30.4.75 - Nhìn
từ một góc khác - Nhân chứng Stephan Köster
https://www.facebook.com/tho.nguyen.9231/posts/2155646564453405
Tôi tuổi Mão, nên chiều mồng hai tết Ất Mão đầu
năm 1975, một bất ngờ lớn đã đến với tôi. Gã trai mơ mộng bỗng được ông Huỳnh
Văn Tiểng, phụ trách Vô tuyến truyền hình miền Bắc gọi đến 58 Quán Sứ, giao nhiệm
vụ đi Hải Phòng đón hai „đồng chí Tây Đức“ và đoàn xe truyền hình lưu động.
Cologne (Köln) từng là thủ đô truyền thông của
Đức và những thanh niên trí thức ở đây đã lập ra „Ủy ban sáng kiến ủng hộ ngành
điện ảnh và truyền hình Việt Nam“ (Initiativkommittee zur Unterstützung des
Film-und Fernsehwesens der DR Vietnam) viết tắt là IK từ mùa hè 1972. Họ quyên
góp và giúp đỡ rất nhiều cho VTV cũng như các xưởng phim VN khác. Hai thanh
niên Đức, cùng tuổi với tôi, đang là sinh viên năm cuối cùng, ngành khoa học
sân khấu điện ảnh, trường đại học Cologne đã lênh đênh trên biển 6 tuần liền,
áp tải một đoàn xe lưu động 3 chiếc sang tặng THVN. Những thanh niên đầy nhiệt
huyết này đã thu phục được tôi và từ đó, tôi kết bạn với họ, với ban lãnh đạo
IK và trở thành người thân của họ.
Ở một xứ sở mà kết bạn với đồng chí Liên Xô
còn gặp khó khăn thì chơi với Tây Đức nguy hiểm ra sao. Tôi đã khốn khổ một thời
vì tình bạn này. Nhưng tôi không bao giờ bỏ bạn bè, và họ cũng chẳng bao giờ
quên tôi. Đó cũng là một trong các lý do mà sau này, khi quay lại Đức 1991, tôi
lại chọn Cologne làm quê hương mới.
Những gì xảy ra sau khi chiến tranh Việt Nam kết
thúc đã làm thất vọng, thậm chí tạo lên những chấn thương tâm lý cho hầu hết
các thành viên IK khiến họ xa rời nhau, kể cả có nhiều bất đồng với nhau. Chính
tôi đã tìm mọi cách kết nối họ lại. Họ không chủ động gặp nhau, nhưng khi tôi mời
hoặc tổ chức gì đó, họ đều đến. Không ai trong số họ muốn nhắc đến quá khứ, đến
các tư tưởng họ đã đi theo. Vì vậy chúng tôi thống nhất không nói, và không viết
về bất cứ ai.
Tuần trước, Stephan Köster, một bạn thân trong
nhóm đến thăm tôi. Bà xã đãi các món mà Stephan đã được Xuân, vợ chưa cưới của
anh nấu cho tại Sài Gòn mùa hè 1975. Stephan kể lại với chúng tôi những cảm nhận
của anh về kết cục của cuộc chiến tranh 30 năm, cuộc chiến tranh đã chính trị
hóa thế hệ anh, đã đưa anh đến với Việt Nam, đến với Xuân. Những gì Stephan kể
cho vợ chồng tôi nghe rất lạ tai, rất khác với những điều người Việt hay nói về
ngày 30.4. Đó là một cái nhìn nhân bản của một trí thức phương tây, về một dân
tộc khác.
Hình : https://www.diendan.org/viet-nam/30-4-75-nhin-tu-mot-goc-khac/aaanxt1.jpg
Tại sao Stephan lại có mặt Sài Gòn vào thời điểm
đó?
Chuyện là sau khi nhận ba chiếc xe truyền hình
lưu động do IK tặng, tôi được phân công chăm sóc đoàn IK suốt 45 ngày liền.
Ngày cuối cùng, tôi được tháp tùng anh bạn chủ tịch IK đến gặp Thủ tướng Phạm
Văn Đồng. Đó là sáng 30.3.1975, sau khi Bộ đội miền Bắc và Quân giải phóng vừa
chiếm Đà Nẵng, tổng hành dinh của Quân Đoàn 1 VNCH chiều 29.3.
Sau màn chào hỏi xã giao và phát biểu ca ngợi
hai bên, chủ tịch IK xin gặp riêng thủ tướng và anh ta hỏi nhỏ ông Đồng: Bao giờ
các đồng chí vào Sài Gòn?
Câu trả lời là cuối tháng 4.1975.
Bên IK nói sẽ gửi một phóng viên vào Sài Gòn để
làm phim về sự kiện này. Thủ tướng Việt Nam cảm ơn và hứa sẽ thông tin cho các
cơ quan hữu quan.
Ngày 31.3 Đoàn IK bay về Đức, mang theo toàn bộ
các phim phỏng vấn giới lãnh đạo Việt Nam mà lúc đó, UPI, AFP, AP hay Reuters
có mơ cũng không thể có.
Bên IK đồng thời tìm người đi Việt Nam và họ
chọn Stephan Köster[1], chàng quay phim 27 tuổi. Lý do là Stephan sinh ra trong
một gia đình ngoại giao lâu đời ở Đức, đã theo bố mẹ rong ruổi khắp thế giới.
Anh thông thạo 6 ngoại ngữ, ngoài ra, Stephan đã từng có những tiếp xúc với du
kích Nam Mỹ khi còn ở Bolivia.
Ngày 26.4.1975, Stephan nói dối bố mẹ là đi
Tây-Ban-Nha, rồi đáp máy bay đi Bangkok. Ngày 27.4, khi những chuyến máy bay chở
khách đầy ắp người Việt Nam bỏ chạy ra ngoài thì chỉ mình Stephan bay ngược về
Sài Gòn. Vì lý do an toàn, Stephan không mang bất cứ một giấy tờ gì có thể lộ
ra rằng anh là người của „Việt Cộng“. Trong valise chỉ có máy quay phim, máy ảnh
và cơ số phim đủ cho 2 tháng.
Thế là Stephan bỗng trở thành nhân chứng lịch
sử của một sự kiện mà anh tưởng rằng sẽ là ngày tận thế của chủ nghĩa đế quốc,
bỗng yêu một người con gái Việt từ phía bên kia của cách mạng….
Năm 1982 khi đã phục hồi mọi chấn thương tâm
lý và tình cảm, Stephan làm bộ phim tư liêu 60 phút „Báo cáo thành tích“
(Erfolgsbericht) [2] để giãi bày lòng mình. Bộ phim được giải đặc biệt của liên
hoan phim Berlinale 1983 về thể loại phim „Sân khấu nhỏ“, được coi là tạo bước
ngoặt về kịch bản với các yếu tố tự sự, thơ và kể chuyện kết hợp trong mối tình
có một không hai (Auf der Berlinale uraufgeführt, markiert sein Video-Film
einen Wendepunkt der Dokumentarfilm-Dramaturgie, in dem er autobiographische,
poetische und essaistische Elemente in einer ungewöhnlichen Liebesgeschichte
vereint)
Chia tay vợ chồng tôi, Stephan đồng ý cho tôi
bản quyền phim „Báo cáo thành tích“ mà tôi đã giữ kín từ 2006 đến nay. Tôi muốn
tìm đối tác để dịch, lồng tiếng và phổ biến nhân 30.4.2018.
(còn tiếp)
Köln 08.04.2018
Nguyễn Xuân Thọ
[1] http://www.filmszene.koeln/.../nrw-independents.../
[2] https://iffr.com/en/1994/films/der-erfolgsbericht
*****
30.4.1975,
nhìn từ một góc khác (2) – Hoàng hôn của chiến tranh
11
tháng 4, 2018 · Köln,
Đức ·
https://www.facebook.com/tho.nguyen.9231/posts/2158527457498649
(tiếp
theo)
Stephan từng biết đến Sài Gòn như một Hòn ngọc
Viễn Đông và anh bị thành phố này quyến rũ ngay khi đặt chân đến, dù trong buổi
hoàng hôn của nhà nước Việt Nam Cộng Hòa. Chiều ngày 27.4, thành phố vẫn yên
tĩnh, bất chấp các tin chiến sự, tin thay đổi nội các, các lệnh giới nghiêm, được
Đài phát thanh liên tục phát đi. Cảnh sát vẫn điều hành các ngã tư, mọi mệnh lệnh
từ trên xuống vẫn thi hành nghiêm túc.
Khách sạn Caravelle đề nghị người nước ngoài
phải nộp ảnh để làm giấy tạm trú theo lệnh thiết quân luật. Tại một tiệm chụp ảnh
bên kia đường, Stephan bị thôi miên bởi ánh mắt của một cô gái đang nhìn mình.
Xuân, cho đến lúc này vẫn còn là xướng ngôn viên đài truyền hình Sài Gòn của
VNCH, đang chờ chụp ảnh để làm visa xuất ngoại. Bố mẹ Xuân, chủ một hãng bào chế,
đã thoát khỏi thành phố bằng trực thăng và đang chờ cô ngoài tàu sân bay. Vì vướng
mấy chương trình lên sóng nên giờ cô mới lo đến việc xuất ngoại.
Xuân có cảm tình ngay với chàng trai Đức đang
thì thầm với chủ tiệm bằng giọng Pháp rất êm. Cô nghĩ đến chiếc xe VW của Đức,
vừa dễ thương vừa rất đáng tin cậy mà cô dùng lâu nay. Tình yêu sét đánh! Chiếc
xe VW màu trắng bỗng trở thành phương tiện vận chuyển của Stephan trong hơn hai
tháng sau đó, với Xuân trong vai trò tài xế, thông ngôn và trợ lý đạo diễn.
Xuân tìm thấy ở Stephan chàng hiệp sỹ của đời mình và cô sao nhãng những cố gắng
xuất cảnh, yên tâm phụ giúp chàng trong mọi hoạt động. Lúc đầu, Stephan không
biết Xuân là người của đài Truyền Hình Sài Gòn, còn Xuân chỉ biết anh là phóng
viên Tây Đức chứ đâu ngờ là anh làm việc cho những người cộng sản đang bao vây
thành phố.
Trong phim, Stephan tự nhận mình là người cộng
sản, nhưng trong thực tế các thành viên IK không chấp nhận đảng Cộng sản Đức
(DKP). Mặc dù cùng chia sẻ với nhau các quan điểm thiên tả: chống chiến tranh
Việt Nam, chống bóc lột các nước thế giới thứ ba, chống lại trật tự kinh tế
TBCN, nhưng IK rất ghét mối liên hệ chặt chẽ giữa DKP với nhà nước CHDC Đức. Đối
với trí thức thiên tả, nhà nước XHCN ở miền Đông là biểu tượng của nền chuyên
chế, độc tài. Stephan lại tìm thấy trong những chàng trai, cô gái Việt Cộng đội
mũ tai bèo, quấn khăn rằn cầm AK47 hình ảnh của một cuộc chiến tranh giải
phóng, vì tự do, chống lại chuyên chế.
Ngày 28.4, số ít ỏi phóng viên nước ngoài còn ở
khách sạn Caravelle quyết định chuyển sang khách sạn Continental, nơi có đông
người phương tây hơn, để tạo thành một căn cứ nhỏ bảo vệ lẫn nhau. Buổi tối,
Xuân và Stephan không dám ngủ trong phòng khách, mà thường chui vào phòng tắm
không có cửa sổ để tránh đạn lạc. Khách sạn Continental dùng lưới thép bọc toàn
bộ các cửa sổ và chặn cửa ra vào bằng hàng rào thép để tránh bị tấn công. Tại
đây Stephan gặp các phóng viên Đức đang ở lại Sài Gòn:
1. Börries Gallasch, phóng viên tạp chí Tấm gương (Der Spiegel). Sáng 30-4-1975, mặc dù “sợ
đến run cả hai đầu gối”, Borries Gallasch vẫn tìm cách “lọt” vào bên trong dinh
Độc Lập, và sau đó trở thành phóng viên nước ngoài duy nhất chứng kiến thời khắc
lịch sử ở Đài phát thanh Sài Gòn.
2. Dietrich Mummende, phóng viên ảnh của nhật báo Thế giới (Die Welt), trong phim còn được
gọi là Dieter. Sáng 30.4 Dieter cùng đi với Stephan ra xa lộ Biên hòa để quay
phim các phòng tuyến chống cự của quân lực VNCH. Nhưng trên đường ra, cả hai chỉ
chứng kiến các đoàn xe chở bộ đội Bắc Việt tiến vào thành phố. Khi quay lại Sài
Gòn, Stephan chỉ kịp quay cảnh chiếm tòa nhà Hạ Nghị viện.
3. Klaus Liedke. Tạp
chí Ngôi sao (Stern), sau này Klaus trở thành Tổng biên tập tạp chí National
Geographic tiếng Đức.
4. Một nhân chứng khác là Tiziano Terzani
(gốc Ý), phóng viên thường trú báo Tấm Gương (Spiegel) thì có vợ con, thuê nhà ở
ngay trong thành phố nên không ở khách sạn. Trong quá trình làm việc sau này,
Stephan và Tiziano cũng nhiều lần trao đổi với nhau. Tiziano Terzani là người
đã quay những thước phim về chiếc xe tăng húc đổ cánh cổng Dinh Độc lập.
Tất cả họ, không ai biết Stephan đang làm việc
cho „Việt Cộng“, cả „Việt Cộng“ cũng vậy. Trong các cuộc chiến tranh, phóng
viên ngoại quốc luôn có ý thức bảo vệ nhau, vì cùng chia sẻ một số phận. Khi hoạn
nạn, họ hay giúp đỡ nhau, dù quốc tịch nào, khuynh hướng chính trị nào. Trong mấy
ngày đó, chiều nào họ cũng gặp nhau ở quán bar khách sạn Continental, đẫm mồ
hôi và bụi đường. Ai cũng mừng là còn sống. Chiều nào họ cũng rủ nhau uống những
„cốc bia cuối cùng“, vì không biết ngày mai có còn cơ hội nữa không. Tuy nhiên
khi trở về cuộc sống hòa bình, họ cũng cạnh tranh và ganh tỵ với nhau.
Stephan kể là một phóng viên Đức phải về nước
trong tuần thứ hai của tháng 5. Vì rất thân anh ta nên Stephan nhờ mang toàn bộ
số phim ảnh về cho tổ chức IK. Tất nhiên đó là những tư liệu rất quý, đắt hơn
vàng, nhưng giá của chúng sẽ giảm từng ngày một. Phóng viên nọ về Đức, chờ bán
hết các tư liệu của mình mới điện cho IK ở Köln đến nhận.
Không biết có phải vì yêu cuộc chiến tranh giải
phóng của „Việt Cộng“, vì yêu một người con gái của phía bên kia và luôn có
nàng bên mình như một tấm bùa hộ mệnh mà Stephan luôn cảm thấy vững tin trong
tác nghiệp, không hề cảm thấy sợ hãi khi tiếp xúc với binh lính từ cả hai bên.
Người phương Tây còn kẹt lại tại Sài Gòn lúc
đó biết dân chúng rất ghét người Mỹ, coi là bọn phản bội, đẩy họ vào tình thế
này. Ai cũng lo một vụ tàn sát người Mỹ có thể xảy ra. Cả Xuân và Stephan đều
chuẩn bi câu cửa miệng: „Người Đức! Không phải Mỹ!“ để phòng khi bất trắc.
Nhưng trong suốt hơn hai tháng, chưa bao giờ họ phải thốt ra câu này.
Quảng trường trước mặt khách sạn Continental
luôn xuất hiện các toán binh sỹ VNCH mệt mỏi rã rời, nét mặt vô vọng, nhưng
trang bị đến tận răng, tiểu liên cầm tay, lựu đạn quanh hông. Đám phóng viên
ngoại quốc nấp ở bên trong hàng rào thép nhìn ra sợ hãi, chỉ sợ đám lính vô kỷ
luật, không còn gì để mất kia dùng súng chống tăng phá hàng rào thép để vào
khách sạn trả thù. Nhưng chẳng lần nào điều đó xảy ra. Binh lính lại kéo đi.
Stephan kể là ngày 29.4, khi trực thăng còn quần đảo trên bầu trời, có một
thanh niên Mỹ không biết say rượu hay hoảng loạn, cứ cởi áo, đứng múa may quay
cuồng trước nhà thờ Đức Bà. Stephan sợ cậu ta sẽ bị người Việt xúm lại đánh hội
đồng (Lynch), nhưng không.
Từ tối 29.4 và sáng 30.4, trước khi xe tăng của
bộ đội chủ lực tràn vào Sài Gòn, Stephan đã nhìn thấy Biệt động nội thành của
Việt Cộng xuất hiện vài nơi. Trên trời trực thăng vẫn tiếp tục di tản người ra
khỏi thành phố, nhưng các „Việt cộng“ này chỉ ngước nhìn lên, không hề nghĩ đến
chuyện bắn hạ, dù việc đó dễ như trở bàn tay. Trong những lúc quay phim giao
tranh, mỗi khi Stephan xuất hiện, dù là lính Cộng hòa hay Việt Cộng, chẳng ai
quan tâm đến anh, ai làm việc nấy. Binh lính Cộng hòa rất oán ghét các tướng
lĩnh vô trách nhiệm, bỏ mặc họ cho số phận để leo lên trực thăng tháo chạy.
Súng trong tay nhưng họ chỉ nhìn theo máy bay chửi đổng. Không ai còn thiết đổ
máu nữa!
Kể đến đây, Stephan trầm ngâm: Từ khi bước
chân đến Việt nam, tớ đã cảm thấy một dân tộc khao khát hòa bình. Cuộc chiến
tranh tàn bạo nhất thế kỷ 20 kết thúc êm như một điều thần kỳ chính vì ý nguyện
của tất cả những người trong cuộc. Cả một dân tộc đã nhận ra rằng đến lúc phải
thôi bắn giết! Điều thần kỳ này không phải do đám chính trị làm nên, không hề
vì thắng lợi của cách mạng, chẳng phải vì bọn cường quốc đánh cờ trên lưng Việt
Nam, chẳng phải vì ai bán đứng ai cả. Hãy nhìn về nước Đức. Chiến tranh được kết
thúc bởi sự đầu hàng của một bên, bằng sự căm thù của bên kia, bằng hiệp định của
tứ cường đã bi thảm ra sao? Chắc cậu còn nhớ đến nạn hãm hiếp hàng trăm ngàn phụ
nữ Đức(1), đến những cuộc hành quyết lính Đức đào ngũ do SS thực hiện sau ngày
8.5 chứ(2)?
Đây quả là một nhận định mới về 30.4 mà tôi
chưa được nghe từ người Việt Nam nào.
Köln 11.4.2018
(Còn tiếp)
Phần 1 đọc ở đây: https://www.facebook.com/tho.nguyen.9231/posts/2155646564453405
Phần 3 đọc ở đây: https://www.facebook.com/tho.nguyen.9231/posts/2162707463747315
----------
(1) Năm 1945 binh lính xô viết đã hãm hiếp
hàng trăm ngàn phụ nữ Đức ở các vùng họ chiếm đóng. Sự việc này bị bưng bít cho
đến sau 1990 mới được công khai trên báo chí Đức và châu Âu http://www.deutschlandfunkkultur.de/grausame...
(2) Hitler tự sát ngày 30.4.1945, ngày 8.5. nước
Đức đầu hàng vô điều kiện. Nhưng ở nhiều nơi trên toàn châu Âu, các sỹ quan SS
cuồng tín vẫn đi bắt lính Đức đào ngũ về để xử tử ngay tại chỗ. 5 thanh niên Đức
đào ngũ bị tử hình cuối cùng vào ngày 10.5.1945 tại Na-Uy.
*****
30.4.1975,
Nhìn từ một góc khác (3) - Tình yêu buổi bình minh
14
tháng 4, 2018 · Köln,
Đức ·
https://www.facebook.com/tho.nguyen.9231/posts/2162707463747315
(Tiếp
theo)
Kết luận lạ tai của Stephan về kết cục chiến
tranh khiến tôi trầm ngâm:
-Cậu nghĩ sao về ý nguyện của dân tộc này, khi
chính cậu, chỉ vài tháng sau đó đã bất hạnh về những đau khổ mà người Việt phải
chịu đựng, về những cơ hội bị vứt đi?
-Thọ ạ, đó chính là bi kịch của mỗi dân tộc.
Người ta có thể tạo ra cái kết đẹp của một cuộc chiến để rồi lao vào một khởi đầu
xấu cho nền hòa bình.…Cũng như trong đời người, hai chúng tớ đã vượt qua tất cả
mọi rào cản để có một mối tình đẹp, đẹp như mơ, nhưng lại không biết giữ nó, để
tuột khỏi tay.
Stephan coi Xuân là tình yêu vào buổi bình
minh của anh. Hai người thuê một căn hộ trong phố để ấp ủ tương lai. Xuân luôn ở
bên anh trong mọi hoạt động và họ chẳng còn giấu diếm nhau điều gì nữa. Stephan
biết Xuân từng là gương mặt của cỗ máy tuyên truyền bên kia, có họ với hoàng đế
Bảo Đại, sống trong nhung lụa. Stephan gọi Xuân là „cô bé mơ mộng“ và lúc nào
cũng nâng niu cô như một bông hồng, chỉ sợ nó rụng cánh. Trả lời câu hỏi của
Xuân: Anh là cộng sản à? Stephan nói: Đúng vậy, nhưng chỉ khi nào cách mạng Việt
Nam thành công trọn vẹn!
Sau khi tình hình tạm ổn định, Stephan đến
thăm đài „Truyền hình Sài Gòn giải phóng“ ở đường Hồng Thập Tự. Giám đốc đài là
thủ trưởng của tôi, ông Huỳnh Văn Tiểng từ Hà Nội vào. Ông được thông báo về ý
đồ của IK nên biết là sẽ có phóng viên Đức đến Sài Gòn trước 30.4, nhưng chưa
rõ là ai. Nghe chàng trai Đức đứng trước mặt ông, nói tiếng Pháp giọng Alsace
(1) „Tôi là người của IK cử sang để sát cánh cùng các bạn“, ông mừng lắm.
Stephan nộp cho ông các vũ khí mà anh nhặt được để tự phòng thân trong mấy ngày
qua và bảo ông cử người đến khách sạn thu gom những máy quay phim và thiết bị
âm thanh, ánh sáng của các phóng viên phương Tây để lại.
Từ giờ phút này, chính quyền biết Stephan là
ai. Ông „Tây phe ta“ được tiếp xúc với đại diện của „Lực lượng thứ ba“: Giáo sư Ngô Bá Thành, Bác Sỹ Dương Quỳnh Hoa, Ni Sư Huỳnh
Liên và các thủ lĩnh sinh viên nội thành khác. Đối với anh, đó là những
„Việt Cộng“, ai cũng trí thức, cũng đáng yêu, rất con người. Xuân cảm thấy họ gần
gũi hơn, đem chuyện cưới xin ra hỏi bà Ngô Bá Thành. Stephan hạnh phúc ngây ngất
và cả hai quyết định cưới.
Chính quyền quân quản không ngăn cản, cũng
không đồng ý, chỉ nói chờ đã. Xuân rất khó chịu. Nhưng Stephan thông cảm, nói
là cách mạng mới thành công, còn trăm công nghìn việc hãy thong thả chờ. Xuân
biết ngày về Đức của Stephan không xa nữa, chỉ có giấy kết hôn mới đưa cô ra khỏi
xứ này… Họ hờn rỗi nhau, rồi làm lành, lại cưng nhau.
Giấc mơ của Stephan về một nước Việt Nam hòa
bình, tự do, bác ái bắt đầu rạn nứt: Chỉ qua đêm hàng loạt loa phóng thanh được
lắp ngoài đường chĩa vào khách sạn làm anh khó chịu. Các em bé ăn mặc chỉnh tề
thắt khăn quàng đỏ diễu hành ngoài đường làm anh nhớ đến chế độ Đông Đức. Rừng
cờ đỏ ngợp trời ngày đầu làm anh hứng khởi, nay được thay thế bằng các khẩu hiệu
đủ kiểu khiến anh liên tưởng đến chủ nghĩa Mao…. Anh tự bào chữa: đó chỉ là sự ấu
trĩ của những cán bộ ít học. Các trí thức mà anh quen biết sẽ dạy cho họ biết
thế nào là văn hóa, là cách mạng.
Nhưng rồi anh thấy những „Việt Cộng“ dễ thương
cứ vắng dần đi, thay vào đó là các cán bộ lạnh lùng ngoài Bắc vào, nói chuyện
gì cũng phải qua Xuân phiên dịch.…. Phim của anh gửi về Đức cho IK ngày càng
„kém chất lượng“, vì nó không toát lên được khí thế cách mạng mà các đồng chí
bên đó mong đợi. Các câu hỏi anh đặt ra trong phim ngày càng khó chịu. IK liên
tục gửi điện, giục anh phải về ngay Đức để làm bản „Báo cáo thành tích“.
Stephan là một người làm phim có lương tâm.
Anh không thích quay những cảnh gượng gạo, càng sợ những cảnh tàn bạo. Một tuần
sau 30.4, khi đang ngồi uống cà phê trong khách sạn, bỗng cả bọn nháo nhác chạy
ra xem một phật tử trẻ tự thiêu ngay trước cửa. Có máy trong tay mà Stephan
không dám quay, không dám chụp. Anh rùng mình nhìn bọt nước giãi sùi ra từ miệng
người thanh niên kia, trong khi một phóng viên khác chụp ảnh liên tục vụ tự
thiêu này để có một Hot-Story. (Phóng viên này bị phiến quân Uganda giết chết
vài năm sau đó).
Chính quyền bắt đầu đưa dần số phóng viên ngoại
quốc ra khỏi Việt Nam. Vài ngày một lần, lại có một thông báo ai phải ra đi,
dán trước cửa khách sạn. Stephan không coi mình nằm trong diện đó, anh là đồng
chí của họ cơ mà. Anh muốn ở lại vĩnh viễn với Xuân. Cơ số phim IK cấp cho, anh
đã quay hết, đã gửi về đủ, coi như xong nhiệm vụ.
Đời đâu có đơn giản thế. Cuối cùng Stephan
đươc chính quyền vui vẻ thông báo là anh sẽ phải rời khỏi Việt Nam. Mình không
còn có ích cho họ nữa, Stephan nghĩ bụng.
-Thế còn vợ tôi?
-Chúng tôi sẽ giải quyết sau một năm!
Nghe vậy, Xuân la khóc: Sao anh lại có thể tin
người cộng sản?
-Em chẳng đã từng bảo anh cũng là cộng sản
sao? Em hãy tin anh. Giờ anh đành phải về. Nhưng anh thề sẽ đưa em ra khỏi đây.
Ngày 1.7.1975, 65 ngày sau khi đến Việt Nam,
Stephan cùng một số nhân viên cứu trợ Liên Hiệp Quốc bước lên chuyến máy bay đi
Vientian. Họ là những người ngoại quốc cuối cùng đã vào đây bằng thị thực của
Việt Nam Cộng Hòa, nay buộc phải rời Việt Nam. Xuân đứng như trời trồng ở sân
bay nhìn theo con chim sắt mất hút trên bầu trời.
Về đến Đức, Stephan bỏ mặc những bất đồng với
ban lãnh đạo IK, với các bạn anh. Anh cũng chẳng thèm làm bản „báo cáo thành
tích“ nữa. Anh chỉ lo chạy để đưa Xuân sang. Tòa đại sứ của VNCH khi xưa, nay
đã cắm cờ đỏ sao vàng.
- Đồng chí cameraman, đồng chí thông cảm,
chúng tôi mới ra khỏi chiến tranh, còn nhiều việc quan trọng hơn phải làm….
Nhân viên sứ quán nhiều lần lễ phép nói vậy.
Những bức điện tín của Xuân từ Sài Gòn gửi
sang, càng ngày càng vô vọng…
Đùng một cái, cuối tháng 4.1976, qua một người
quen, Stephan biết Xuân đã sang đến Paris. Nhưng Xuân không báo cho Stephan.
Tại sao? Chuyện riêng tư của bạn tôi, tôi sẽ
không bộc bạch!
Chỉ biết rằng Stephan cảm ơn những người Việt
Nam đã giữ lời hứa mà cả anh và Xuân đã không còn tin vào nó nữa.
Rồi IK trải qua những năm tháng vật vã trong
quan hệ với Việt Nam. Những tin xấu: Trại cải tạo, đánh tư sản, đốt sách vở,
thuyền nhân chết trên biển…..làm cho tất cả họ sụp đổ.
Hè 1982, sau khi đã hồi phục về tâm lý,
Stephan sang Pháp thăm Xuân, nay đang là chủ của một boutique. Cuộc gặp gỡ cảm
động đó đã bình thường hóa quan hệ của cặp vợ chồng chưa cưới ngày nào về cấp bạn
bè.
Stephan chua xót:
-Tình yêu bình minh của chúng tớ cũng ngắn ngủi
như giấc mộng đẹp về cuộc cách mạng ở Việt Nam.
Köln 13.4.2018
Phần cuối đọc ở đây : https://www.facebook.com/tho.nguyen.9231/posts/2174054745945920
Phần (2) đọc ở đây: https://www.facebook.com/tho.nguyen.9231/posts/2158527457498649
--------
Tái bút: Loạt bài trên đây về Stephan Köster
không phải là nội dung phim „Báo cáo thành tích“, mà là những gì Stephan trao đổi
với tôi trong các lần gặp nhau.
Stephan Köster sinh năm 1948, hơn tôi ba tuổi,
hiện vẫn làm phim cho chương trình Terra X của đài ZDF. Anh mong có dịp quay
lai Việt Nam để đi phượt bằng Harley Davidson từ Bắc xuống Nam, được đội nón vải,
quấn khăn rằn, uống nước dừa như vẫn mơ ước.
Tôi vừa nhận được kịch bản mà anh đã tự đánh
máy, sửa bằng bút dạ vào mùa hè 1982, sau khi đi thăm Xuân trở về. Đọc xong,
tôi từ bỏ quyết định sẽ công bố phim này vào ngày 30.4.2018. Tôi phải có trách
nhiệm với tình yêu của bạn tôi và sẽ chỉ công bố phiên bản Việt hóa khi đã hoàn
thiện nó ở mức cao nhất, dù có tốn bao nhiêu tiền bạc và công sức.
Phim „Báo cáo thành tích“ không nói về các sự
kiện trong ngày 30.4. Những hình ảnh đó Stephan và các đồng nghiệp đã cung cấp
cho thế giới từ năm 1975 hết rồi. Bên cạnh bức tranh tặng người tình, phim còn
là tự sự của một con người nhân ái, yêu tự do và yêu Việt Nam, về sự thật lịch
sử đã thay đổi đời anh.
----------------
(1) Alsace là vùng Pháp giáp nước Đức. Dân cư
đa số gốc Đức, nói tiếng Pháp pha giọng Đức.
*****
30.4.1975,
Nhìn từ một góc khác (4) - Bản báo cáo thành tích“
22
tháng 4, 2018 · Köln,
Đức ·
https://www.facebook.com/tho.nguyen.9231/posts/2174054745945920
(tiếp
theo)
Nhờ sự hỗ trợ và động viên của bạn bè, tôi đã
hoàn thành việc phụ đề bộ phim „Bản báo cáo thành tích" của bạn tôi,
Stephan Koester.
Đây không phải là phim lịch sử chiến tranh về
ngày 30.4, dù Stephan là một nhân chứng rất đặc biệt trong sự kiên đó. Stephan
khác hẳn mọi phóng viên chiến trường, vì anh là phóng viên trá hình và không ăn
lương. Anh khác hẳn những người lính miền Bắc, vì anh đến từ phương tây tư bản,
anh khác hẳn những người lính miền Nam vì anh yêu Việt Cộng….
Cũng có thể vì vậy mà anh có một cái nhìn đặc
biệt về ngày 30.4.: „Cuộc chiến tranh tàn bạo nhất thế kỷ 20 kết thúc êm như một
điều thần kỳ chính vì ý nguyện của tất cả những người trong cuộc. Cả một dân tộc
đã nhận ra rằng đến lúc phải thôi bắn giết! Điều thần kỳ này không phải do đám
chính trị làm nên, không hề vì thắng lợi của cách mạng, chẳng phải vì bọn cường
quốc đánh cờ trên lưng Việt Nam, chẳng phải vì ai bán đứng ai cả.“
Với „Bản báo cáo thành thích“, tác giả chủ yếu
muốn nêu hai chủ đề:
Đầu tiên Stephan kể về sư ngây thơ chính trị
và cái giá phải trả cho sự tỉnh ngộ (Đoạn nói về những bất đồng với các đồng
chí của anh sau khi ở VN về). Phim làm vào năm 1982, khi Stephan 34 tuổi, đã nhận
thức được qua chuyến đi Việt Nam nhiều điều mà năm 1975 anh còn mơ mộng. Hoạt động
trong phong trào thiên tả, anh rất quen với cách tuyên truyền tô hồng bôi đen,
nhưng với tư cách của một người trí thức, anh thấy xấu hổ và đặt câu hỏi, sao lại
phải dàn dựng sự thật? (Đoạn quay phim ở Bình Thới).
Stephan dùng phần lớn của phim để âu yếm kể về
Xuân, người yêu của anh trong thời khắc lịch sử đó. Tôi không nghĩ là mình nhầm,
khi coi „Bản báo cáo thành tích“ là một lời xin lỗi của Stephan gửi Xuân, vì đã
đánh mất tình yêu. Nếu xem kỹ sẽ thấy Stephan không đổ lỗi chính quyền Việt Nam
đã bắt anh về nước, đã không đổ lỗi cho Xuân về những nôn nóng, giận hờn.
Stephan tự nhận lỗi cho sự đổ vỡ.
Tháng 8.2016, câu lạc bộ điện ảnh Cologne có tổ
chức hội thảo về phim „Bản báo cáo thành tích“, không phải vì ý nghĩa chính trị
của nó, mà vì cách viết kịch bản và sử dụng tư liệu của Stephan. Ban giám khảo
Liên hoan phim Biennale 1983 đã đánh giá nó là một bước ngoặt trong việc lên kịch
bản phim tài liệu, kết hợp các yếu tố tự sự, kể chuyện, chất thơ trong một câu
chuyện tình hiếm có. (Auf der Berlinale uraufgeführt, markiert sein Video-Film
einen Wendepunkt der Dokumentarfilm-Dramaturgie, in dem er autobiographische,
poetische und essaistische Elemente in einer ungewöhnlichen Liebesgeschichte
vereint.)
Vì tính đặc biệt của phim nên những người dịch
đã cố gắng dịch sát nghĩa, đảm bảo truyền đạt tư tưởng của tác giả, không nhất
thiết phải bám từ. Mọi ý kiến đóng góp đều được trân trọng. (Bật phù đề tiếng
Việt ở góc phải, bên dưới)
Xin cảm ơn
Le Gems, Hương Huong Thao Nguyen đã góp công dich. Cảm ơn
và Manh
Hung Le
đã quan
tâm giúp đỡ.
Xem phim có phụ đề tiếng Việt ở đây: https://www.youtube.com/watch?v=3nz0oiRl-us
Köln 22.04.2018
*****
Phóng viên Đức-Stephan Koester: “Kết quả cuộc cách mạng Việt
Nam không như chúng tôi mong đợi”
Hòa
Ái, phóng viên RFA
2018-04-24
Phóng viên Stephan
Koester trong ngày lễ chiến thắng tại Sài Gòn tháng 05/1975. Courtesy:
Ảnh do Phóng viên Stephan Koester cung cấp
Nhà làm phim tài liệu Stephan Koester là một
thành viên thuộc Ủy ban sáng kiến ủng hộ ngành điện ảnh và truyền hình Việt
Nam (gọi tắt là IK), do một nhóm trí thức trẻ ở Tây Đức thành lập hỗ trợ về
truyền thông cho Chính phủ Hà Nội trong thời gian chiến tranh Việt Nam. Sau 43
năm ngày chiến tranh Việt Nam kết thúc, ông Stephan Koester chia sẻ với RFA về
thời gian 65 ngày ông có mặt ở Sài Gòn trong thời điểm lịch sử cận đại của Việt
Nam sang trang.
Trước hết, ông Stephan Koester nói về những ấn
tượng mà ông không bao giờ quên trong những giây phút cuối cùng của cuộc chiến
diễn ra tại Sài Gòn.
Ông Stephan Koester: Tôi rất ấn tượng về những thanh niên Việt Cộng, bởi vì không thể
nhìn thấy họ là những người nghèo nàn, bị đói khát và dơ bẩn vì bước ra từ các
trận đánh và khi họ xuất hiện ở thành phố, họ e thẹn và rất lịch sự ít nhất là
với chúng tôi, những phóng viên nước ngoài. Tôi cũng rất ấn tượng về những người
lính của Quân lực Việt Nam Cộng Hòa. Chúng tôi lo sợ binh sĩ Việt Nam Cộng Hòa
có thể chống lại những phóng viên phương Tây và những người Mỹ, bởi vì Hoa Kỳ
đã bỏ rơi họ. Là phóng viên, chúng tôi nghĩ rằng tính mạng của mình có thể bị
gây hại chỉ trong vòng một phút đồng hồ do họ có vũ khí hạng nặng trong tay.
Tuy nhiên, không có gì xảy ra. Những người lính Việt Nam Cộng Hòa đã quăng bỏ
súng ống và lặng lẽ bỏ đi mất dạng. Cánh phóng viên chúng tôi còn rất trẻ.
Chúng tôi nhìn vào mắt nhau, nhìn vào mắt của các thanh niên Việt Cộng và nhìn
vào mắt của những binh sĩ Việt Nam Cộng Hòa và cả những người Mỹ với mong muốn
chúng tôi có thể là bạn bè và gặp nhau trong một hoàn cảnh khác để cùng nhau uống
bia và tâm sự chuyện đời, nhưng chúng tôi không có thời gian và mạnh ai nấy làm
công việc của mình. Tất cả mọi người vào thời điểm đó đều có kỷ luật cao mặc dù
họ rất bị căng thẳng. Tôi không nhìn thấy người dân đi trên phố tỏ ra sợ hãi
các thanh niên Việt Cộng. Tôi đến Sài Gòn vào ngày 26/04. Tôi không thể biết được
nhiều hơn vì tôi chỉ lòng vòng chỗ khách sạn Continental Palace và những gì tôi
nhìn thấy là một bức tranh hoàn mỹ.
Hòa
Ái: Ông đến Sài Gòn để giúp Chính phủ Hà Nội ghi lại những hình ảnh tư
liệu lúc bấy giờ. Do đó, ông được có cơ hội gặp gỡ và làm việc trực tiếp với những
người Cộng sản Việt Nam mà ông gọi là Việt Cộng sau ngày 30/04. Cảm nhận đầu
tiên của ông về họ như thế nào?
Ông Stephan Koester: Bạn hãy tưởng tượng xem, tôi là một sinh viên đến từ Đức, 25 tuổi
và tôi biết về Việt Cộng qua hình ảnh tuyên truyền họ chiến đấu vì tự do và chống
lại chuyên chế. Đối với giới sinh viên chúng tôi ở Đức, những người Việt Cộng
là anh hùng nên với riêng tôi đó là khoảnh khắc lý thú và quan trọng trong đời
khi được gặp gỡ với các anh hùng này. Tôi yêu mến họ. Họ trông có vẻ nguy hiểm,
nhưng khi nhìn vào mắt họ, tôi có thể cảm nhận được những khó khăn mà họ đã trải
qua một tuần trước đó. Tôi được tiếp xúc với nhiều thanh niên ở các quốc gia và
nền văn hóa khác nhau, nhưng tôi ngưỡng mộ những trải nghiệm của thanh niên Việt
Cộng. Họ rất lịch sự khi trả lời câu hỏi của những người xung quanh. Và đừng
quên điều tôi đã nói là nhiều người dân Sài Gòn không lẩn trốn trong nhà, họ đi
ra đường mà không sợ hãi những người Việt Cộng. Tôi là phóng viên độc lập thiện
nguyện và những gì tôi nhìn thấy tại thời điểm đó thật sự là hoàn hảo. Tôi đã
ghi lại được những thước phim về các hình ảnh đẹp của họ ở Sài Gòn.
Hòa
Ái: Tôi được biết sự phấn khích của ông về những người Cộng sản Việt
Nam bị dần thay đổi và suy nghĩ của ông về cuộc chiến tranh kéo dài 30 năm của
họ cũng thay đổi theo trong thời gian 65 ngày ông ở Sài Gòn. Vì sao như vậy,
thưa ông?
Ông Stephan Koester: Tôi đã thay đổi suy nghĩ của mình sau vài tuần lễ ở Sài Gòn và
trong nhiều tháng sau đó. Bởi vì, có quá nhiều thứ lần lượt bị thay đổi. Chúng
tôi là những sinh viên người Đức, chúng tôi có ảo tưởng rằng những thành viên
trong Mặt trận Giải phóng miền Nam như Bà Ngô Bá Thành, Bác sĩ Dương Quỳnh
Hoa và những giáo sư, sinh viên sẽ góp mặt trong thành phần của chính phủ
mới tại Việt Nam. Nhưng thực tế đã không diễn ra như vậy. Không lâu sau ngày
30/04, quân chính quy Bắc Việt từ Hà Nội vào với tư tưởng tôn thờ thần tượng một
cách tuyệt đối. Đó không phải là điều tôi trông đợi. Chúng tôi nghĩ là họ theo
thuyết chủ nghĩa xã hội nhưng theo một cách tự do chứ không phải rập khuôn.
Theo quan điểm cá của tôi, tôi không thích
nhìn thấy trẻ em mặc đồng phục thắt khăn quàng đỏ diễu hành làm cho tôi nhớ đến
chế độ Đông Đức, tôi không thích hàng loạt loa phóng thanh hàng ngày lặp đi lặp
lại cả trăm lần những điều tuyên truyền. Tôi dần sau đó cảm thấy cuộc cách mạng
ở Việt Nam không còn tốt đẹp nữa. Việt Nam thay đổi không như những gì thanh
niên Đức mong đợi. Tôi rời Việt Nam trong tâm trạng u sầu với lời cầu chúc tốt
nhất cho đất nước này.
Khi về lại Đức, IK muốn tôi lên tiếng tuyên
truyền về Việt Nam với truyền thông Đức hay có những buổi nói chuyện với sinh
viên Đức, nhưng tôi đã không làm theo ý họ. Tôi đưa tất cả tư liệu phim và hình
ảnh ở Việt Nam cho các đồng chí của mình. Tôi đã ẩn mình vì tôi bị chán nản và
buồn thảm, không thể nào tiếp tục công việc tuyên truyền cho Hà Nội được nữa.
Tôi rất thất vọng với Chính phủ Hà Nội bởi vì họ đã xóa bỏ vai trò của cái gọi
là Mặt trận Giải phóng Miền Nam trong chính phủ mới ở Sài Gòn. Bởi vì Mặt trận
Giải phóng Miền Nam cởi mở hơn với phương Tây trong khi Hà Nội chỉ cứng nhắc
theo quan điểm chính trị giống như Liên Xô và Trung Quốc. Tôi không có nhận xét
gì về điều này, nhưng tôi nghĩ rằng họ sẽ không xây dựng Việt Nam theo chiều hướng
tự do.
Phóng viên Stephan
Koester trên một chiếc xe tăng Mỹ tại cửa ngõ Sài Gòn ngày 01/05/1975Courtesy: Ảnh
do Phóng viên Stephan Koester cung cấp
Hòa
Ái: Tôi cũng được biết ông tiếp tục theo đuổi nghề nghiệp phóng viên và
làm phim cho đến tận bây giờ. Có bao giờ ông làm việc liên quan đến những người
tị nạn Việt Nam ở Đức trong 4 thập niên qua, hay tình trạng buôn người từ Việt
Nam đến Đức trong những năm gần đây hay không?
Ông Stephan Koester: Không. Sau khi rời Việt Nam, tôi chưa bao giờ trở lại. Tôi cũng không
làm thêm bất cứ phim nào liên quan đến Việt Nam. Tôi vẫn luôn nghĩ đến cơ hội
được làm việc với người Việt về vấn đề tị nạn, nhưng tôi không biết tại sao
không có dịp nào cả. Tôi vẫn hy vọng một ngày nào đó tôi sẽ đến Sài Gòn và thăm
lại những nơi chốn cũ vì tôi rất yêu thích Việt Nam.
Hòa
Ái: Ông đã thực hiện một phim tài liệu, với nhan đề “Bản
báo cáo thành tích”, để giải bày về sự cay đắng của ông về một lý tưởng bị
sụp đổ, được đài truyền hình Đức ZDF phát sóng và được công chiếu tại Liên hoan
phim Berlin Biennale 1983. Trong phim này, ông đã nói rằng “sau ngày 30/04/1975
Việt Nam bị chia cắt không phải vì địa lý mà tâm hồn”. Đã 43 năm trôi qua, bây
giờ ông nghĩ sao về điều đó?
Ông Stephan Koester: Với sự hiểu biết của tôi thì người ta không thể nào dễ dàng thay
đổi mong ước hay quan điểm ý thức hệ của mình. Cho nên tôi nghĩ rằng nhiều người
Việt Nam, trong đó những người lớn tuổi vẫn còn bị “chia cắt”. Tôi vẫn không
quên những gì tôi chứng kiến ở Sài Gòn và những gì cha mẹ của các thanh niên Việt
Nam đã nói với họ lúc đó. Tôi nghĩ rằng người Việt Nam còn bị “chia cắt” và dĩ
nhiên vẫn chưa có sự bình yên trong tâm hồn, nhưng tôi nghĩ mỗi người họ cần
hàn gắn vết thương lòng và thoát ra khỏi nỗi đau từ cuộc chiến Việt Nam. Tôi
không dám có lời nhận xét nào về chiến tranh Việt Nam. Tôi chỉ có thể cầu chúc
điều tốt lành nhất cho Việt Nam được độc lập như ông Hồ Chí Minh đã từng nói rằng
đất nước phải được độc lập và được xây dựng tốt đẹp trong tương lai.
Hòa
Ái: Chân thành cảm ơn ông Stephan Koester dành thời gian cho cuộc trò
chuyện này cùng Đài Á Châu Tự Do.
Tham
khảo: Phim tài liệu "Bản báo cáo thành tích" của Stephan
Koester (có phụ đề tiếng Việt):
https://www.youtube.com/watch?v=XMGjEE5LW5s&t=524s
No comments:
Post a Comment