NGHIÊN CỨU CHẾ TẠO CHIP Ở VIỆT NAM (Chu Hảo)

 

Nghiên cứu chế tạo chip ở Việt Nam    

Chu Hảo 

27/05/2021 18:34

https://www.diendan.org/viet-nam/nghien-cuu-che-tao-chip-o-viet-nam

 

Chuyện bây giờ mới kể

 

NGHIÊN CỨU CHẾ TẠO CHIP Ở VIỆT NAM

Chu Hảo

 

Có lẽ tôi thuộc thế hệ đầu tiên những người dính dáng đến Công nghệ Vi điện tử (CNVĐT) ở Miền Bắc nước ta từ cuối những năm cuối thế kỷ trước. Cho nên, mới đây khi đọc thư của một người bạn ca ngợi thành công của Tập đoàn TSMC (Công ty sản xuất chip của Đài Loan) và đặt câu hỏi : “ Chiến lược nào giúp VN có một công ty sản xuất chip chuyên nghiệp vừa phục vụ nhu cầu nội địa vừa gia công cho thiên hạ ?”, tôi nghĩ là mình phải góp đôi lời vào câu chuyện này.

 

Là người trong cuộc ở giai đoạn ban đầu ấy tôi xin thưa ngay: Chiến lược đó được đề xuất từ những năm 70 thế kỷ XX, và giới KHCN có liên quan đã cố gắng không ngừng nghỉ để triển khai. Tiếc thay tất cả chỉ là một “ thất bại toàn tập ”, mà cái thất bại cuối cùng mới xảy ra gần đây thôi (sẽ được kể ở phần cuối bài này).

 

Tôi là người trong cuộc vì năm 1976 khi đang nghiên cứu (về lý thuyết chất rắn) ở Viện  Vật lý thì Anh Nguyễn Văn Hiệu (Viện trưởng Viện KHVN) có ý định giao cho tôi làm Vụ trưởng Vụ kế hoạch. Tôi phân trần với anh rằng tôi chỉ muốn làm chuyên môn, nhưng anh gạt đi : “ Cậu vẫn làm chuyên môn, cậu cùng làm về lý thuyết bán dẫn với tớ ”. Tôi bảo tôi không làm được đâu ạ! Quản lý Kế hoạch là một nghề nghiêm chỉnh, không kiêm được đâu, anh tha cho. Sau đó tôi biết là mình phải ra đi vì nghĩ rằng nếu ở lại thì không làm chuyên môn được nữa. Tôi tìm gặp anh Vũ Đình Cự ở Khoa Toán Lý ĐHBK HN hỏi xem có thể về chỗ ấy giảng dạy được không? Anh hồ hởi bảo về ngay đi! Mấy ngày sau tôi mang công văn xin làm cán cán bộ giảng dạy của ĐHBKHN, kèm theo Đơn xin thôi việc lên trình Viện trưởng. Buổi sáng lên trình bày bị anh ấy đuổi về, đầu giờ chiều lại lên, cũng bị đuổi về. Đấy là một ngày mưa tầm tã, tôi buồn chán đến não lòng và nghĩ rằng đây là ngày định mệnh, hôm nay không xin đi được thì không bao giờ nữa! Thế là tôi lại lên phòng Viện trưởng. Mở cửa ra thấy ánh mắt rất chán nản của anh mà sợ, nhưng tôi cứ bước tới đặt lá đơn lên bàn. Thật bất ngờ, chẳng nói chẳng rằng, anh phê luôn chữ “Đồng ý!”, rồi ký mạnh đến nỗi rách cả giấy! Phải mấy năm sau tôi mới gặp lại anh trong bầu không khí thân thiện vui vẻ, như chẳng có việc gì xảy ra.

 

Anh Cự giao cho tôi tiếp tục giảng giáo trình Vật lý chất rắn cho sinh viên năm thứ ba mà anh đang đảm nhận, đồng thời đồng ý cho tôi chuyển sang nghiên cứu Vật lý các linh kiện bán dẫn cho gần với thực nghiệm hơn, để chuẩn bị tham gia êkip xây dựng Phòng thí nghiệm VĐT (Vi điện tử) do Hà Lan giúp đỡ. Đó có thể coi là phòng thí nghiệm đầu tiên ở nước ta trong lĩnh vực này để nghiên cứu và giảng dạy. Đây phòng thí nghiệm chế tạo mạch tích hợp cỡ nhỏ trên cơ sở liên kết các linh kiện đơn cực MOS (một loại transistor) được tạo ra trên bề mặt phiến silic bằng công nghệ SILOX, đồng bộ tất cả các khâu xử lý phiến silic từ đầu đến lúc thành các mạch (logic) tích hợp. Tôi phụ trách Phòng thí nghiệm này với rất nhiều hoài bão chế tạo Chip. Công việc đang vào đà phấn chấn thì cuối năm 1979 chương trình hợp tác với Hà Lan phải dừng lại vì chính phủ nước này phản đối mạnh mẽ việc Việt Nam “xâm lược” Campuchia. Phòng thí nghiệm dừng hoạt động. Đấy là thất bại thứ nhất.

 

Thất bại thứ hai liên quan đến Nhà máy Z181 của Bộ Quốc phòng sản xuất (gia công) các linh kiện bán dẫn do khối SEV giúp đỡ và đặt hàng. Đến 1989, khi Liên Xô (LX) và các nước XHCN Đông Âu tan rã, cơ sở này cũng tan rã theo.

 

Sau khi phòng thí nghiệm VĐT ĐHBKHN ngừng hoạt động, tôi may mắn nhận được học bổng một năm của Chính phủ Pháp do Bộ ĐH&THCN phân cho ĐHBK HN. Tôi sang Pháp đầu năm 1980. Vì vẫn mơ ước được góp phần xây dựng ngành CNVĐT cho VN nên tôi lại chọn chuyên ngành Vật lý các linh kiện bán dẫn ở ĐH Lille (chủ yếu tham gia giảng dạy), đồng thời tham gia nhóm nghiên cứu ở ĐHBK Grenobe. Lúc đó ở Châu Âu sản xuất các linh kiện bán dẫn cỡ mm, thì ở Grenobe chúng tôi đã nghiên cứu MOS cỡ nanometre. Vì có kết quả nghiên cứu tốt nên tôi được Phòng thí nghiệm VĐT ở Lille cho ở lại làm luận án TSQG (Docteur d’ Etat). Tôi xin mở ngoặc kể thêm một chuyện “thất bại” của riêng cá nhân tôi cho vui. Khi sắp nộp luận án thì anh Nguyễn Đình Tứ, lúc ấy là Bộ trưởng Bộ ĐH&THCN lệnh cho Sứ Quán báo cho tôi không được bảo vệ vì Sứ quán LX ở Hà Nội phản đối với lý do bằng PTS của LX tương đương với TSQG Pháp (?!). Tôi viết thư về cho anh Tứ nói rằng tôi không quan tâm đến sự tương đương đó, tôi chuẩn bị bảo vệ một luận án với chuyên môn hoàn toàn khác, và rằng ngày xưa ông Trần Đại Nghĩa lấy vài bằng kỹ sư bên Pháp cơ mà. Nhưng  đương nhiên là không có thư trả lời và tôi “y án”. Đáng lẽ sau anh Trần Mạnh Trí là người đầu tiên có bằng PTS ở Nga về Hóa Dầu, sang Pháp trước tôi ít lâu, bảo thành công luận án TSQG Pháp vào năm 1983, thì sau đó đến tôi là người thứ hai có điều kiện làm như anh Trí. Nhưng đầu năm 1985 tôi đành hậm hụi ra về. Và từ đó không có ai đã nhận bằng PTS LX được sang Pháp làm TSQG nữa! Tuy vậy sau này tôi vẫn có học hàm TS của nước nhà (“chỉ sau một đêm” như vẫn được mang ra riễu cợt) giống các bạn đồng nghiệp khác. Lúc biết tôi không được bảo vệ anh Vũ Đình Cự nhắn tôi về nước ngay có việc hay lắm. Mà hay thật!

 

Về HN hôm trước, hôm sau tôi đến chỗ anh Cự. Anh bảo “ Ở  nhà bọn mình đang xin thành lập Viện Vật lý kỹ thuật (VLKT) trực thuộc ĐHBK HN như các trường ĐH nghiên cứu ở bên ấy. Khốn nỗi ở VN ta Viện nghiên cứu ngang với Trường ĐH, nên Bộ ĐH&THCN và Ủy ban KH&KT không đồng ý, phải xin cụ Văn ( ĐT Võ nguyên Giáp lúc ấy Phó Chủ tịch HĐBBT) thôi! Cậu mới ở bên ấy về, lên giải thích chắc Cụ nghe đấy”. Cụ nghe thật! Và đấy là Viện nghiên cứu, nằm trong một Trường Đại học, lần đầu tiên xuất hiện ở nước ta.

 

Nhưng đấy mới là màn dạo đầu của anh Cự thôi. Xong việc thành lập Viện VLKT, chúng tôi (Vũ Đình Cự, Trần Đình Anh và tôi) bắt tay ngay vào việc xúc tiến thành lập Viện Nghiên cứu Công nghệ Quốc gia (NCCNQG). Vào thời gian ấy ông PCT HĐBT phụ trách kinh tế Tố Hữu mới đi họp khối SEV về, báo cáo ông Thủ tướng Đỗ Mười một thông tin quan trọng: LX và các nước XHCN thừa nhận kém hẳn phương Tây về các công nghệ cao phục vụ phát triển kinh tế. Hai ông gọi anh Cự lên hỏi ý kiến và đi đến kết luận : Giao cho GS-TSKH Vũ Đình Cự thành lập một cơ sở KHKT mới với mục đích học tập công nghệ tiền tiến của phương Tây. Viện NCCNQG ra đời trong hoàn cảnh ấy. Anh Cự còn nói rõ là các cụ ấy cho cơ chế rất đặc biệt : ngang tầm với Viện KHVN của anh Nguyễn Văn Hiệu và Viện Năng lượng Nguyên tử của anh Nguyễn Đình Tứ, tức là như một đơn vị hành chính cấp Bộ, có dấu hình Quốc huy hẳn hoi; Hơn nữa lại hoạt động theo quy chế MẬT, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng và Phó Thủ tướng phụ trách kinh tế.

 

Lúc đầu Viện NCCNQG do anh Cự là Viện trưởng chỉ có ba đơn vị nghiên cứu : 1).Viện Công nghệ laser do anh Trần Đình Anh (do Bộ CA phái sang làm Viện phó Viện NCCNQG) kiêm nhiệm Viện trưởng viện này. Mục tiêu đầu tiên là nghiên cứu ứng dụng Công nghệ laser vào y tế và quốc phòng . 2). Viện Công nghệ VĐT, do tôi phụ trách, nhiệm vụ trước mắt là nghiên cứu chế tạo và sản suất máy Vi tính bắt đầu từ loại CPU 8 bit rồi 16 bít. 3). Viện Công nghệ quang điện tử, do anh Đặng Xuân Cự (cũng từ Bộ CA sang, phụ trách), nhiệm vụ bước đầu là nghiên cứu ứng dụng Cáp quang trong Viễn thông.

 

Thế là tôi lại nuôi mộng làm Chip, bắt đầu từ việc chế tạo máy tính để bàn với con CPU 8 bit mạnh nhất của Nhật lúc đó. Mấy kỹ sư phần cứng và phần mền học ở Hung về ngày đêm miệt mài làm việc. Khoảng cuối năm 1988 thì 10 chiếc máy tính 8bit đã được sản xuất loại Prototype. Tất cả linh kiện và bàn phím đều mua của nước ngoài. Thiết kế, BIOS (Basic Input Output System), phần mềm giao diện và điều khiển bàn phím đều do ta tự làm. Bước tiếp là nhập dây chuyền lắp bảng mạch chính (Main board) và lắp ráp hàng loạt để cung cấp cho Bộ GD&ĐT. Đang lắp ráp dây chuyền thì không may, do nhóm trực ban đêm sơ suất để kẹt motor máy ổn áp gây ra vụ cháy rất tệ hại, thiêu trụi toàn bộ Phòng Vi tính đã được đầu tư khoảng 100 nghìn USD (lúc ấy cho nghiên cứu là to lắm!). Tôi suýt bị truy tố, còn cả Viện thì hoang mang! Chúng tôi phải còng lưng buôn bán máy tính để hoàn vốn đầu tư đã làm thất thoát. Thế là tiêu ma luôn cả Dự án cho bước tiếp theo là mua dây chuyền sản suất mạch tích hợp của Hung trị giá 2 triệu USD mà chúng tôi đàm phán đã gần xong. Lúc ấy chúng tôi còn hơi sức đâu mà lo đến việc làm Chip nữa! Đó là thất bại thứ 3 mà tôi trực tiếp gánh chịu.

 

Thất bại thứ 4 là chủ yếu là đối với Khu CNC (Công nghệ cao) Hòa Lạc, liên quan đến việc mời Intel vào VN lập nhà máy làm Chip. Tôi đã đeo bám Dự án này của Intel hơn hai năm trời, bắt đầu từ cuộc gặp đầu tiên với anh Thân Trọng Phúc, đại diện Itel ở Việt nam, vào năm 1999 thì phải. Tôi hỏi anh: “ muốn đưa Intel vào Khu CNC Hòa Lạc thì phải bắt đầu từ đâu? ”. Về sau này khi trả lời phỏng vấn anh nói rằng thật ngạc nhiên thấy một quan chức cấp Bộ hỏi một cách thẳng tưng và cụ thể như vậy. Thế là hai chúng tôi vạch ra một lộ trình cụ thể, từng bước, từng bước dòng rã hàng năm trời thuyết phục ông chủ tịch Intel và bộ sậu của ông chuyển Dự án Xây dựng Nhà máy mới từ Thái Lan về VN. Thủ tướng Phan Văn Khải rất ủng hộ và chỉ thị các Bộ phối hợp thỏa mãn mọi yêu cầu của Intel thông qua Tổ công tác đặc biệt (task force) do anh Nguyễn Mại (phó chủ nhiệm Uỷ ban Kế hoạch và đầu tư - chú thích của Diễn Đàn) đứng đầu. Khi Intel đã đồng ý chọn VN thì vấn đề làm cho tôi đau đầu là Chính phủ có ý kiến cho họ lựa chọn giữa Khu CNC Hòa Lạc hay Khu CNC Sài Gòn, họ vào chỗ nào đều tốt cho VN cả. Tôi ra sức vận động Tổ đặc nhiệm thuyết phục Thủ tướng Phan Văn  Khải và Phó Thủ tướng Phạm Gia Khiêm ép bằng được Intel chấp nhận triển khai Dự án ở HN vì hai lý do rất chính đáng : 1) Khu CNC cần phải đặt ở nơi có nhiều Viện nghiên cứu và Trường ĐH mạnh. Vào lúc ấy 70% lực lượng này nằm ở phía Bắc. 2) Theo quan sát thực địa của chúng tôi ở Thái Lan và Malaysia Intel đến đâu cũng sẽ kéo theo rất nhiều công ty công nghệ cao khác đến đầu tư quanh vùng đó, như vậy sẽ tạo được sự cân bằng công nghiệp giữa hai miền. Tôi nói Chính phủ phải ép Intel đầu tư ở HN như ngày trước đó ông Võ Văn Kiệt đã ép Daewoo mới hợp lý. Nhưng hôm chuẩn bị hội đàm phiên cuối cùng, anh Thân Trọng Phúc nói với tôi: “ Chính quyền Tp HCM đang vận động cho Khu CNC Sài Gòn rất mạnh. Họ hứa là ngoài các ưu đãi mà TW đã thỏa thuận, chính quyền địa phương sẽ ưu đãi thêm “một chút” nữa nếu Intel đầu tư ở Sài Gòn. Anh có “ bài” gì mới thì đưa ra ngay không thì thua đấy!”. Tôi nghĩ là khéo “thua”, vì cái “một chút” kia chắc to lắm! Và sau đấy thì biết chắc chắn là thua vì có lời nhắn nhủ từ cấp trên : “ Nó vào đâu cũng có lợi đất nước, anh Chu Hảo mà làm căng quá để nó bỏ VN là có tội to đấy!”. Thế là tôi “công cốc dã tràng”: đặt cược một cửa vào Intel cho kết quả bằng Zero đối với Khu CNC Hòa Lạc. Còn nhà máy chế tạo Chip ở Khu CNC Tp HCM vẫn là của nước ngoài chứ hình như chưa có gì gọi là chuyển giao công nghệ. Thế cũng là thất bại.  

 

Thất bại thứ năm mới xảy ra vài năm gần đây liên quan đến các Dự án đầu tư do ICDREC (Trung tâm Thiết kế Nghiên cứu Đào tạo Mạch tích hợp) của ĐHQG Tp HCM) chủ trì, nhằm xây dựng một tổ hợp nghiên cứu và sản xuất Chip hùng mạnh và duy nhất của VN. Tôi đã mừng vì cuối cùng ước vọng VN sản xuất được Chip sắp thành hiện thực. Nhưng rồi, đề án này tốn kém hằng trăm tỷ đồng cũng không dẫn tới đâu, không làm bậc lên các con chip “made in Vietnam” như nhiều người đã "đặt kỳ vọng" vào nó.

 

Thế đấy, đúng là thất bại toàn tập phải không quý vị ? 

 

“Bao giờ cho đến tháng 10 ”?

 

Hà Nội mùa Covid-19 tháng 5 năm 2021

Chu Hảo

 

Nguồn: Tác giả gửi Diễn Đàn.