10
chuyển động của thế giới trong năm 2021
07/01/2021
https://www.luatkhoa.org/2021/01/10-chuyen-dong-cua-the-gioi-trong-nam-2021/
Ở nhiều khía cạnh,
đại dịch đã hoàn toàn thay đổi cuộc sống của chúng ta.
Ảnh: Nikkei, Getty,
Financial Times.
Năm 2020 đầy biến động đã
khép lại, nhưng những dư chấn của nó thì vẫn sẽ tiếp tục được cảm nhận trong
năm mới. Luật Khoa trích lược giới thiệu những xu hướng đáng chú ý của năm
2021, với các sự kiện tiếp nối từ năm cũ, cùng những chuyển động mới được dự
báo sẽ là tâm điểm trên thế giới.
1. Thế giới hậu
Trump
Cựu Tổng thống Mỹ
Donald Trump. Ảnh: Getty.
Thế giới hậu Trump có thể
nhanh chóng quay trở về một trật tự như bốn năm trước hay không? Nước Mỹ có thể
nhanh chóng quay lại cầm chịch các tổ chức đa phương, lấy lại niềm tin của đồng
minh và đối tác được hay không? Mặc dù Tổng thống đắc cử Joe Biden cam kết sẽ
đưa Mỹ trở lại lãnh đạo vũ đài quốc tế, đa số các nhà quan sát nói rằng mọi
chuyện không dễ dàng như vậy. Trump có thể thất cử, nhưng “chủ nghĩa Trump” sẽ tiếp tục tồn tại.
Năm 2021 sẽ chứng kiến nỗ
lực của chính phủ Biden nhằm ghép lại các mảnh vỡ của nước Mỹ cũng như của trật
tự thế giới trước Trump. Thỏa thuận khí hậu Paris và Thỏa thuận hạt nhân Iran sẽ
là hai khởi đầu của ông. Tuy các lãnh đạo phương Tây tỏ ra “nhẹ nhõm” sau khi
Biden thắng cử, họ vẫn e ngại liệu các cam kết lâu dài của Mỹ có thể bị xé toạc
khi một người như Trump (hay chính Trump) lại đắc cử hay không.
Di sản mà ông Trump để lại
ngay trước khi kết thúc nhiệm kỳ là một nước Mỹ chia rẽ cùng cực và một cuộc bầu
cử mà ông và hàng triệu người ủng hộ tuyên bố là gian lận. Nước Mỹ bị cho là
như “một nước ở thế giới thứ ba”, thua kém cả Afghanistan về
công bằng và minh bạch bầu cử. Với nhiều người, Mỹ không còn là thành trì dân
chủ, là biểu tượng của bầu cử liêm chính nữa. Trước đây Ngoại trưởng Mỹ Mike
Pompeo đã có thể, và chính đáng, công kích cuộc bầu cử tại Venezuela là gian lận. Nhưng vị ngoại trưởng kế tiếp ông khó có thể dễ
dàng làm điều này mà không khiến các nhà độc tài khác cười vào mặt. Quyền lực mềm
của Mỹ phần nào đã bị suy yếu trầm trọng.
2. COVID-19 và cuộc
chiến vaccine
Ảnh minh họa: Nikkei.
May mắn là vào những ngày
cuối cùng của năm 2020, chúng ta đã tìm ra được những loại vaccine đặc hiệu chống
lại COVID-19. Tuy vậy, một số nhà quan sát bi quan nhận định rằng năm 2020 chỉ
là trailer, năm 2021 còn tệ hơn nhiều. Các nhà khoa học đang lo sợ loại virus
biến chủng đang nổi lên ở Anh (và lan ra khắp nơi) có tốc độ lây lan nhanh hơn
70% so với chủng virus cũ. Thậm chí, một chủng mới đang có mặt ở Nam Phi có nguy cơ kháng các
loại vaccine mà thế giới rất vất vả mới có được.
Theo dự đoán, dịch bệnh sẽ
tiếp tục là vấn đề chủ đạo cho đến nửa đầu năm 2021. Sáu tháng tiếp theo, một
phần lớn người dân các nước giàu sẽ được tiêm vaccine hay tiếp cận phương pháp
điều trị hiệu quả. Điều này kéo theo sự khôi phục và mở cửa kinh tế.
Dẫu vậy, năng lực sản xuất
và khả năng phân phối hạn chế sẽ làm cho cuộc chiến ngoại giao vaccine nổi lên
giữa các quốc gia. Các công ty Mỹ – Âu hiện sở hữu hai loại vaccine tốt nhất,
bao gồm: vaccine của Pfizer-BioNtech (Mỹ – Đức) và của Moderna (Mỹ). Trung tâm
Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ đang khuyến cáo sử dụng hai loại này.
Ngoài ra, một loạt
vaccine khác của Oxford-AstraZeneca (Mỹ – Anh) đang có kết quả đầy hứa hẹn và
đã được Anh chấp thuận sử dụng. Loại này đang trong quá trình thử nghiệm lâm
sàng diện rộng (giai đoạn III). Đây là loại rẻ hơn và có thể trữ ở nhiệt độ
bình thường trong tủ lạnh, dễ vận chuyển hơn hai loại vaccine trên.
Joe Biden đã chỉ trích rằng với tốc độ phân phối hiện tại của chính
quyền Trump, phải mất đến cả năm thì mới tiêm chủng hết được cho người Mỹ.
Trong khi đó, bắc bán cầu đang tiến vào giữa mùa đông, nghĩa là virus corona có
điều kiện lây lan mạnh hơn.
Các quốc gia khác cạnh
tranh nhau để mua được vaccine tốt sớm hơn. Philippines đã đe dọa nếu Mỹ không
sớm cấp vaccine thì sẽ chấm dứt liên minh quân sự.
“Nếu họ không mang tới ít
nhất 20 triệu liều vaccine thì họ nên biến khỏi đây. Không có vaccine thì đừng
hòng ở đây”, tổng thống Rodrigo Duterte nói. Các nước khác, dẫu không nói thẳng ra như ông Duterte,
nhưng sẽ tìm mọi cách ngoại giao, thương thảo với các nước Mỹ – Âu để mua được
các loại vaccine tốt nhất.
Tuy vậy, các nước nghèo
hơn ở châu Á và châu Phi không có nhiều tiền, quyền lực hay đòn bẩy như
Philippines sẽ phải chờ đợi đến cuối năm, hoặc mua các vaccine kém hiệu quả hơn
của Trung Quốc hoặc của Nga.
Một loạt các tổ chức như
Ân Xá Quốc Tế, Frontline AIDS, Global Justice Now và Oxfam đã cảnh báo rằng khoảng 70 nước nghèo sẽ chỉ tiêm chủng
được cho 1/10 dân số trong năm 2021.
3. Khôi phục kinh
tế
Vẫn còn quá nhiều biến số
và chướng ngại để mong đợi mọi nền kinh tế sẽ sớm trở lại như cũ.
Hoạt động tiêm chủng
vaccine không đồng đều, cộng với diễn biến bất thường của dịch bệnh đã khiến
châu Âu phải phong tỏa trở lại. Việc này có thể ngăn cản đà hồi phục của những
nước này.
Về mặt con số, các nhà
kinh tế nhận định rằng kinh tế sẽ khôi phục mạnh mẽ trong năm 2021. Quỹ Tiền tệ
Quốc tế dự đoán kinh tế thế giới sẽ tăng trưởng 5,2%; hãng
phân tích tài chính Morgan Stanley dự đoán kinh tế sẽ tăng tới 6,4% với việc
các nền kinh tế mới nổi dẫn đầu và sau đó là sự mở cửa của các nền kinh tế phát
triển.
“Việc tìm ra vaccine là một
liều thuốc cho nền kinh tế, nhưng phải tới năm 2022 mới có hiệu lực”, các nhà
kinh tế của tập đoàn Citi nói trong một báo cáo hồi tháng 12/2020. “Tuy vậy,
kinh tế toàn cầu sẽ tăng trưởng rõ rệt trong năm 2021, một phần bởi vì không
khó để tốt hơn năm 2020”.
Các nhà kinh tế học dự
đoán rằng du lịch, nhà hàng và hàng không vẫn sẽ ảm đạm. Các nước sẽ chủ yếu tập
trung vào du lịch nội địa cũng như tìm kiếm sức mạnh nội tại và giải quyết xung
đột trong nước do các vấn đề kinh tế đem lại.
4. Bình thường cũ
– bình thường mới
Làm việc ở nhà trở thành bình thường mới. Ảnh minh họa:
AFP.
COVID-19 đã thay đổi sâu
sắc cách chúng ta sống, làm việc, giải trí, và tương tác với nhau. Trong năm
nay, cuộc sống khó có thể trở lại như trước đại dịch. Chúng ta vẫn sẽ chứng kiến
những đợt phong tỏa cục bộ rồi mở cửa trở lại. Sẽ ít ai còn bất ngờ khi nhìn thấy
thông báo duy trì giãn cách xã hội, khuyến cáo không bắt tay nhau hay biết chuyến
bay của mình bị hủy.
Ngoại giao sẽ là lĩnh vực
đầu tiên trở lại “bình thường cũ”. Việc các nguyên thủ họp với nhau chỉ qua các
phần mềm gọi video vừa kém an toàn, vừa thiếu ý nghĩa. Các sự kiện quốc tế bị
hoãn lại trong năm 2020 sẽ được khởi động lại vào năm nay, chẳng hạn cuộc họp
các nước thuộc G7, Hội nghị Khí hậu COP26 và Thượng đỉnh Âu – Phi.
Làm việc từ xa sẽ trở
thành một xu hướng mới được các công ty ưa chuộng. Twitter đã cho phép nhân viên làm việc ở nhà vô thời hạn. Google
bắt đầu thử nghiệm cho phép nhân viên làm việc tại nhà ba ngày và đến công sở
hai ngày trong một tuần. Với sự trợ giúp của công nghệ và những lợi ích của làm
việc phi tập trung, nhiều doanh nghiệp sẽ áp dụng cách làm việc này hơn.
Đại dịch đã vùi lấp vô số
ngành kinh doanh, nhưng cũng đem về lợi nhuận to lớn cho các công ty điện toán
đám mây cũng như các doanh nghiệp cung cấp giải pháp liên lạc và lưu trữ trực
tuyến.
5. Mỹ – Trung tiếp
tục đối đầu
Phó Tổng thống Joe
Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chạm ly tại quốc yến năm 2015 ở Trung
Quốc. Ảnh: Getty.
Việc Joe Biden lên nắm quyền
không xua tan ngay lập tức bầu không khí đối đầu Mỹ – Trung căng thẳng. Chính
quyền Biden có thể còn mạnh tay hơn người tiền nhiệm về vấn đề nhân quyền Trung
Quốc, đặc biệt là tại Tân Cương và Hong Kong.
Cuộc chiến thương mại mà
Tổng thống Trump khởi xướng sẽ được sử dụng để làm con bài mặc cả với Trung Quốc.
Tuy nhiên, các nhà quan sát đều đồng ý rằng Biden sẽ không tùy tiện đánh thuế
như người tiền nhiệm. Điều này có thể khiến giới doanh nghiệp, vốn đang kiệt quệ
vì dịch bệnh, dễ thở hơn một chút.
Trung Quốc đã chứng minh
cho Mỹ thấy rằng họ không dễ thua trong một cuộc thương chiến. Họ là nền kinh tế
lớn duy nhất có tăng trưởng dương trong năm 2020. Giới lãnh đạo tại Bắc Kinh
cũng đặt ra mục tiêu độc lập công nghệ khỏi phương Tây vào năm 2035. Quá trình
“tách rời kinh tế” vẫn sẽ diễn ra, nhưng ít ầm ĩ hơn và hai bên đều e dè nhau
hơn.
Nhân cơ hội Mỹ thoái lui,
Trung Quốc đã ký hai hiệp ước kinh tế quan trọng với Đông Nam Á (RCEP) và Châu
Âu (Hiệp ước đầu tư toàn diện Trung Quốc – EU). Trong năm nay, Mỹ sẽ phải tìm
cách lấy lại niềm tin của khối đồng minh và níu kéo ảnh hưởng ở Châu Á. Chúng
ta cũng sẽ chứng kiến Biden hiện thực hóa cam kết “kiềm chế Trung Quốc bằng các
hợp lực đồng minh” như thế nào.
6. Chống biến đổi
khí hậu
2021 sẽ là một năm quan
trọng của công tác chống biến đổi khí hậu.
Hội nghị thượng đỉnh của
Liên Hiệp Quốc về biến đổi khí hậu 2020 (COP26) đã bị hoãn lại tới tháng 11 năm
nay. Đây có lẽ là một điều may mắn bởi vì tới khi diễn ra ở Scotland, Tổng thống
Biden có thể đã đưa Mỹ trở lại hiệp định khí hậu Paris. COP26 sẽ rà soát lại
các cam kết cắt giảm khí thải của chính phủ các nước và đưa ra các cam kết mới,
được kỳ vọng là tốt đẹp hơn cho môi trường.
Thỏa thuận Paris 2015 có
mục tiêu giữ cho nhiệt độ toàn cầu tăng không quá 2 độ C. Nhưng cho tới nay, tổng
cộng nỗ lực giảm khí thải carbon của gần 200 quốc gia không đủ để thực hiện mục
tiêu này. Các mô hình dự đoán chỉ ra rằng tới trước năm 2100, nhiệt độ thế giới
sẽ tăng tới 3 độ C so với thời tiền công nghiệp.
Để bù vào sự thiếu hụt
này, lãnh đạo các nước được trông đợi sẽ cam kết cắt giảm khí thải mạnh hơn nữa.
EU tuyên bố sẽ giảm phát thải ròng khí nhà kính xuống bằng không trước năm
2050. Tương tự, Joe Biden cũng công bố mục tiêu giảm phát thải ròng xuống mức
không trong vòng 30 năm tới. Đáng ngạc nhiên là Trung Quốc cũng hứa hẹn sẽ đạt
mục tiêu này vào năm 2060.
Các hứa hẹn trên có thể
xa vời, nhưng chúng thể hiện một tinh thần chung hướng tới việc cứu lấy hành
tinh của chúng ta trước khi quá muộn.
7. Xe điện trở
thành xu hướng
Elon Musk và chiếc Cybertruck – chiếc xe bán tải “đến
từ tương lai”. Ảnh: The Verge.
Giới doanh nghiệp nhanh
chóng nắm bắt xu hướng giảm thải carbon. Năm 2021 sẽ là năm của xe điện khi
ngày càng nhiều các hãng xe nổi tiếng tung ra các mẫu xe hơi không dùng xăng.
Từ tháng Tám, General
Motors sẽ bắt đầu sản xuất loạt xe bán tải hoàn toàn chạy điện đầu tiên mang
thương hiệu Hummer. Cuối năm nay, Elon Musk cũng sẽ bắt đầu bàn giao
Cybertruck, một loạt xe bán tải động cơ điện mang dáng dấp tương lai.
Đầu tư vào phát triển xe
điện đã tăng vọt trong năm qua. Hiện hơn 250 công ty đang sản xuất xe hơi điện
và gần 50 nhà máy sản xuất pin điện cho xe hơi đang được xây dựng. Xu hướng ưa
chuộng xe không phát thải khí nhà kính đã giúp cổ phiếu của Tesla tăng vọt, đưa
Elon Musk trở thành một trong những người giàu nhất thế giới.
8. Phong trào dân
chủ tiếp tục bị thách thức
Bobi Wine, thủ lĩnh
phong trào dân chủ People Power, bị cảnh sát Uganda đưa đi. Ảnh: Reuters.
Năm 2020, các nền dân chủ
xói mòn trong đại dịch. Virus corona trở thành cái cớ để hàng loạt các chính phủ
siết chặt quyền công dân, kìm kẹp truyền thông và bắt bớ phe đối lập.
Năm 2021, các phong trào
dân chủ sẽ tiếp tục bị thách thức mạnh mẽ trước sức nóng của một loạt các cuộc
bầu cử.
Ngay những ngày đầu
năm, 53 nhà hoạt động dân chủ Hong Kong bị bắt vì vi phạm
luật an ninh quốc gia. Đây là một điều luật mà Trung Quốc cưỡng ép áp đặt lên
Hong Kong từ tháng 7/2020 mà không thông qua cơ quan lập pháp của đặc khu. Nhà
quan sát của Human Right Watch cho rằng chính quyền Trung Quốc đang muốn xóa bỏ
hết dấu vết dân chủ khỏi thành phố này.
Hong Kong sẽ tổ chức bầu
cử vào năm nay, sau khi phải hoãn vì dịch bệnh. Tuy vậy, với đà bắt bớ và bỏ tù
của nhà cầm quyền thân Bắc Kinh, hiện chưa thấy được ai có thể đại diện phe đối
lập ra tranh cử.
Theo Freedom House, kể từ khi đại dịch bắt đầu, nhân quyền và
dân chủ đã suy giảm ở 80 quốc gia, phần lớn là ở Châu Phi. Một ví dụ nổi bật là
Uganda, nơi lãnh đạo phe đối lập, ca sĩ rap trẻ “Bobi Wine” mới bị tạm giam vì “vi phạm quy định giãn cách
xã hội” khi đi vận động.
Bobi Wine đại diện cho thế
hệ thanh niên trẻ Uganda, mong muốn thay đổi và thách thức quyền lực của Tổng
thống Yoweri Museveni, người đã nắm quyền suốt 35 năm qua. Năm 2017, Museveni
đã sửa hiến pháp để tiếp tục cầm quyền nhiệm kỳ sáu.
Tháng Một này, Uganda sẽ
tổ chức bầu cử. Những thanh niên ủng hộ Bobi Wine tuyên bố họ đã sẵn sàng chiến
đấu vì tương lai của mình.
9. Điện ảnh Trung
Quốc vượt mặt Hollywood
Một cậu bé đang xem
poster phim Mulan tại Bắc Kinh. Ảnh: AFP/ Getty Images.
Đằng sau cánh gà của cuộc
chiến thương mại là cuộc chiến ít ầm ĩ hơn trên màn ảnh rộng. Năm 2021, Trung
Quốc sẽ lật đổ một thế kỷ thống trị phim ảnh của Hollywood, ít nhất về mặt tiền
bạc. Dự đoán của tờ Economist cho thấy doanh thu phòng vé của Trung Quốc sẽ
vượt Mỹ vào năm nay.
Ngành điện ảnh của Trung
Quốc đã tăng trưởng mạnh mẽ trong vài năm qua. Năng lực làm phim ngày càng tiến
bộ giúp Trung Quốc không phải phụ thuộc vào các bộ phim chiếu rạp nhập khẩu từ
nước ngoài.
Trong dịch bệnh, khi các
phim trường của Mỹ tê liệt và các phòng vé phải đóng, thì các rạp của Trung Quốc
đã có thể mở cửa với tỷ lệ lấp đầy tới 75%. Trung Quốc ngày càng không phụ thuộc
vào các bộ phim của Hollywood.
Thị trường đông đảo người
trẻ thích xem phim của Trung Quốc mang sức hấp dẫn vô cùng lớn đối với các nhà
làm phim Hollywood. Phần thứ tám của loạt phim “Fast and Furious” thu từ Trung
Quốc số tiền gần gấp đôi so với doanh thu tiền vé ở Mỹ. Nhưng từ đây, người ta
thấy một xu hướng đáng lo ngại là các nhà làm phim phương Tây “tự kiểm duyệt” để
chiều lòng Bắc Kinh.
Bộ phim “Doctor Strange”
đã thay đổi nhân vật Ancien One từ một nhà sư Tây Tạng sang người Celt. Phim
“Mulan” (Mộc Lan) của Disney, được hoan nghênh nhiệt liệt ở Trung Quốc, có nhân
vật người cha giống hệt Tập Cận Bình. Sang năm 2021, sau một năm “thất thu” vì
dịch bệnh, xu hướng nhân dân tệ chi phối các nhà làm phim Mỹ sẽ chỉ có tăng
lên.
10. Kiềm chế “big
tech”
Mark Zuckerberg, người sáng lập của mạng xã hội
Facebook. Ảnh: Financial Times.
Ở hai cuộc bầu cử 2016 và
2020, thế giới đã chứng kiến quyền lực chưa từng thấy và ngày càng áp đảo của
các công ty công nghệ lớn (big tech). Facebook, Twitter và Youtube trở thành
công cụ hữu hiệu nhất để vận động bầu cử, nhưng cũng là phương tiện dễ dàng nhất
để phát tán tin giả và thuyết âm mưu nguy hại.
Các hãng công nghệ khổng
lồ này nắm trong tay quyền lực tác động đến lá phiếu của hàng triệu cử tri. Họ
cũng có thể làm dấy lên một phong trào xã hội bất cứ khi nào họ muốn.
Quyền lực đáng sợ này khiến
cả những người bảo thủ yêu thị trường tự do nhất ở Mỹ cũng phải lên tiếng đòi
kiềm chế các “big tech”. Trong năm 2020, các vụ kiện chồng chất của chính phủ Mỹ chống lại các
công ty này thể hiện rõ thái độ trên.
Cả hai đảng ở Washington
đều ủng hộ vụ kiện của chính quyền, yêu cầu Facebook phải tách nhỏ làm ba.
Google cũng đang bị một loạt các bang kiện độc quyền. Apple và Amazon cũng bị Bộ
tư Pháp và Ủy ban Thương mại Liên bang Hoa Kỳ điều tra.
Biden đã đánh tiếng là
ông sẽ còn mạnh tay hơn trong việc kiểm soát các tập đoàn công nghệ. Nhưng câu
hỏi là ông sẽ phải làm thế nào? Đây là một vấn đề hoàn toàn mới mẻ với nước Mỹ
và thế giới tự do.
Washington không có quyền
lực kiểm soát kiểu độc tài như Trung Quốc. Các vụ kiện chống lại đội ngũ luật
sư của các công ty này thì quá tốn thời gian. Một giải pháp đang được cân nhắc
là cập nhật hệ thống luật lệ đang lỗi thời so với sự phát triển công nghệ. Tuy
nhiên, việc này yêu cầu hai đảng đang chia rẽ sâu sắc ở Washington cùng ngồi lại
thảo luận và nhượng bộ.
Dẫu sao, “big tech” cũng
sẽ xuất hiện nhiều trong các cuộc thảo luận năm nay, như một mục tiêu mà ai
cũng có thể chỉ trích, nhưng chưa chắc làm gì được.
Một số nguồn tham khảo chính:
CNBC, 5 charts show COVID impact on the global economy
Foreign Policy, 2021 Outlook: A Quick Recovery but a Slew of New Economic
Problems
The Economist, Ten trends to watch in the coming year
The Economist, The World in 2021: five stories to watch out for
No comments:
Post a Comment