Các
nan giải của truyền thông xã hội
22/01/2021
https://www.voatiengviet.com/a/facebook-youtube-twitter-truyen-thong-xa-hoi/5747862.html
Sau vụ nổi loạn tại Điện Capitol vào ngày 6 tháng
Giêng năm 2021, một loạt các mạng xã hội, bao gồm cả Facebook và Twitter, đã hạn
chế tương tác, thậm chí khóa tài khoản của ông Trump, có thể vĩnh viễn.
Twitter lẫn Facebook đều
viện dẫn lý do khóa tài khoản ông Trump vì có đăng nội dung kích động bạo lực.
Quyết định này đã gây nhiều
tranh cãi gay gắt về tự do ngôn luận tại
Mỹ và khắp nơi, trong đó có người
Việt.
Những người phản đối quyết
định này cho rằng, Big Tech, tức những công ty công nghệ lớn như Twitter và
Facebook, đã hành xử không khác gì bịt miệng ông Trump (1); đã kiểm duyệt và
bóp nghẹt quyền tự do ngôn luận của ông. Họ còn cho rằng đây là sự vi phạm quyền
tự do ngôn luận, được ghi trong Tu Chánh Án 1, của Hiến Pháp Mỹ (2).
Nhiều người theo đảng Cộng
hòa, hay những người ủng hộ ông Trump, phần lớn có vẻ đồng tình với quan điểm
này.
Những người ủng hộ quyết
định của Facebook hay Twitter thì cho rằng, các công ty này có quyền hợp pháp để
quyết định như thế. Họ biện luận: Tu Chánh Án 1 không cho phép một ai có quyền
trên một diễn đàn nào đó, đặc biệt diễn đàn đó thuộc sở hữu của các thực thể tư
nhân (private entities). Nó cũng bảo vệ các thực thể này trong việc chọn lựa họ
muốn nói gì hay nghe gì v.v…
Nhiều người chống Trump,
hay theo đảng Dân chủ, phần lớn đồng tình với quan điểm này.
Những người ủng hộ quan
điểm này biện luận thêm rằng, đây là một quyết định đúng đắn và cần thiết để
ngăn ngừa những sự cực đoan, quá khích, nhất là các phần tử kích động bạo lực.
Cuộc khủng bố bắn
giết hàng loạt người tại Christchurch, New Zealand vào ngày 15 tháng
Ba năm 2019 và được trình chiếu trực tuyến đã thay đổi chính sách và hành động
của Facebook, và các mạng xã hội khác. Nhưng các lời
nói gây hận thù, kích động bạo lực, từ đó đến nay vẫn còn tiếp diễn. Từ
Miến Điến, Ấn Độ, Ethiopia, các phát biểu hận thù (hate speech), nhất là từ những
chính khách có ảnh hưởng, đã gây tác động đáng kể lên xã hội. Facebook hay
Twitter trước đây vẫn ngần ngại trong quyết định xóa bỏ các bài này vì không muốn
hạn chế tự do ngôn luận. Trong khi đó, Facebook lại nhượng bộ với các nhà nước
chuyên chế xóa bỏ các bài có quan điểm đúng đắn, không hề sử dụng tin giả,
nhưng lại phê bình chế độ cầm quyền, như tại Thái Lan, Miến Điện, Ấn Độ, Việt
Nam, Phi, Brazil v.v…
Nói một cách khác, Facebook
và các mạng truyền thông xã hội đã áp dụng tiêu chuẩn kép thay vì tôn trọng
nguyên tắc bảo vệ tự do ngôn luận tối đa có thể. Facebook vẫn đối phó một
cách tùy
tiện, như trường hợp tại Thái Lan mà tôi từng viết trước đây. Tất nhiên,
đây là sân chơi mà Facebook sở hữu, và họ có quyền làm như thế dựa trên sự thoả
thuận giữa họ và người tiêu dùng. Tuy vậy, nếu Facebook không có chính sách
rõ ràng, minh bạch và không công khai những hành động và báo cáo của họ, để áp
dụng một cách đồng nhất, thì sẽ mất uy tín. Và mâu thuẫn. Facebook không chủ động
để rồi đến sự kiện ông Trump xảy ra. Mark Zuckerberg công bố trên trang
Facebook của mình rằng Facebook hành động như thế vì Trump “kích động nổi loạn
bạo lực” để chống
lại một chính quyền được bầu chọn dân chủ. Cũng cần nhắc lại rằng trước
khi quyết định ngăn tài khoản của Trump, đối với các trường hợp tương tự,
Facebook có khi quyết định hành động, có khi hoàn toàn không, và khi hành động
thì cũng quá muộn màng, để rồi có những thiệt hại đáng tiếc xảy ra.
Hành động ngăn cấm tài
khoản của ông Trump là cơ hội để chúng ta đặt ra các câu hỏi kế tiếp. Một, liệu
Facebook hay các mạng xã hội có một chính sách đồng nhất, trong đó sẽ đề cao và
tôn trọng quyền tự do ngôn luận tối đa có thể, nhưng vẫn ngăn ngừa được những
phát biểu cực đoan, gây hận thù, kích động bạo lực hay không? Hai, nếu có một
chính sách như thế, thì liệu Facebook và các mạng xã hội khác có khả năng áp dụng
chính sách một cách đồng nhất như thế trong thể chế dân chủ, nửa dân chủ và độc
tài hay không? (Hơn 2.7 tỷ người dùng, 90% nằm ngoài Mỹ, lại dùng bao loại ngôn
ngữ khác nhau, thì đây quả là một thách thức vừa về lý tưởng vừa về kỹ thuật
(3)). Ba, nếu Facebook có quyền và có thể ngăn cấm quyền tự do ngôn luận, như
đã làm với ông Trump, hay các lãnh đạo chính trị khác, thì liệu quyền lực này
có phải đi quá giới hạn cho phép của họ không? Hay họ có cần phải được quy định
hóa (regulated), như các cơ quan truyền thông thông thường chịu sự quy định của
pháp luật, nhằm buộc họ phải có trách nhiệm giải trình và nằm trong khuôn khổ
pháp luật?
Xin mở ngoặc ở đây để nói
về vấn đề kiểm duyệt. Chắc chắn Facebook hay các mạng xã hội khác không muốn kiểm
duyệt. Lý do? Trong thể chế dân chủ, kiểm duyệt thật ra là công việc chẳng đặng
đừng. Nó vừa trái nguyên tắc tự do ngôn luận, vừa tốn khá nhiều nhân, tài, lực
để làm. Mà làm thì cũng không thể hoàn hảo. Và lại gây tranh cãi và chống đối.
Nhưng các mạng xã hội không có sự chọn lựa gì khi người dùng đã lạm dụng nó để
gây hận thù, kích động bạo lực, tuyên truyền thuyết âm mưu v.v… Với 2.7 tỷ tài
khoản trên thế giới, và hàng tỷ bài đăng trên Facebook mỗi ngày, họ phải dùng đến
thông minh nhân tạo (Artificial Intelligence/AI) và hàng ngàn nhân viên khác
nhau để kiểm duyệt. Nhưng cho dù như thế, họ cũng chỉ kiểm
soát được 90% nội dung, phần còn lại phụ thuộc vào báo cáo của người
dùng. 10% thiếu kiểm soát hoàn toàn cũng gây lắm trắc trở, thử thách hoặc tai họa.
Ngoài các vấn đề nêu
trên, Facebook và các mạng xã hội là con dao hai lưỡi. Sử dụng nó đúng đắn, nó
sẽ cho ra kết quả tích cực. Nếu chăm sóc nó như căn nhà của mình, tôn trọng sự
khác biệt, thảo luận trên tinh thần tương kính, kiểm chứng thông tin và phải vô
cùng thận trọng để không tuyên truyền hay phát tán thuyết âm mưu, thì không khí
thảo/tranh luận sẽ tích cực. Và sẽ có thể cùng nhau bảo vệ tự do ngôn luận. Sử
dụng nó bừa bãi và thiếu trách nhiệm, và nếu không cảnh giác, thì sẽ bị tuyên
truyền và chỉ tiếp tay làm lợi cho kẻ phá hoại. Hơn nữa còn bị sa lầy hoặc mắc
mưu, trở thành một cái chợ cãi nhau và chửi vả. Nó sẽ trở thành một đống rác khổng
lồ và dần dần mất đi những người đứng đắn theo dõi. Thành phần dư luận viên biết
khai dụng điều này, đã đành. Nhưng vô số người Việt khác cũng rơi vào cái bẫy
này.
Trở lại, Facebook và các
mạng xã hội khác hành xử bất nhất như thế vì lý do lợi nhuận. Họ là một công ty
thương mại không hơn không kém. Lý do họ có thể bẻ cong nguyên tắc và giá trị
cũng vì quyền lợi. Thuật
toán (algorithm) chính của Facebook, Twitter, Youtube v.v… là liên tục
đưa ra những tin tức, hình ảnh, phim ảnh, quan điểm thích hợp với mỗi người
dùng. Mỗi chúng ta đều được cung cấp tin tức (newsfeed) khác nhau dựa trên sở thích
và đặc tính của từng người mà họ đã thu thập được qua thời gian. Người nào
thích tin giựt gân, tin giả thì càng được cung cấp các loại tin như thế, chẳng
hạn. Nó làm cho người khác có cảm tưởng nếu tin tức đầy dẫy như thế thì phải là
tin thật thôi. Không những thế, nó còn làm cho người ta bị cuốn hút, bị “ghiền”.
Trên Google Search, Twitter, Youtube v.v… thì họ cũng dùng thuật toán tương tự.
Bí mật này đã được phơi bày, và những ai muốn tìm hiểu thêm nên xem phim “The
Social Dilemma” trên Netflix. Phim tài liệu này do chính những người từng
giữ chức vụ quan trọng nhất trong các công ty này vạch trần về những tác hại khủng
khiếp của nó. Bộ phim tài liệu “Thế nan giải xã hội” này đã góp phần gióng
lên hồi chuông cảnh báo về sự xâm nhập của công nghệ khai thác và thao
túng dữ liệu vào đời sống xã hội của chúng ta và hơn thế nữa.
Chúng ta nhớ rằng, khi
càng nhiều người xem và càng nhiều sự tương tác thì Facebook, và các mạng xã hội
khác, càng có lợi về mặt quảng cáo. Người ta thích xem các tin tức giựt gân, đầy
cảm tính hơn là những thông tin trung thực, đầy dữ liệu, nhưng lại nhàm chán.
Con người dễ bị tuyên truyền là vậy. Nga, Trung Quốc, Epoch
Times/Falun Gong, v.v… không xâm nhập (hack) Facebook, mà chỉ đơn thuần sử
dụng các diễn đàn/phương tiện này để truyên truyền và tung tin giả. Giới tuyên
truyền nói chung được hưởng lợi từ đó.
Các chế độ dân chủ lo ngại
tác hại của truyền thông xã hội như là công cụ tuyên truyền để các thông tin
sai lệch ngày càng làm người dân không thể phân biệt hư thật trong bầu cử, các
vấn đề y tế/sức khỏe, giáo dục v.v…
Còn những chế độ chuyên
chế thì vừa hưởng vừa lo. Với các thông tin trung thực gây sức ép lên chế độ, họ
luôn tìm cách gây áp lực để Facebook phải kiểm duyệt, nếu không thì bị trừng phạt
tiền hay bị dọa đóng cửa, như tại Thái Lan, Việt Nam và bao nước khác. Mặt
khác, họ cũng được hưởng từ thông tin giả vì không ai giỏi hơn họ trong việc sử
dụng nó để tuyên truyền và lung lạc sự hiểu biết của người dân.
Cũng vì các nguyên do này
mà chính quyền khắp nơi, từ dân chủ đến độc tài, đều muốn quy định
hóa/regularization, theo mục tiêu riêng của họ. Dân chủ thì muốn Facebook có
trách nhiệm hơn, giảm thiểu tin giả, thuyết âm mưu hay các tiếng nói kích động
hận thù, bạo lực. Chuyên chế thì muốn Facebook kiểm duyệt và ngăn ngừa để giảm
thiểu các tiếng nói phê bình chế độ.
Quả là một thời đại vàng
thau lẫn lộn. Cho nên nếu thiếu ý thức, quan tâm và chịu khó lắng nghe học hỏi,
thì nhiều người sẽ trở thành nạn nhân của đám sương mù dối trá.
Nhưng vẫn còn có thể khai
dụng các mạng truyền thông xã hội một cách tốt nhất có thể. Người sử dụng
nên thể
hiện tính cách đứng đắn đàng hoàng của mình, tôn trọng sự thật và tiếng
nói khác biệt. Luôn cảnh giác các nguồn tin chưa kiểm chứng. Luôn nói không với
các loại tin giả tin giựt gân, và dứt khoát không phát tán nó. Luôn tìm cách thảo
luận và thuyết phục thay vì chửi rủa. Được như thế thì chúng ta sẽ cùng nhau tiến
một bước trên mặt trận tự do ngôn luận. Nó là một trong những mục tiêu căn bản,
nền tảng của dân chủ. Còn chuyện Facebook hay mạng xã hội khác thì cũng chỉ là
phương tiện, không phải là cứu cánh.
Phạm
Phú Khải
Úc châu, 22/01/2021
------------
Chú thích:
1. Không thể ví điều này
với việc bịt miệng ông Trump. Tổng thống có vô số các phương tiện khác nhau,
qua họp báo hay các kênh truyền thông của Nhà Trắng mà ông có thể dùng. Quyết định
này chỉ đơn thuần là ngăn chặn tiếng nói của ông Trump trên các diễn đàn/phương
tiện này.
2. Tu Chánh Án số 1: Tạm
dịch “Quốc hội sẽ không đưa ra luật nào tôn trọng việc thành lập tôn giáo, hoặc
cấm thực hiện tự do tôn giáo; hoặc giới hạn quyền tự do ngôn luận, hoặc báo
chí; hoặc quyền của người dân được tụ họp một cách hòa bình, và kiến nghị chính
phủ giải quyết những bất bình.”
(Congress shall make no
law respecting an establishment of religion, or prohibiting the free exercise
thereof; or abridging the freedom of speech, or of the press; or the right of
the people peaceably to assemble, and to petition the government for a redress
of grievances.)
3. Facebook có ảnh hưởng
lớn bởi vì số lượng người sử dụng nó nhiều hơn gấp bao lần các cơ quan truyền
thông truyền thống.
Theo số liệu mới nhất thì
Facebook hiện nay có đến 2.7
tỷ người sử dụng, trong đó 223
triệu tại Mỹ. Twitter có
190 triệu người dùng mỗi ngày. Trong khi đó, Fox
News chỉ có 3.78 triệu người xem lúc cao điểm, và CNN 2.37 triệu người.
The New
York Times có 7 triệu người đăng ký báo. The Economist thì
chỉ có 1.7 triệu.
Số lượng sử dụng càng nhiều
thì sức ảnh hưởng càng lớn.
No comments:
Post a Comment