THẾ GIỚI HÔM NAY : 28/01/2021 (The Economist)

 

Thế giới hôm nay: 28/01/2021

The Economist

Đỗ Đặng Nhật Huy biên dịch

28/01/2021

http://nghiencuuquocte.org/2021/01/28/the-gioi-hom-nay-28-01-2021/

 

Tổng thống Mỹ Joe Biden ký các sắc lệnh hành pháp thực hiện một số lời hứa trong chiến dịch tranh cử của ông về biến đổi khí hậu. Chúng bao gồm việc tạm dừng cấp phép khai thác dầu và khí đốt trên đất liên bang, và nâng vấn đề này lên thành ưu tiên đối với chính sách đối ngoại và an ninh quốc gia. Ông cũng chỉ đạo các cơ quan liên bang đầu tư vào các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi ô nhiễm, những nơi thường là chỗ ở của người Mỹ gốc Phi và các sắc tộc thiểu số.

 

Cuộc tranh cãi giữa EU và AstraZeneca ngày càng gay gắt. Các quan chức EU nói hãng dược phẩm phải chuyển lô vắc-xin covid-19 sản xuất tại Anh đến châu Âu, theo đúng hợp đồng mà AstraZeneca đã ký với khối. Giám đốc điều hành của AstraZeneca đã bác bỏ những lời kêu gọi như vậy, nói lời hứa ban đầu của họ “không phải là một cam kết”.

 

Trong khi đó, Sanofi sẽ sản xuất 125 triệu liều vắc xin Pfizer/BioNTech trong nỗ lực đẩy nhanh quá trình triển khai vắc-xin của EU. Hãng dược của Pháp bị tụt lại phía sau so với các công ty khác trong tiến trình phát triển vắc-xin. Song thỏa thuận với Pfizer/BioNTech làm dấy lên hy vọng sẽ có thêm nhiều gã khổng lồ dược phẩm hơn nữa cùng hợp lực sản xuất và phân phối một số ít loại vắc-xin coronavirus đã được chứng minh là hiệu quả.

 

Cảnh sát Nga đột kích vào các văn phòng và nhà riêng của Alexei Navalny, vị chính trị gia đối lập đang bị bắt giữ với các cáo buộc khống khi ông này trở về Moskva từ Đức hồi đầu tháng. Lực lượng an ninh cũng được cho là đã bắt anh trai của ông Navalny. Cuối tuần trước vụ bắt giữ Navalny đã gây ra biểu tình chống Điện Kremlin trên diện rộng, trong đó đã có 4.000 người bị bắt.

 

Bangladesh cho biết sẽ chuyển thêm 3.000 người tị nạn Hồi giáo Rohingya đến một hòn đảo hẻo lánh ở Vịnh Bengal trong tuần này. Khoảng 3.500 người đã được đưa đến Bhasan Char kể từ tháng 12. Các nhóm nhân quyền nói hòn đảo này dễ bị lũ lụt và không thích hợp; trong khi các quan chức Bangladesh cho rằng động thái này là cần thiết để giảm bớt tình trạng quá tải ở các trại trên đất liền.

 

Quỹ phòng hộ Mỹ Melvin Capital đã ngừng bán khống cổ phiếu GameStop, một hãng bán lẻ trò chơi điện tử. Melvin bị thiệt hại nặng nề khi giá cổ phiếu GameStop tăng hơn 600% trong tháng này, sau khi các nhà đầu tư lẻ trên Reddit, một trang web truyền thông xã hội, bắt đầu mua vào. Nhiều nhà đầu tư muốn cánh bán khống bị lỗ nặng hơn nữa.

 

Boeing đã báo cáo khoản lỗ ròng gần 12 tỷ đô la trong năm 2020. Nhu cầu hàng không giảm do covid-19 khiến số lượt giao hàng của hãng sản xuất máy bay Mỹ suy giảm, trong khi dòng 737 MAX hầu như không thể bay sau hai vụ tai nạn vào năm 2018 và 2019. Hôm qua, cơ quan quản lý hàng không châu Âu trở thành bên mới nhất cho phép 737 MAX bay trở lại. Trung Quốc, chiếm một phần tư doanh số của Boeing, vẫn chưa tái cấp phép.

 

 

TIÊU ĐIỂM

 

Tổng thư ký Liên Hợp Quốc phát biểu thường niên

Cứ mỗi khi đến tháng 1, tổng thư ký Liên Hợp Quốc lại trình bày một bài phát biểu trước thế giới. Năm ngoái, António Guterres nhắc đến bốn rủi ro sẽ đe dọa hành tinh: căng thẳng địa chính trị, khủng hoảng khí hậu, sự thiếu lòng tin trên toàn cầu, và mặt tối của công nghệ. Và đó là trước khi rủi ro thứ năm, covid-19, nổi lên khắp toàn cầu. Hôm nay, ông Guterres có thể sẽ than thở về sự mong manh của thế giới khi đối mặt bệnh tật và sự chia rẽ, nhưng cũng sẽ nhấn mạnh cách khắc phục những điều này thông qua hợp tác quốc tế và phục hồi xanh.

Ít nhất thì một nỗi lo đã không còn nữa: rằng một bước đi sai có thể khiến Donald Trump phật lòng và khiến nước Mỹ, nước đóng góp lớn nhất cho ngân sách của Liên Hợp Quốc cho đến nay, rút khỏi tổ chức. Joe Biden, không như tổng thống tiền nhiệm của ông, là một người tin vào chủ nghĩa đa phương. Nhưng ông Guterres, người đôi khi bị chỉ trích vì không dám mạnh miệng, vẫn muốn cẩn thận: ông đang để mắt đến nhiệm kỳ 5 năm thứ hai.

 

Joe Biden và vấn đề phá thai ở Mỹ

Joe Biden lên nắm quyền với lời hứa duy trì quyền phá thai. Hôm nay, ông dự kiến sẽ loại bỏ một chính sách được gọi là “quy tắc bịt miệng toàn cầu” (global gag rule), vốn ngăn không cho các nhóm nước ngoài cung cấp dịch vụ phá thai được nhận tiền từ Mỹ. Ông cũng sẽ bắt đầu xem xét lại quyết định của chính quyền Trump trong việc ngăn Title X, một chương trình kế hoạch hóa gia đình, được chuyển tiền cho các nhà cung cấp dịch vụ phá thai trong nước.

 

Nhưng Tòa án Tối cao sẽ có nhiều tiếng nói hơn tổng thống trong vấn đề phá thai ở Mỹ. Với đa số bảo thủ 6-3, gần như chắc chắn tòa án sẽ duy trì nhiều hơn các hạn chế phá thai cấp bang vốn đang làm suy yếu dần phán quyết Roe v Wade, một phán quyết hồi năm 1973 tuyên bố phá thai là hợp hiến. Tòa án cũng có nhiều khả năng hơn bao giờ hết sẽ lật ngược hoàn toàn phán quyết đó. Ông Biden cam kết “pháp điển hóa” án lệ Roe, có lẽ là trong luật liên bang. Nhưng điều này khó có khả năng được ưu tiên trong danh sách dài những việc làm sắp tới của chính quyền ông.

 

Kyrgyzstan có tổng thống mới

Một nhân vật dân túy lôi cuốn, người từng cười đùa khi bị so sánh với Donald Trump, hôm nay nhậm chức tổng thống Kyrgyzstan sau một chiến thắng áp đảo. Sadyr Japarov hứa hẹn đặt ra một lộ trình ổn định, sau khi bất ổn chính trị lật đổ cựu tổng thống của quốc gia Trung Á này vào mùa thu năm ngoái. Ông cũng muốn đại tu hệ thống chính trị để trao cho mình những quyền lực mới.

 

Các cử tri đã thông qua kế hoạch của ông Japarov trong việc làm suy yếu quốc hội – cơ quan định hình Kyrgyzstan như một quốc gia tự do hiếm hoi trong một khu vực độc tài – để nghiêng về chế độ tổng thống, thứ mà đất nước đã loại bỏ sau cuộc cách mạng năm 2010 nhằm đề phòng sự trở lại của các nhà độc tài. Nhưng người phản đối gọi các sửa đổi là cuộc thâu tóm quyền lực trơ trẽn ở một nước đã chứng kiến ba cuộc nổi dậy dân túy kể từ năm 2005. Khi tuyên thệ, ông Japarov có thể sẽ suy ngẫm về số phận của những người tiền nhiệm — hai người lưu vong, một người trong tù — như một lời nhắc nhở sâu sắc rằng, ở Kyrgyzstan lên nắm quyền thường dễ hơn giữ được quyền lực.

 

Tình hình kinh doanh của các quỹ đầu tư quốc gia

Hôm nay Norges Bank Investment Management (NBIM), tổ chức điều hành quỹ đầu tư quốc gia Na Uy, lớn nhất thế giới trong lĩnh vực này, sẽ công bố kết quả kinh doanh trong năm 2020. Đại dịch năm ngoái khiến các quỹ đầu tư quốc gia trở nên bất thường. 26 chính phủ đã rút tổng cộng 162 tỷ đô la từ các quỹ đầu tư quốc gia nhằm hỗ trợ cho nền kinh tế đang chao đảo. Bị ảnh hưởng bởi biến động và việc không thể sắp xếp các cuộc gặp trực tiếp, các quỹ này cũng đầu tư ít hơn một phần ba so với năm 2019.

 

Nhưng các tài sản có thanh khoản cao như trái phiếu và cổ phiếu, hiện vẫn chiếm khoảng ba phần tư danh mục đầu tư của họ, đã tăng vọt kể từ tháng 4. Điều này giúp đẩy số tài sản do các quỹ đầu tư quốc gia quản lý lên mức kỷ lục 9,1 nghìn tỷ đô la vào tháng trước, từ 8,7 nghìn tỉ đô la hồi tháng 12 năm 2019. Một lý do khác là nhờ học hỏi từ những sai lầm trong quá khứ, các quỹ đã trở thành những nhà đầu tư khôn ngoan hơn kể từ cuộc khủng hoảng tài chính 2008 — mang lại cho họ khả năng miễn dịch trước biến động thị trường. Kết quả của NBIM sẽ cho thấy họ miễn dịch tới đâu.

 

Dữ liệu GDP quý 4/2020 của Mỹ

Vào mùa hè và mùa thu, khi nhiều nền kinh tế giàu có phục hồi sau làn sóng covid-19 đầu tiên, nước Mỹ đã tăng trưởng trở lại. GDP tăng 7,4% trong quý 3 và tỷ lệ thất nghiệp giảm. Tuy nhiên, ước tính GDP quý 4 công bố hôm nay sẽ mang họ quay về mặt đất. Các nhà phân tích vẫn cho rằng nền kinh tế có tăng trưởng, nhưng không nhanh như quý 3, khi các doanh nghiệp đóng cửa vào mùa xuân mở cửa lại.

 

Cuối năm thường luôn chứng kiến số liệu kém cỏi hơn, nhưng đợt tăng số ca nhiễm covid-19 mới và hết hạn gói kích thích đầu tiên do Quốc hội thông qua đã làm trầm trọng thêm thiệt hại. Nhưng cũng có lý do để lạc quan. Tổng thống Joe Biden đang theo đuổi một gói kích thích mới trị giá 1,9 nghìn tỷ đô la, và nhiều khả năng sẽ có đủ vắc-xin covid-19 cho toàn bộ dân số trưởng thành của Mỹ vào cuối mùa hè. IMF, trong dự báo mới nhất của mình, dự đoán GDP tăng 5,1% trong năm 2021.