Cách
nước Mỹ ngăn một tổng thống trở thành kẻ độc tài
HUỲNH MINH TRIẾT - LUẬT
KHOA
14/01/2021
https://www.luatkhoa.org/2021/01/cach-nuoc-my-ngan-can-mot-tong-thong-tro-thanh-ke-doc-tai/
“Tự do là một thứ mong
manh mà để hủy diệt nó, chỉ một thế hệ là đủ”.
Ronald Reagan đã phát biểu
như trên trong diễn văn nhậm chức thống đốc bang California vào năm
1967. Ông trở thành tổng thống của Mỹ vào năm 1981. Lời cảnh báo của Reagan năm
xưa vẫn còn nguyên tính thời sự.
Vào ngày 6/1/2021 vừa
qua, một sự kiện có thể được gọi là cuộc đảo chính bất thành, do sự xúi giục của
Tổng thống Mỹ Donald Trump, đã khiến cả nước Mỹ chao đảo.
Trung Quốc đã chộp ngay lấy
cơ hội, so sánh cuộc bạo loạn này với việc những người biểu
tình đòi dân chủ tại Hong Kong xông vào tòa nhà Hội đồng Lập pháp năm 2019. Bắc
Kinh ngạo nghễ nói rằng biến cố ở Hong Kong còn tồi tệ hơn ở Washington nhiều,
nhưng gợi ý rằng họ còn giỏi hơn Mỹ vì không để cho ai thiệt mạng.
Nước Mỹ đã trải qua giờ
phút đen tối nhất kể từ thời nội chiến. Lần đầu tiên từ khi bị quân Anh tấn
công và chiếm thủ đô vào năm 1814, người Mỹ mới chứng kiến Đồi
Capitol bị xâm phạm và cướp phá. Người ta tưởng chừng như thành trì của các nền
dân chủ trên thế giới ngả nghiêng trong phút chốc.
Người (vẫn) tin yêu Trump
thì bất phục với kết quả kiểm phiếu. Với họ, nước Mỹ chẳng hề có dân chủ. Bầu cử
thì dàn dựng, nhà nước ngầm thao túng phía sau, Trung Cộng mua chuộc, vân vân
và tỉ tỉ những thuyết âm mưu vô căn cứ khác.
Đến tận bây giờ, sau khi
Quốc hội chính thức xác nhận chiến thắng của ông Biden, mạng xã hội vẫn tiếp tục
lan truyền đủ loại khả năng, rằng ông Trump sẽ ban hành thiết quân luật ra sao,
tung bằng chứng gian lận như thế nào và ngày 20/1 sắp tới sẽ thật huy hoàng và
rực rỡ cho những người ủng hộ Trump… Các câu chuyện thần thoại này vẫn mê hoặc
được vô số người dễ tin, dễ lệ thuộc, và dành quá nhiều thời gian cho mạng xã hội.
Thực ra cuộc bầu cử đã kết
thúc từ ngày 7/11/2020, khi các bang đếm đủ số phiếu để các chuyên gia về bầu cử
của giới truyền thông tuyên bố Joe Biden thắng cử. Dù phản đối kịch liệt như thế
nào, Trump và những người ủng hộ tích cực nhất của ông cũng không thể đánh cắp
một cuộc bầu cử hợp pháp, biến nước Mỹ từ một nền cộng hòa thành độc tài.
Thoát thai từ một chế độ quân
chủ, nước Mỹ đã trải qua nhiều năm xây dựng và bổ sung các cách thức để ngăn cản
những kẻ độc tài tước đoạt tự do và quyền làm chủ của họ.
Quan khách ghé thăm
tòa nhà Quốc hội Mỹ vào năm 2013, quan sát bức tranh mô tả lại cảnh George
Washington tự nguyện từ bỏ quyền lực vào năm 1783. Ảnh: Melina Mara/ Washington
Post.
Vào ngày 23/12/1783, sau
khi đánh thắng quân Anh, George Washington đã tự nguyện giao trả quyền tổng tư lệnh Quân đội Lục địa
(Continental Army) và về nghỉ hưu tại quê nhà thuộc bang Virginia.
Tổng thống đầu tiên của
nước Mỹ đã đặt ra một tiền lệ nhằm tránh việc nền cộng hòa non trẻ của nước này
trở thành một chế độ độc tài hay quay về thời quân chủ chuyên chế. Kể từ đó đến
nay, dù không ít lần vấp phải thử thách, nền cộng hòa của nước Mỹ vẫn luôn đứng
vững nhờ vào những thiết chế chặt chẽ của mình.
Làm tổng thống Mỹ không
phải là làm vua. Tổng thống đúng là có quyền hành to lớn, nhưng cũng gặp vô vàn
trở ngại và không phải lúc nào cũng có thể làm theo ý mình. Minh họa cho điều
này, vào năm 1952 Tổng thống Harry Truman đã dự
đoán tình cảnh của người kế nhiệm Dwight D. Eisenhower như sau: “Ông
ta sẽ ngồi đó và ra lệnh ‘làm cái này, làm cái kia đi!’ nhưng sẽ chẳng có gì xảy
ra. Ike tội nghiệp, nó không giống trong quân đội tí nào đâu” (Ike là biệt danh
từ hồi nhỏ của anh em nhà Eisenhower).
Quyền kiểm soát đất nước
được phân tán thành ba nhánh riêng rẽ và kiềm chế lẫn nhau, thường được gọi là
chế độ tam quyền phân lập. Tổng thống không thể tự mình thay đổi luật lệ mà
không có sự đồng ý của lưỡng viện Quốc hội. Ở Mỹ, việc sửa Hiến pháp để gia
tăng thời gian cầm quyền như Putin đã làm với nước Nga là vô vọng. Các sắc lệnh
hành pháp mà ông Trump hay sử dụng để lách Quốc hội thường xuyên bị nhánh tư
pháp tuýt còi chặn lại.
Tổng thống có quyền bổ
nhiệm quan tòa từ cấp liên bang đến tận Tối cao Pháp viện. Nhưng Tổng thống
không có quyền ra lệnh cho các quan tòa này phải nghe lời của mình. Ông Trump
đã vô cùng thất vọng khi chứng kiến các vụ kiện bầu cử của mình bị từ chối ở mọi
cấp tòa án. Nước Mỹ không vận hành theo kiểu “ban ơn – trả ơn”.
Tổng thống là tổng tư lệnh
quân đội, nhưng quân đội Mỹ không trung thành với tổng thống. Kịch bản Trump
tuyên bố thiết quân luật nhằm cưỡng đoạt kết quả bầu cử nhanh chóng bị chính
Trump xé bỏ. Các tư lệnh quân đội khẳng định rằng họ chỉ trung thành với Hiến pháp và không tham chính.
Sau vụ tấn công Quốc hội,
Bộ Tư pháp tuyên bố họ không loại trừ khả năng truy tố tổng thống
Mỹ vì vai trò trong việc kích động những kẻ côn đồ xông vào tấn công Điện
Capitol.
Tổng thống có quyền sa thải
bất kỳ ai trong nội các. Vậy sao ông Trump không sa thải hết những tướng lĩnh
quân đội không chịu nghe lệnh và các quan chức Bộ Tư pháp đang thách thức ông?
Câu trả lời là có thể. Nhưng Trump không dám.
Kịch bản này quả thực
đã xảy ra trong nhiệm kỳ của Richard Nixon (1969-1974)
sau vụ bê bối Watergate năm 1973. Công tố đặc biệt Archibald Cox ra trát đòi tổng
thống cung cấp các tài liệu liên quan đến việc ông lạm quyền nghe lén đối thủ.
Thay vì chấp nhận, Nixon ra lệnh cho Tổng Chưởng lý Elliot Richardson sa thải
Cox. Richardson từ chối và từ chức. Nixon lại ra lệnh cho Phó Chưởng lý sa thải
Cox. Ông này cũng không chịu nghe lệnh và từ chức. Cuối cùng Nixon quay ra thuyết
phục Tổng Pháp quan Robert Bork sa thải Cox. Bork, một quan chức trẻ tuổi, tin
rằng việc này đúng với quyền lực tổng thống nên đã chấp hành.
Richard Nixon là tổng
thống đầu tiên của Hoa Kỳ phải từ chức vào ngày 9/8/1974. Ảnh: VOA/ AP.
Nếu câu chuyện chỉ dừng ở
đây thì có lẽ đã thành một tiền lệ nguy hại, rằng tổng thống có thể một tay dẹp
bỏ mọi cản trở chống lại mình – một mảnh đất màu mỡ để mầm mống độc tài nảy nở.
Nhưng sau khi chứng kiến sự lũng đoạn của Nixon, Quốc hội đã hành động. Hiến
pháp trao cho lưỡng viện quyền cách chức một tổng thống khi nhận định người này
lạm dụng quyền lực. Bị đồng minh từ bỏ và đối mặt với nguy cơ chắc chắn bị phế
truất, Nixon từ chức chưa đầy một năm sau đó.
Bài học của Nixon có lẽ
đã khiến Trump e ngại. Khi Robert Mueller được Bộ Tư pháp chọn làm công tố đặc
biệt điều tra vụ Nga can thiệp bầu cử năm 2016, ông Trump đã tuyệt vọng đến mức
phải thốt lên: “Trời ơi, thế là toi sự nghiệp tổng thống của tôi
rồi”. Tuy nhiên, ngoài việc ca thán và gợi ý sa thải Mueller trên Twitter,
Trump chưa bao giờ chính thức áp đặt mệnh lệnh này lên các quan chức Bộ Tư
pháp.
Hoàn cảnh hiện nay của
Trump cũng rất giống với Nixon trước khi mãn nhiệm. Hôm 6/1, trong khi những
người ủng hộ Trump nghe theo lời hiệu triệu “tiến về Đồi Capitol”, thì một loạt các đồng
minh của Trump nhìn thấy ly nước đã tràn. Họ quay lưng lại với ông. Nhiều nghị
sĩ từng hứa sẽ phản đối kết quả kiểm phiếu đại cử tri đổi ý. Phó Tổng thống Mỹ
Mike Pence dập tắt hy vọng cuối cùng của Trump, xướng tên Biden là tổng thống tiếp theo. Hàng loạt quan
chức trong chính quyền Trump lập tức từ
chức. Trump, cô độc và sợ hãi, lên án bạo lực của nhóm người theo ông lên Đồi
Capitol, thừa nhận “sẽ có sự chuyển giao quyền lực trong trật tự
và suôn sẻ”.
Nhưng nhiều nghị sĩ Mỹ
chưa yên tâm để ông cầm quyền nốt hai tuần. Quốc hội Mỹ một lần nữa đề nghị
cách chức Trump. Có hai cách để thực hiện điều này: thông qua luận tội và phế
truất (như năm 2019) hoặc là dùng Tu chính án thứ 25.
Tu chính án thứ 25 cho phép đa số thành viên nội các cùng phó tổng thống
Mỹ và Quốc hội tuyên bố tổng thống “không còn khả năng lãnh đạo”, rồi phế bỏ
ông. Sau đó, Phó Tổng thống Pence sẽ tuyên thệ nhậm chức tổng thống và đảm bảo
quá trình chuyển giao êm ả trong thời gian còn lại.
Chủ tịch Hạ viện Nancy
Pelosi cảnh báo nếu ông Pence không kích hoạt Tu chính án thứ
25 thì Quốc hội có thể sẽ phải hạch tội Trump một lần nữa. Điều này quả thực đã
xảy ra. Hôm 13/1/2021, Donald Trump chính thức trở thành tổng thống duy nhất trong lịch sử
Mỹ bị luận tội hai lần.
Chủ tịch Hạ viện Mỹ
Nancy Pelosi với bản luận tội Tổng thống Trump được ký thông qua tại hạ viện
vào ngày 13/1/2021. Ảnh: Sarah Silbiger/ Bloomberg.
Hạ viện đã thông qua điều
khoản luận tội cáo buộc ông Trump kích động nổi loạn chống lại nhà nước Hoa Kỳ.
Lần này, 10 dân biểu Đảng Cộng hòa nhập cuộc cùng với toàn bộ 222 dân biểu Đảng
Dân chủ, bỏ phiếu kích hoạt quá trình luận tội và phế truất.
Theo thủ tục, các điều
khoản luận tội sẽ được chuyển lên Thượng viện để các thượng nghị sĩ mở phiên
tòa phế truất tổng thống. Lãnh đạo khối đa số Mitch McConnell (Đảng Cộng hòa)
đã bác bỏ giải pháp mở phiên tòa nhanh, khẳng định không thể làm xong trước khi
ông Trump kết thúc nhiệm kỳ. Tuy vậy, kể cả sau khi không còn làm tổng thống,
việc Thượng viện kết tội Trump có thể dẫn đến một phiên bỏ phiếu truất quyền
tái tranh cử vào năm 2024 của ông.
Trong cuốn sách “Sự suy đồi
và sụp đổ của nền cộng hòa Mỹ” (The Decline and Fall of the American Republic)
xuất bản vào năm 2010, Bruce Ackerman, giáo sư luật thuộc Đại học Yale đã cảnh
báo về cái mà ông gọi là “chủ nghĩa cực đoan cấu trúc” (structural
extremism) của chế độ tổng thống. Ông nói rằng quyền lực ngày càng lớn của chức
tổng thống sẽ mời gọi “sự vô pháp”. Ông thúc giục người Mỹ chớ nên thấy yên tâm
vì sự tiết chế của Barack Obama. “Vị tổng thống nổi loạn tiếp theo có thể không
sở hữu tinh thần tự kiềm chế theo Hiến pháp như vậy”, Ackerman viết.
Ở Trump, chúng ta thấy cảnh
báo của Ackerman đã trở thành sự thực. Trump ngày càng bộc lộ thiên hướng của một
nhà độc tài: thóa mạ báo chí và các đối thủ, không chấp nhận kết quả bầu cử,
công kích các thiết chế bầu cử không đem lại chiến thắng cho ông, vùng vẫy và sử
dụng mọi biện pháp có thể để kéo dài quyền lực.
Michael Cohen, cựu luật
sư riêng của Trump khi điều trần trước Quốc hội hồi tháng 2/2019 đã cảnh báo “sẽ không bao giờ có chuyển giao quyền lực êm
ả nếu Trump thua”.
Những kẻ độc tài rất thu
hút nhân cách yếu nhược. Lịch sử đã chứng minh, khi một số lượng đủ đông những
con người không biết tự đứng trên đôi chân của mình, tha thiết bấu víu vào một
huyền thoại tự họ dựng lên, thảm kịch sẽ xảy ra. Thảm kịch của nước Mỹ đã xảy
ra. Nhưng như tờ báo cánh hữu Wall Street Journal đã nhận định, sự thất bại của Trump chính là chiến thắng của hệ
thống chính trị Mỹ.
Người Mỹ đã bầu Trump lên
bằng hệ thống này. Người Mỹ đã hạ bệ Trump chính bằng hệ thống đó. Đó là hệ thống
có đủ khả năng bảo vệ lựa chọn của người Mỹ trước một kẻ toan chà đạp lên lá
phiếu của họ.
No comments:
Post a Comment