Liệu
Joe Biden có đem chủ nghĩa biệt lệ kiểu Mỹ trở lại?
Huỳnh Minh Triết - Luật
Khoa
02/12/2020
https://www.luatkhoa.org/2020/12/lieu-joe-biden-co-dem-chu-nghia-biet-le-kieu-my-tro-lai/
Lần cuối cùng người ta
còn quan tâm đến “chủ nghĩa biệt lệ kiểu Mỹ” (American exceptionalism) là
sau bài
phát biểu của Hillary Clinton vào tháng 8/2016. Trong bài diễn văn đó,
bà công khai ủng hộ việc nước Mỹ đảm nhận vai trò lãnh đạo thế giới và cho rằng
Donald Trump không hiểu được ý nghĩa của việc này.
Với nhiều người, “chủ
nghĩa biệt lệ” chỉ là một chiêu mị dân. Với những người khác, như bà Clinton,
đó là niềm tự hào khi nước Mỹ, với sự giàu có nhờ hồng ân của đấng sáng tạo, đứng
ra gánh vác trọng trách làm một tấm gương đạo đức cho các quốc gia khác noi
theo.
Theo lý
giải của sử gia Ian Tyrrell, chủ nghĩa biệt lệ Mỹ không phải đơn giản
là nói nước Mỹ “khác biệt” với các nước khác, cũng không chỉ mang ý nghĩa
là nước Mỹ “độc nhất”. Chủ nghĩa biệt lệ kiểu Mỹ hàm chứa một nội dung sâu sắc
hơn nhiều: một niềm tin rằng nước Mỹ đi trên một con đường lịch sử khác với các
quy luật thông thường ở các nước khác. Theo đó, nước Mỹ không chỉ là một nước lớn
hơn hay giàu hơn, mà là một biệt lệ. Đó là người mang vác tự do, và vượt bậc
hơn về đạo đức so với Châu Âu hay bất cứ đâu trên trái đất.
Chủ nghĩa biệt lệ Mỹ đã
manh nha hình thành từ lâu trước khi nước Mỹ chính thức thành lập. Năm 1630,
John Winthrop, thống đốc đầu tiên của Thuộc địa Vịnh Massachusetts, tuyên bố rằng người
dân của mình cần hành xử như một “thành phố ở trên cao” (a city upon the hill),
để làm gương cho cả thế giới. Tuyên bố này đã khởi sinh ý niệm về một nước Mỹ
vĩ đại nhất, độc nhất, có sứ mệnh bảo vệ và tăng cường tự do, an ninh, thịnh vượng
toàn cầu.
Trong suốt cuộc hai cuộc
thế chiến và chiến tranh lạnh, nước Mỹ đã thể hiện vai trò lãnh đạo trong “thế
giới tự do”. Các đời tổng thống nối tiếp nhau khẳng định Mỹ là ngọn hải đăng
dân chủ, một mẫu mực nhân quyền, và là một quốc
gia không thể thay thế chứa đựng những giá trị và niềm tin đặc biệt
khiến nó có thẩm quyền đạo đức. Họ tự tin rằng nước Mỹ xứng đáng gây ảnh hưởng
và đem lại sự thay đổi tốt đẹp hơn ở các nước khác, dù là kẻ thù hay bè bạn.
Nhưng những giá trị này chấm dứt ở Donald Trump.
Trong một sự kiện công
khai vào năm 2015, Trump tuyên bố ông không
thích từ “biệt lệ”, và cảnh báo “chúng ta sẽ lấy lại từ thế giới tất cả những
gì mà chúng ta đã cho họ”. Ngay sau khi nhậm chức, Trump tuyên bố rằng nước Mỹ có
thể vĩ đại mà không cần biệt lệ. Trong nhiệm kỳ của mình, Trump đã đảo ngược
gần như mọi giá trị đạo đức trong “chủ nghĩa biệt lệ” mà nước Mỹ truyền bá.
Nhà nhân loại học Wade
Davis lập
luận rằng phản ứng thất bại của ông Trump trong đại dịch đã “đánh dấu
chấm hết cho kỷ nguyên Mỹ”, một giai đoạn mà nước Mỹ chiếm vị thế vô song, bắt
đầu từ Chiến tranh Thế giới thứ Hai. Theo Davis, kỷ nguyên Mỹ đã bị lung lạc vì
những cuộc chiến liên miên, “thần thoại” về chủ nghĩa biệt lệ và một “giáo phái
tôn thờ cá nhân”, khiến hàng chục triệu người tin vào ý tưởng chủ quyền “ta được
người thua” sai lầm của Trump.
“Dù tốt hay xấu, nước Mỹ
đã qua thời khắc của mình”, Davis viết.
Joe Biden có thể
làm gì?
Một số người như cựu Bộ
trưởng Ngoại giao John Kerry tin
rằng bốn năm của Donald Trump chỉ là “một khoảng đứt quãng không may
và lố bịch” mà chính quyền Biden có thể khôi phục vị thế của Mỹ giữa các đồng
minh.
“Chúng ta là nền kinh tế
lớn nhất thế giới, sở hữu quân đội mạnh nhất, và có truyền thống được xem như
lãnh đạo của thế giới tự do”, Kerry nói. “Thực tế đáng buồn của việc Donald Trump
nắm quyền là vào lúc này, thế giới tự do không có nhà lãnh đạo. Joe Biden có thể
khôi phục điều này”.
Tổng thống tân cử của
Mỹ Joe Biden công bố các lựa chọn trong Ủy ban an ninh quốc gia. Ảnh: The
NYTimes.
Linda Thomas-Greenfield,
người mà ông Biden chọn làm đại sứ Liên Hiệp Quốc tương lai, đã cam
kết sẽ đi một hướng mới khi tiếp nhận một trong những cương vị lãnh đạo
trong chính sách ngoại giao Mỹ: “Ngoại giao súp Gumbo” (Gumbo diplomacy – một
cách chơi chữ để đối chọi với “Gunboat diplomacy”, ý chỉ ngoại giao bằng chiến
hạm và súng đạn).
Trong suốt 35 năm phục vụ
trong ngành đối ngoại, bà Thomas-Greenfield xây dựng quan hệ bằng cách mời các
đồng sự đến nhà cùng nấu súp Gumbo, một món ăn truyền thống của Mỹ. Bà nói, đó
là “cách để phá vỡ các rào cản, kết nối với người khác và nhìn mặt nói chuyện
như người với người”. Nghe có vẻ khiêm tốn, nhưng tham vọng ngoại giao của
Biden thì không khiêm tốn chút nào.
Khi công bố sáu lựa chọn
quan chức an ninh quốc gia hồi tuần trước, tổng thống tân cử cam kết sẽ
tái khởi động hệ thống đồng minh truyền thống và khôi phục cái mà ông gọi là sứ
mệnh “lãnh đạo toàn cầu bằng đạo đức” của Hoa Kỳ. Một số chuyên gia trong ngành
đối ngoại coi tham vọng này là sự bác bỏ chủ nghĩa biệt lập “nước Mỹ trên hết”
của Tổng thống Donald Trump. Họ coi chính sách ngoại giao dưới thời Trump đã
gây căng thẳng cho các đồng minh truyền thống, đặc biệt là Châu Âu.
https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/12/7867.jpg
Các lựa chọn trong
nội các của Joe Biden cho đến nay, theo chiều kim đồng hồ: Antony Blinken,
Janet Yellen, Jake Sullivan, Avril Haines, Alejandro Mayorkas, John Kerry và
Linda Thomas-Greenfield. Ảnh: The Guardian.
Joe Biden cũng khẳng định
chính sách đối ngoại của ông sẽ khác với đường lối ngoại giao từng bị mô tả là
“lãnh đạo từ phía sau” (leading from behind) của Obama. Một số nhà ngoại giao Mỹ
cho rằng Obama đã quá ít tiếng trên sân khấu chính trị quốc tế. Trên thực tế,
Obama vẫn tiếp tục tham gia vào các cuộc chiến thừa kế từ Bush ở Iraq hay
Afghanistan – nơi ông ra lệnh tăng số quân đồn trú từ năm 2009 – và tham gia cuộc
xâm lược do NATO khởi xướng vào Libya. Tuy vậy, Obama bị chỉ trích là đã vẽ lằn
ranh trên cát vào năm 2012 khi không thực hiện lời đe dọa can thiệp vào Syria nếu
chính phủ nước này sử dụng vũ khí hóa học.
Từ ví dụ của chính quyền
Obama, các chuyên gia dự đoán rằng Biden cũng sẽ có một kiểu chủ nghĩa can thiệp
đạo đức hóa. Điều này giúp ông cứng rắn và sẵn sàng mạnh tay với Trung Quốc.
Biden đã gọi Tập Cận Bình là “tên côn đồ”, một việc Trump chưa từng làm. Chủ
nghĩa biệt lệ được phục hưng cũng sẽ giúp Mỹ xa rời lối ngoại giao đổi chác, thực
dụng của chính quyền Trump, kéo gần lại với Châu Âu và quảng bá các giá trị Mỹ.
Ngay sau khi được Biden
chọn làm ứng viên Bộ trưởng Ngoại giao, nhà nghiên cứu đối ngoại lâu năm tại
Washington Antony Blinken tuyên
bố Mỹ sẽ ứng xử có chừng mực, vừa “khiêm tốn, vì nước Mỹ không phải là
trung tâm của mọi vấn đề trên thế giới, ngay cả khi những vấn đề đó ảnh hưởng đến
chúng ta”, và vừa “tự tin, vì nước Mỹ, ở tình trạng tốt nhất của mình, vẫn là
quốc gia có khả năng nhất trên hành tinh có thể tập hợp và huy động các quốc
gia khác cùng tham gia trong những nỗ lực tập thể.” Ông vừa ca ngợi lịch sử Mỹ
như là “tia hy vọng tốt đẹp nhất còn sót lại trên trái đất”, vừa thừa nhận nước
Mỹ “không thể bật tắt công tắc để giải quyết mọi vấn đề. Chúng ta cần hợp tác với
người khác”.
Jake Sullivan, người
Biden chọn làm cố vấn an ninh quốc gia, cam kết “thận trọng trước các mối đe dọa
thường trực, từ vũ khí hạt nhân đến chủ nghĩa khủng bố”. Tuy vậy, ông Sullivan
– người đã giúp soạn thảo thỏa thuận hạt nhân với Iran vào năm 2015 mà ông
Trump đã rút Mỹ ra, cũng nói rằng ông Biden giao cho ông nhiệm vụ “tái định
hình an ninh quốc gia của chúng ta” để các quyết sách đối ngoại có lợi cho các
gia đình lao động ở Mỹ.
Karim Sadjadpour, một
chuyên gia tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, nói rằng cả Antony và Jake đều
“còn tin vào lý tưởng của chủ nghĩa biệt lệ kiểu Hoa Kỳ”. Tuy nhiên, ông cho rằng
hai người này, một cách bản năng, sẽ tách khỏi chủ nghĩa phiêu lưu quân sự mà
ưu tiên sử dụng các biện pháp ngoại giao căng thẳng hơn. Theo ông, cả hai ứng
viên mà Biden chọn đều chia sẻ niềm tin của vị tổng thống tân cử rằng nước Mỹ
“phải dẫn dắt bằng tấm gương của mình, nhưng không chỉ là tấm gương về sức mạnh”.
Martin Indyk, một cựu đại
sứ Mỹ hiện làm quan chức tại Hội đồng Đối ngoại, nói cả hai người mà Biden chọn
đều học được rằng không nên trêu đùa với việc thay đổi chế độ và cố gắng kiềm
chế hết sức việc tham gia vào một vụ lật đổ chính quyền nước ngoài. “Họ là những
chuyên gia về chính sách đối ngoại rất hữu dụng, có rất nhiều kinh nghiệm”,
Indyk nói. Theo ông này, lý do Biden chọn họ, một phần là vì đây là “những người
không thích mấy trò tai tiếng, mà sẽ tập trung vào hoàn thành công việc”.
Charles Kupchan, cố vấn của
Biden trong chiến dịch tranh cử, cũng là một cố vấn cho cả chính quyền Obama và
Clinton, nói rằng đội ngũ của Biden là những nhà “chủ nghĩa quốc tế” vững chắc,
những người “rất phù hợp với chủ nghĩa quốc tế tự do trong vòng 80 năm
qua”.
Chính quyền Biden sẽ “thực
dụng hơn là lý tưởng”, ông nói. “Họ sẽ hiểu được rằng sau hai thập kỷ thất vọng
ở Trung Đông, rút lui là lối thoát chính trị ưa thích”.
Nhiệm kỳ thứ ba của
Obama?
Với những người thích
phiên bản nước Mỹ trên hết của Trump, Biden đơn giản chỉ là một bản sao què quặt
của Barack Obama.
“Đây là nhiệm kỳ thứ ba của
Obama”, một cố vấn cấp
cao trong quốc hội của Đảng Cộng hòa nói. Người này cho rằng vị tổng
thống da màu đã “hủy hoại vị thế số một của nước Mỹ” và dự đoán rằng chính quyền
Biden cũng sẽ phá nát các mối quan hệ ngoại giao tốt đẹp, vững chắc mà ông
Trump đã xây dựng được với Israel, Ả Rập Saudi, Brazil, Balan và Hungary.
Thượng nghị sĩ Đảng Cộng
hòa Marco Rubio, chủ tịch Ủy ban Tình báo Thượng viện, cho rằng những quan chức
mà Biden chọn sẽ “là những người lịch sự và lịch thiệp trong việc khiến nước Mỹ
thoái trào”. Rubio nêu quan điểm, “Tôi không thích thú gì với việc trở về tình
trạng bình thường trước đây vốn khiến chúng ta phụ thuộc vào Trung Quốc”.
Trong một cuộc phỏng vấn
với NBC News hồi tuần trước, tổng thống tân cử phản
bác lại các chỉ trích này.
“Đây không phải là nhiệm
kỳ thứ ba của Obama, bởi vì chúng ta đang đối mặt với một thế giới hoàn toàn
khác so với hồi chính quyền Obama-Biden”, ông Biden nói.
“Tổng thống Trump đã thay
đổi hoàn toàn bối cảnh. Chính sách “nước Mỹ trên hết” của ông Trump đã biến nước
Mỹ trở thành cô đơn một mình”.
Chính sách “nước Mỹ
trên hết” đã biến nước Mỹ trở thành cô đơn một mình, Joe Biden nói. Ảnh: The
NYTimes.
Tuy nhiên, có nhiều tiếng
nói phản đối, cho rằng “chủ nghĩa biệt lệ” của Mỹ đã chết, và chiến thắng của
Biden cũng không khiến nó quay trở lại được.
“Chúng ta có truyền thống tin tưởng vào chủ nghĩa biệt
lệ, với niềm tin rằng chúng ta có liều thuốc tiên cho mọi thứ”, Stewart
Patrick, một nhà nghiên cứu tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại nói. “Nhưng đại
dịch này giúp chúng ta nhận ra là mình chẳng có liều thuốc tiên cho cái quái gì
cả”.
Chỉ
số tiến bộ Xã hội (Social Progress Index) công bố hồi tháng Chín chỉ
ra, nước Mỹ xếp hạng 28 trong số 163 quốc gia, là một trong ba nước duy nhất
(ngoài Brazil và Hungary) bị đánh tụt hạng từ khi chỉ số này lần đầu được công
bố vào năm 2011.
Theo đó, nước Mỹ đứng số
một về chất lượng các trường đại học, nhưng đứng số 91 về vấn đề tiếp cận giáo
dục cơ bản. Mỹ đứng số một về công nghệ y tế, nhưng đứng
số 97 về tiếp cận y tế. Theo tạp chí Rolling Stones, danh sách dài và phân
hóa này làm dấy lên câu hỏi rằng bản chất của sự “biệt lệ” của nước Mỹ thực sự
là gì?
“Đó là một trong những vấn
đề đối với quan điểm nước Mỹ lãnh đạo”, Patrick nói. “Chúng ta vẫn chưa chịu
thay đổi một quan niệm trong tâm lý rằng chúng ta thực ra giống một quốc gia
bình thường hơn là ta muốn công nhận… Tôi hơi lo một chút khi nghe thấy các từ
như “một quốc gia không thể thay thế được” và những thứ tương tự từ chiến dịch
tranh cử của Biden”.
Nhưng John Kerry, người
được Biden lựa chọn làm đại sứ đặc biệt về biến đổi khí hậu, vẫn khẳng định lý tưởng chủ nghĩa biệt lệ của Mỹ là đúng đắn,
với niềm tin rằng thế giới tốt đẹp hơn khi có nước Mỹ canh gác.
“Tôi tin rằng phần lớn con người trên thế giới muốn
được tự do”, ông nói. “Tôi nghĩ họ
trân trọng vai trò của nước Mỹ trong việc giúp họ làm điều đó, và tôi nghĩ người
ta sẽ vui mừng chào đón nước Mỹ trở lại là nước Mỹ”.
No comments:
Post a Comment