Chuyện về nghi thức Quả
cầu Giao thừa ở New York
Larry
Bleiberg
BBC Travel
30 tháng 12 năm 2019
https://www.bbc.com/vietnamese/vert-tra-50919706
Khi những giờ khắc cuối cùng của năm 2019 đến, có một
triệu người sẽ tập trung tại Quảng trường Thời đại ở New York. Ở những nơi
khác, ước tính một tỷ người sẽ bật tivi để theo dõi cảnh tượng hàng năm được
chào đón trên toàn cầu.
Quả cầu pha lê
Waterford
Giúp việc đi lại
trên biển
Khi thập kỷ này bước tới
60 giây cuối cùng, tất cả sự chú ý sẽ tập trung vào quả cầu pha lê Waterford nặng
năm tấn lấp lánh với hơn 30.000 ngọn đèn LED được thả xuống.
Khi quả cầu chạm đến đáy
của một cột cờ được thiết kế đặc biệt, nút chai Champagne sẽ bật lên. Sau đó sẽ
là những tiếng reo hò, tiếng cụng ly chúc mừng và những nụ hôn khi mọi người chào
đón một năm mới đầy hứa hẹn.
Một phát minh có từ
thời Victoria đã tạo cảm hứng cho nghi thức thả quả cầu ở Quảng trường Thời đại
đêm Giao thừa
Nhưng không mấy ai biết đến
công lao của người thực sự xứng đáng với lời khen ngợi của họ, một sĩ quan Hải
quân Hoàng gia Anh rất sùng đạo có tên là Robert Wauchope.
Wauchope được cho là đã
có công tạo ra quả cầu thời gian, một cỗ máy tài tình từ thời Victoria vốn truyền
cảm hứng cho sự kiện bùng nổ trên Quảng trường Thời đại.
Phát minh của Wauchope lấy
cảm hứng từ việc đi biển, và nhằm mục tiêu làm cho việc đi lại trên biển an
toàn hơn.
Đầu Thế kỷ 19, biết thời
gian chính xác là kiến thức quan trọng đối với các thủy thủ. Chỉ bằng cách giữ
cho đồng hồ trên tàu được điều chỉnh chính xác, các thủy thủ mới có thể tính
toán kinh độ của họ và di chuyển chính xác trên các đại dương.
Quả cầu của ông, lần đầu
tiên được trình diễn tại Portsmouth, Anh, vào năm 1829, là một hệ thống phát
sóng thô sơ, một cách để chuyển tiếp thời gian tới bất cứ ai có thể nhìn thấy
tín hiệu.
Thông thường, vào lúc
12:55, một cái máy cọt kẹt sẽ nâng một quả cầu lớn được sơn phết lên giữa một
cái cột hay cột cờ; lúc 12:58, nó sẽ tiến lên đỉnh; và vào đúng 13:00, một công
nhân sẽ thả cho nó rơi xuống cột.
Quả cầu Greenwich
Trước khi quả cầu thời
gian được phát minh, thuyền trưởng tàu thường sẽ lên bờ và ghé qua đài thiên
văn để kiểm tra đồng hồ của mình so với đồng hồ chính thức. Sau đó, ông ấy đem
thời gian trở lại con tàu gần như theo đúng nghĩa đen. Phát minh của Wauchope
cho phép các thủy thủ điều chỉnh đồng hồ trên tàu của họ mà không cần rời tàu.
"Chúng ta đã quá
quen với việc ở đây lúc nào cũng biết rõ thời gian và có sẵn những cách để xem
giờ, nhưng trước kia không phải lúc nào cũng vậy," Emily Akkermans, người
có danh hiệu đáng ghen tị là 'người coi sóc thời gian' tại Đài thiên văn Hoàng
gia ở Greenwich, London, nói.
Bảo tàng và di tích lịch
sử ở đây lưu giữ quả cầu thời gian còn hoạt động lâu đời nhất thế giới, vốn được
thả xuống hàng ngày kể từ năm 1833, trừ phi thời tiết có gió dữ dội, chiến tranh
hoặc sự cố kỹ thuật.
Đài quan sát Thiên
văn Hoàng gia tại Greenwich, London, là nói có quả cầu thời gian hoạt động cổ
nhất thế giới
Mặc dù giữa trưa có vẻ là
thời điểm phù hợp để báo hiệu, nhưng thời điểm đó từng là giờ cao điểm đối với
các nhà thiên văn ở đài vốn phải theo dõi vị trí Mặt Trời vào giữa trưa để chỉnh
đồng hồ của họ. Đợi một tiếng nữa, đến 13:00, sẽ ít chộn rộn hơn nhiều.
Quả cầu ở Greenwich đã
truyền cảm hứng cho hàng trăm quả cầu khác trên khắp thế giới, từ Jamaica đến
Nhật Bản. Các quả cầu thường được đặt trên một điểm cao gần cảng, trên đỉnh đài
quan sát, ngọn hải đăng hoặc tháp.
Và chỉ dưới một thế kỷ,
các thiết bị báo hiệu thời gian này đã phát triển mạnh mẽ.
Ý tưởng này thậm chí đã cất
cánh trong đất liền. "Không phải toàn bộ chỉ là để phục vụ cho đi biển,"
Akkermans nói. "Một số quả cầu thời gian được các chủ cửa hàng bán đồng hồ
vận hành."
Tại Barbados, một quả cầu
thả xuống vào lúc 09:00 báo hiệu lớp học bắt đầu cho các sinh viên trên khắp
hòn đảo, bà cho biết, dẫn lời một bài báo trên tờ Illustrated London News hồi
năm 1888.
Nhưng ngày nay, chỉ có một
vài nơi còn quả cầu thời gian vẫn trong tình trạng hoạt động.
Cách Greenwich tám mươi dặm,
một quả cầu thời gian khác được thả thường xuyên tại thị trấn ven biển Deal, gần
vị trí eo biển Manche gặp Biển Bắc.
Đây là tòa tháp đầu tiên
được kết nối với Greenwich bằng đường dây điện, cho phép nó chuyển tiếp thời
gian chính thức của Đài Greenwich cho các thủy thủ, mặc dù ngày nay nó dựa vào
tín hiệu phát đi từ đồng hồ nguyên tử Anh.
Từ tháng Tư đến tháng
Chín, quả cầu được thả xuống mỗi giờ từ 09:00 đến 17:00. Và nó cũng đánh dấu
năm mới với màn trình diễn nửa đêm đặc biệt vào ngày 31/12.
Jeremy Davies-Webb, chủ tịch
của Deal Museum Trust, nói ông biết có bốn quả cầu thời gian khác đang hoạt động
ngoài Greenwich, Deal và Sydney, mặc dù vào một ngày bất kỳ thì rất có thể là
chúng sẽ không hoạt động do điều kiện thời tiết hoặc hỏng hóc.
Những quả cầu khác
Quả cầu thời gian tại
Đài tưởng niệm Nelson cho phép các thủy thủ biết đích xác giờ giấc khi họ đang ở ngoài
khơi xa
Những quả cầu khác nằm ở
Edinburgh, Melbourne, Christchurch và Gdansk.
Ống đã đến thăm tất cả những
quả cầu đó trừ quả ở Melbourne, và đặc biệt thích quả cầu ở Ba Lan, vốn đánh dấu
mỗi lần nó được thả xuống với hồi kèn vang dội.
"Chúng tôi muốn làm
điều đó, nhưng những người ở gần chúng tôi sẽ phàn nàn gay gắt," ông nói.
Anna Rolls là người coi
sóc Bảo tàng Đồng hồ ở London và đã làm việc với quả cầu thời gian Greenwich
trong vài năm.
"Đó là một thứ trông
ngồ ngộ," bà thừa nhận, một cơ chế tinh vi đem đến 'điều dễ dàng làm được
ngày nay'. Tuy nhiên, chính là điều đó, bà phỏng đoán, đã giải thích cho sự hấp
dẫn của nó.
Thật ra, mỗi quả cầu thời
gian đang hoạt động đều có câu chuyện riêng của chúng.
Quả cầu Greenwich, có đường
kính khoảng 1,5m và được làm bằng nhôm với bề mặt đầy những vết lõm vốn là kết
quả của sự hiểu lầm. Vào năm 1958, người ta đã nhìn thấy các nhân viên ở đài,
rõ ràng không biết rằng quả cầu đã bị gỡ xuống để sửa chữa tạm thời, đang đá quả
cầu quanh sân đài trong một trận bóng đá không chính thức.
Ở Scotland, quả bóng thời
gian ở Đài tưởng niệm Nelson bị Súng Một giờ bắn từ Lâu đài Edinburgh lấn lướt.
Khẩu súng này cũng nhằm để
báo hiệu thời gian cho tàu bè nhưng kém chính xác hơn quả cầu thời gian bởi vì
âm thanh di chuyển với tốc độ tương đối chậm là 1.235km/giờ. Điều này có nghĩa
là phải mất thêm vài giây các thủy thủ mới có thể nghe thấy.
Ở khu ngoại ô
Williamstown của Melbourne, tháp quả cầu thời gian đã trải qua nhiều vai trò
khác nhau.
Ngọn hải đăng đá xanh
hình vuông tại Point Gellibrand mở cửa vào năm 1849, đúng lúc xảy ra cơn sốt
vàng của thành phố, nhưng một thập kỷ sau đó nó đã được chuyển đổi thành tháp
quả cầu thời gian.
Vào năm 1926, người coi
giữ, vốn đã tận tụy thả quả cầu trong vòng 37 năm, qua đời và do không có ai
phàn nàn về việc ngưng thả quả cầu, nó đã được cho về hưu, theo nhóm bảo tồn
Các ngọn hải đăng của nước Úc.
Gần đây, các tổ chức từ
thiện địa phương đã trùng tu lại máy móc và quả cầu thời gian lại được thả xuống
hàng ngày.
Tại Lyttelton, New
Zealand, tháp quả cầu thời gian đã sụp đổ sau trận động đất năm 2011 ở
Christchurch. Nhưng một chiến dịch gây quỹ đã giúp xây dựng lại cấu trúc di sản
đá tráng lệ này, và việc thả quả cầu đã được nối lại vào tháng 11/2018.
Và người ta nói rằng binh
lính Đức vào năm 1939 đã chiếm những tầng trên của tòa tháp Gdansk, nơi họ lắp
đặt một khẩu súng máy và bắn những phát đạn đầu tiên, mở màn Đệ nhị Thế chiến.
Những quả cầu thời gian
không hoạt động khác vẫn nằm trên đỉnh các tòa nhà trên khắp thế giới, từ bờ
sông ở Cape Town cho đến Đài thiên văn Hải quân Hoa Kỳ ở Washington, DC.
Lễ mừng Năm Mới
Cả triệu người đổ
tới Quảng trường Thời đại của New York để đón Giao thừa hàng năm
Về sự liên hệ với lễ ăn mừng
Năm Mới, câu chuyện bắt đầu vào năm 1907.
Tờ New York Times đã sắp
đặt một buổi lễ đón giao thừa ở Quảng trường Thời đại vài năm trước đó, được
đánh dấu bằng thuốc nổ và pháo hoa.
Sau khi nhà chức trách cấm
chất nổ, các nhà tổ chức cần một thứ gì đó lấp lánh để đánh dấu giao thừa và họ
tìm thấy cảm hứng ở quả cầu thời gian nổi tiếng của Western Union Telegraph, vốn
đã hoạt động trên nóc trụ sở công ty ở Broadway từ năm 1877.
New York Times đã chế tạo
một quả cầu ấn tượng nặng 700 pound và phủ lên nó 100 bóng đèn 25 watt. Nhưng
trên tinh thần trình diễn, các nhà tổ chức đã thay đổi nghi thức quả cầu thời
gian để cho thời điểm xác định trọng đại là lúc quả cầu chạm đích chứ không phải
khi nó được thả xuống.
Chiêu tiệc tùng này đã
thành công ngay lập tức. Như tờ báo đã đưa tin vào ngày hôm sau: "Tiếng
hét lớn vang lên đã nhấn chìm những tiếng huýt sáo trong một phút. Sức mạnh âm
thanh của những người ăn mừng áp đảo cả tiếng còi xe, tiếng chuông và tiếng
leng keng. Trên tất cả mọi thứ là âm thanh náo loạn của con người mà từ đó phát
ra tiếng mờ nhạt: 'Hoan hô năm 1908'."
Ý tưởng đánh dấu
năm mới bằng cách thả một vật thể ngoại cỡ vào thời khắc giao thừa kể từ đó đã
lan rộng khắp thế giới.
Bermuda thả một củ hành
được chiếu sáng. Ở tỉnh New Brunswick của Canada, đó là chiếc lá phong; và ở
Boise, Idaho, đó là củ khoai tây.
Nhưng trong khi nghi thức thả quả cầu vào thời khắc giao thừa đang được
củng cố thì quả cầu thời gian ngày càng biến mất.
Cho đến thời thập niên
1920, công nghệ này đã lỗi thời và nhanh chóng được thay thế bằng radio, đồng hồ
thạch anh và giờ là GPS. Hầu hết các tháp quả cầu thời gian đã bị phá sập, và
các cỗ máy sắt bị vứt bỏ.
"Hiện không có điểm
thực tế nào trong hệ thống quả cầu thời gian," ông Jacob ở Đài thiên văn
Sydney, nơi từng cung cấp thời gian cho bang New South Wales, cho biết.
Nhưng nhà thiên văn này,
người thừa nhận rằng ông thường kiểm tra thời gian trên điện thoại di động, tin
rằng điều quan trọng là phải gìn giữ nghi thức hàng ngày đã bị lãng quên này.
"Tái hiện nó mỗi
ngày nhắc nhở chúng ta rằng trước đây mọi thứ phức tạp và có tổ chức hơn nhiều
so với chúng ta nghĩ. Nó là nền tảng cho nhà nước, thương mại, giao thương quốc
tế," ông nói.
Ngày nay, những người ngắm
nhìn quả cầu thời gian có lẽ chỉ là vài ba du khách trên tàu du lịch dạo bước từ
Cảng Sydney và các nhóm học sinh đi tham quan theo chương trình của trường học.
Tuy nhiên, vẫn còn sự hồi
hộp nhất định đối với việc thả quả cầu để đánh dấu một giờ. "Nó kêu một tiếng
vút và chạm xuống đáy," ông nói. "Rất vui."
Và ngay cả khi tháp quả cầu
thời gian không trụ được, truyền thống này vẫn đứng vững.
Mặc dù Wauchope có thể thấy
ác cảm với sự ăn mừng náo nhiệt, đến ngày 31/12, phát minh của ông một lần nữa
sẽ chiếm lĩnh sân khấu toàn cầu, làm đúng những gì theo mục đích ban đầu của
nó: đánh dấu thời gian trôi qua một cách đơn giản và chính xác.
Bài
tiếng Anh đã đăng trên BBC
Travel.
No comments:
Post a Comment