https://www.facebook.com/Chumonglong/posts/4621023837911823
Tôi không còn nhớ ở trang nào, sách nào, nhưng
chắc chắn từ biện chứng lịch sử của K. Marx, có đoạn viết về lịch sử và phi lịch
sử. Lịch sử không đơn thuần là sự vận động của thời gian. Lịch sử phải là sự
thay đổi của sự kiện, và sự thay đổi sự kiện không đơn thuần là sự kiện này tiếp
liền sự kiện kia. Sự thay đổi về chất trong chiều hướng tiến hoá hay phát triển
mới đảm bảo tính lịch sử đích thực của một dân tộc.
Khi các sự kiện tiếp liền nhau nhưng bản chất
không thay đổi, tức lặp lại hoặc thậm chí quay vòng theo chu kỳ, dân tộc đó vẫn
nằm trong trạng thái phi lịch sử (nonhistorical).
Những dân tộc suốt nhiều ngàn năm giỏi đánh
nhau và tự hào về dòng máu anh hùng, nhưng các cuộc đánh nhau đó đơn thuần chỉ
là tranh chấp quyền lực (không phân biệt chống xâm lăng và tranh chấp nội bộ),
còn hình thái xã hội từ cơ sở hạ tầng đến kiến trúc thượng tầng vẫn không thay
đổi hoặc thay đổi cái vỏ giả tạo, dân tộc đó vẫn là dân tộc phi lịch sử.
Rốt cuộc, cái bộ mặt lịch sử không nằm ở những
cuộc chiến tranh mà nằm ở kiến tạo đời sống văn hoá xã hội. Ở phương Tây, chỉ cần
nhìn vào di sản văn hoá nghệ thuật đủ thấy tính lịch sử của các dân tộc đó. Có
thể có những giai đoạn trì trệ kéo dài, nhưng gần như không đứng yên mà vận động
rõ nét theo từng giai đoạn và mỗi giai đoạn mang một phong cách riêng: Phong
cách Hy Lạp, Phong cách La Mã, Phong cách Phục hưng,… cụ thể ra thì nhiều tên gọi
khác nhau theo loại hình nghệ thuật: Phong cách Baroque, Rococo, Romanesque,
Gothic, Ấn tượng, Lãng mạn, Hiện thực, Siêu thực, Lập thể…
Chính các phong cách nghệ thuật làm cho lịch sử
không bị xoá mờ và lãng quên. Người đời sau chỉ cần nhìn vào sự hiện diện của
nghệ thuật là có thể hình dung ra sự phân kỳ và vận động của từng giai đoạn lịch
sử. Không ngẫu nhiên mà nhiều dân tộc biết tạo nên những kỳ quan đánh dấu lịch
sử của dân tộc mình, và các kỳ quan ấy thành biểu tượng của thời đại: Kim Tự
Tháp Ai Cập, các ngôi đền cổ Hindu của Ấn Độ, Angkor Wat của Cambot,… Từ đó, vô
số cái ra đời sau không lặp lại cái đã có.
Tôi chỉ lấy một hiện tượng Tháp Eiffel để chứng
minh người Pháp ý thức sâu sắc nghệ thuật như một biểu tượng cho sự vận động của
từng thời đại. Nước Pháp từng có tất cả các phong cách để làm nên tính lịch sử
điển hình và rực rỡ của châu Âu, nhưng họ không rơi vào cái cối xay ăn mày dĩ
vãng. Sau cuộc cách mạng Pháp, Eiffel ra đời, đánh dấu cho nền văn minh công
nghiệp hiện đại mà không lặp lại bất cứ một phong cách nào đã có trong cái vốn
sở hữu đồ sộ của người Pháp.
Thử liếc nhìn sang Mỹ. Lẽ ra sau khi giải
phóng khỏi ách thuộc địa, những người con da trắng cầm quyền sẽ kiến tạo một nền
văn hoá trên nền cố quốc Anh của họ thì lại có hơn 100 triết gia kiến tạo nên một
nền văn hoá mới hẳn mang thương hiệu Mỹ, bỏ xa bà mẹ châu Âu già cỗi từng nuôi
dưỡng họ.
Tôi thách bạn nào đi trên đất nước tự hào bốn,
năm nghìn năm văn hiến mà nhận diện được các thời đại lịch sử, trừ phi đọc được
cái chữ ghi trên đó. Mà chữ thì nó siêu lừa. Khi hình thái văn hoá xã hội không
thay đổi thì cái chữ tỏ ra thay đổi gọi là tiến bộ, kể cả đánh tráo cái mới ra
đời thành cái cổ kính để tôn vinh. Chẳng hạn, đền Hùng ở Phú Thọ hay lăng Kinh
Dương Vương ở Bắc Ninh, kiến trúc hoàn toàn ở hình thái trung cổ, mới xây dựng thời
Khải Định (từ năm 1917), nhưng nhiều khoa học gia lại nhầm tưởng là có từ thời
cổ đại và ra sức khảo cổ để chứng minh điều… không có thật.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2021/04/1-38.jpg
Quần thể di tích đền
Hùng. Ảnh trên mạng
Nếu chỉ dựa vào cái chữ thì theo tôi, ở dân tộc
này, từ kiến trúc, điêu khắc, hội hoạ, âm nhạc đến văn chương cũng chỉ có hai
thời đại nếu phân kỳ một cách nghiêm ngặt: thời đại chữ Hán và thời đại chữ
Latin. Đó là chưa nói, tất cả đều có khuynh hướng hoài cổ, kể cả vọng ngoại và
nhập ngoại. Cảm giác chung là không có ranh giới giữa hiện đại và cổ điển (đúng
hơn là cổ lỗ), giữa ta và kẻ khác.
Không chừng một ngày kia, đi trên đất nước ta
mà con cháu nhầm tưởng sống trên quốc gia của kẻ khác, kể cả dân tộc khác nhầm
tưởng quốc gia ta là của họ. Đó là chưa nói, sống trên mốc thời gian hiện tại với
dòng chảy hướng về tương lai, nhưng con cháu ta không thấy thời gian vận động.
Duy trì bản sắc hay con cháu ta phải sống trong cái nấm mồ của những biểu tượng
ta không ra ta mà hao hao giống Tàu rồi giống Tây?
Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp mượn lời ông Tây ví
Việt Nam như cô gái đồng trinh bị văn minh Trung Hoa cưỡng hiếp. Tôi thì bảo lịch
sử dân tộc ta được các kiến trúc sư kiến tạo giống như một bà cụ không có tuổi
nhưng có hai thằng chồng. Hơi quái là bà này dạy con cái căm thù cả hai thằng
chồng ấy. Căm thù nhưng khi chửi thằng này thì lại quay sang ôm cổ thằng kia. Hậu
quả, bà không dạy con cái mình có cội nguồn ở đâu ra, kể cả tự tạo căn cước rõ
ràng cho dòng máu của chính bà, và quan trọng hơn, phải thoát khỏi cái “bóng
đè” của hai thằng chồng đó để làm nên lịch sử đích thực.
Buồn!
Chu Mộng Long
--------
1) Tháp Eiffel
https://www.facebook.com/photo/?fbid=4621023347911872&set=pcb.4621023837911823
2) Đền Hùng mới trùng tu
https://www.facebook.com/photo/?fbid=4621023367911870&set=pcb.4621023837911823
3) Lăng Kinh Dương Vương.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=4621023311245209&set=pcb.4621023837911823
No comments:
Post a Comment