RFA
2021-03-31
Sổ hộ khẩu cũ ở Việt
Nam . haiquanonline
Tròn ba tháng nữa, chiếc hộ khẩu ở Việt Nam chính thức bị khai tử. 46 năm từ khi đất nước thống nhất, hơn 70 năm
từ khi ra đời, sau khi hành hạ chán chê vô số người, cũng như cần mẫn và vô tri
kiếm tiền làm giàu cho vô số người khác, cuối cùng, nó cũng chết.
Trong “con hộ khẩu”, hội
tụ lắm bi kịch trộn lẫn hài kịch, biến hóa nhất, cũng dai dẳng và quật cường
hơn bất cứ con Kong hay xác ướp nào của nền điện ảnh giàu tưởng tượng nhất thế
giới.
Sống với sự khống chế của nó trước đó và về sau này, người ta không thể nghĩ
mình đã phải từng hèn hạ, hoặc, vô luân đến thế.
Gia đình tôi nhập hộ khẩu
vô thành phố X rất dễ dàng vì công việc của cha mẹ tôi. Đó là thành phố nhỏ, và
sau 1975 thì cũng như bất cứ nơi nào khác ở Việt Nam, nó đói meo. Tuy nhiên, do
chính sách bao cấp nên những người làm nhà nước vẫn có tem phiếu mua gạo, mắm,
dầu, củi, vải vóc… Gạo thì sâu, mắm thì thối, vải thì đồng phục khoảng 3 m/người
lớn/năm, nhưng dù sao vẫn là có gạo có mắm, có đồng lương đều đặn không
chết đói. Nhưng muốn giành lấy một công việc trong nhà nước thì phải có hộ khẩu.
Diện không thể có hộ khẩu ở các đô thị là những người mà lý lịch có liên quan đến
ngụy quân ngụy quyền, tư sản, bóc lột và nợ máu v.v. Họ phải đi cải tạo hoặc đi
kinh tế mới. Đi là cắt hộ khẩu ở nơi cũ. Kinh tế mới là đi khai hoang ở duyên hải
hoặc Tây Nguyên, những công việc lao động chân tay mà dân cày đường nhựa trước
đó không hề biết, không được học, cũng chẳng hề được cung cấp trang bị, kiến thức
ban đầu. Đơn giản họ được đưa lên vùng núi rừng, cao nguyên hoang vắng, không
trường học chợ búa bệnh viện, phát cho cái cuốc và … đó, tự sống đi. Sống bằng
cách nào, sống ra sao thì mô Phật hoặc Jesuma tùy chọn.
Đương nhiên, đại đa số những
người đi kinh tế mới không thể sống được ở nơi đất mới. Họ bỏ trốn hàng loạt về
lại nơi cư trú cũ, nhưng không được nhập khẩu trở lại. Nghiễm nhiên họ thành
dân bất hợp pháp, kiếm cơm bằng cách cách bán dần đồ đạc và gia sản cũ còn lại,
bán cả sách báo, cả máu, cố để không chết đói bằng đủ mọi thứ nghề mà trước đó
chẳng ai nghĩ ra. Họ sống ở đô thị ngoài vòng pháp luật một cách công khai,
nhưng chính quyền chẳng thể làm gì vì họ quá đông, và vì không có giải pháp nào
khả thi. Nhưng thỉnh thoảng, sẽ có các cuộc truy tìm người trốn kinh tế mới, dồn
họ về trở lại.
Khu nhà ổ chuột bên
cạnh các toà nhà mới xây ở thành phố Hồ Chí Minh. AFP
Cái hộ khẩu, từ việc chỉ
là phương tiện để kiểm soát số lượng cư dân trở thành một thứ giấy phép toàn
năng cho tất cả các quyền sống của con người. Có cái bùa này, người lớn mới được
mua nhà, kết hôn, tìm việc làm. Trẻ con đi học không bị đuổi.
Qua dần thời kỳ bao cấp,
khi đến “đổi mới”, cái hộ khẩu tưởng cũng đổi mới, ai ngờ nó vẫn cùm xích con
người như cũ.
Lúc đó chỉ ở các thành phố
lớn mới có trường Đại học. Học xong, muốn ở lại thành phố làm việc, bắt buộc phải
có hộ khẩu. Giống như một thời kết hôn giả để được bảo lãnh sang Mỹ, cái hộ khẩu
cũng đóng vai trò bà mai se duyên cho nhiều cặp … chẳng thể ngó được cái mặt
nhau. Nếu kết hôn với một người có hộ khẩu thì sẽ được nhập hộ khẩu về địa
phương đó. Bỗng, cô gái “dân thành phố”, cầm trong tay quyển hộ khẩu xòe cánh
trở thành hoa hậu, thành cao sang khó với hơn cả trong đám bạn cùng lớp. Các
anh chàng “dân tỉnh”, nếu muốn tìm cuộc sống thành thị với các cơ hội việc làm
và môi trường phù hợp, xếp hàng tán tỉnh mong được cô (và nhà gái) gật đầu làm
đám cưới. Tỉ tỉ chuyện khóc cười xảy ra, đi vào cả văn học một thời. Như bỏ
tình nghĩa sâu sắc ở quê để chạy theo chàng trai/cô gái thành phố, dụ cho mang
bầu (hồi đó, mang bầu là phải cưới, nếu không xem như danh dự bị hoen ố,
không chỉ bản thân, gia đình, gia tộc người mẹ mà chính đứa bé cũng sẽ bị kỳ thị
lâu dài. Ví dụ bị chửi “Đồ con hoang”).
Chuyện chị gái ly hôn giả
với anh rể, để cô em gái kết hôn giả với chồng mình, nhập hộ khẩu vào xong xuôi
thì ly dị, ai lại về nhà nấy cũng không thiếu.
Trên báo Diễn đàn doanh
nghiệp ngày 06/11/2017, có bài viết kể vào năm 2006 ở Huế, một bà cụ sống
độc thân phải đi sơ tán tránh bão theo yêu cầu của chính quyền. Bão tan, cụ về
nhà thì nhờ trời nhà còn nguyên nhưng cái túi đựng giấy tờ tùy thân như sổ hộ
khẩu, thẻ bảo hiểm y tế, giấy CMND… đã trôi tuột theo nước. Do là gia đình liệt
sĩ, chồng con đều đã hy sinh nên cụ được xét chính sách hỗ trợ. Để làm hồ sơ,
phải cần tất cả giấy tờ tùy thân photo. Muốn vậy phải làm lại hết các giấy tờ bản
gốc. Thủ tục nhiêu khê rắc rối, 4 tháng sau, giấy tờ gốc phục hồi chưa xong thì
cụ đã về suối vàng.
Ở phía công quyền, quyền
được xét nhập hộ khẩu biến những người này thành giàu có.
Một suất hộ khẩu chạy được
vào thành phố đồng nghĩa với công ăn việc làm, ổn định đời sống và quan trọng
nhất, có vào được cơ quan nhà nước thì mới có cơ hội thăng tiến. Muốn mua nhà
phải có hộ khẩu, mà có hộ khẩu mới được đứng tên nhà. Mua nhà xong, muốn nhập hộ
khẩu phải chờ đủ hai năm tạm trú. Nhưng người đang sinh sống làm việc ở địa
phương khác, làm sao phân thân sống ở thành phố nơi sở hữu cái nhà? Chờ đủ chừng
ấy năm mới được đứng tên, muốn bán lại hay thế chấp, vay vốn ngân hàng, làm
cách nào?
Vậy thì phải chi, phải
bôi trơn từ khâu đầu tới khâu cuối để được trơn tru. Mỗi suất hộ khẩu vào Sài
Gòn hay Hà Nội cách đây vài chục năm có giá tính bằng vàng. Thậm chí cho mãi đến
năm 2018, tức một năm sau khi chủ trương bỏ hộ khẩu đã được đưa vào luật và chờ
thông qua, trên mạng vẫn đăng công khai các “dịch vụ” chạy hộ khẩu, chạy
KT3 (thường trú dài hạn nhưng chưa được nhập hộ khẩu).
Để lấy lòng tin ở “khách
hàng”, trang dichvuhokhau.com khéo léo giới thiệu: “Chúng tôi gồm nhiều người
có nhiều kinh nghiệm nhiều mối quan hệ quen biết rộng, sẽ đảm bảo xử lý nhanh
các trường hợp khiếm khuyết hồ sơ khó giải quyết để kịp thời cho bé nhập học
vào trường mình mong muốn tại TPHCM.”
OK fine! Nhiều mối quan hệ
quen biết rộng! Hiểu!
Báo Người đưa tin đăng một
bài phóng sự, cho biết giá nhập hộ khẩu vô TP HCM từ 30 triệu đồng-70 triệu đồng/người,
mà chỉ vào được các quận xa xa ngoại thành như quận 9, Hóc Môn, Thủ Đức, Tân
Bình, Tân Phú. Chủ nhà sẽ nhận nhập hộ khẩu của khách, nhập xong lại tách ra
thành hộ khẩu riêng độc lập.
Tác giả bài báo cho hay, các “cò” cam kết chỉ trong hai tuần từ khi nộp hồ sơ đầy
đủ là khách hàng nắm chắc tờ hộ khẩu TP HCM. Họ cho biết “… phải lo từ trên xuống
dưới. Tuy nhiên, không có gì khó cả”.
Cách đây 10 năm, cháu tôi cũng muốn nhập hộ khẩu vô nhà bác ở Sài Gòn để hoàn tất
hồ sơ đi xin việc. Xin số anh công an khu vực, anh hỏi kỹ nhập hộ khẩu để làm
gì. Chúng tôi thiệt thà khai hết. Anh hẹn buổi tối ra một quán nước gần nhà nói
chuyện.
Đúng hẹn, bác cháu tôi đến.
Đã ngồi quán nước lề đường nhưng anh còn cẩn thận chọn một chiếc bàn tách
xa khỏi các bàn khác đủ để không nghe được tiếng trò chuyện của nhau, nhưng
cũng không cách biệt quá, dễ bị để ý. Quan sát kỹ lưỡng xung quanh xong, chúng
tôi đi ngay vào việc. Nhưng anh công an hầu như không nói. Anh chỉ chốt hạ một
câu cực kỳ trọng lượng khi chúng tôi hỏi bao lâu thì có hộ khẩu mới:
-Sáng đưa chiều có. (Tức
sáng đưa hồ sơ, chiều có hộ khẩu mới).
Nhanh hơn qua cò vì cháu tôi là người thân, nhập hộ khẩu vào nhà bác thì không
cần phải qua bước tìm chủ nhà và thỏa thuận với họ. Lại bỏ bớt được một khâu
trung gian từ cò đến công an.
Đến phần giá cả. Anh quyết
tâm đóng vai người Việt trầm lặng. Đáp lại câu hỏi của tôi, anh cầm điện thoại
cùi bắp, bấm bấm rồi đưa lại. Trên màn hình nhắn tin là con số x (x trung học
phổ thông).
Tôi phì cười nhớ hồi bể vụ cấp đất bừa bãi ở một tỉnh miền Trung, dân tranh thủ
tố cán bộ. Người ta kể những chiêu ra giá rất công khai mà kín kẽ không thể làm
bằng chứng tố cáo ăn hối lộ, nghe xong cười té ghế. Phổ biến là hai bên dẫn
nhau đi dạo bờ biển xa xa một đỗi rồi anh cán bộ dùng chân vẽ con số lên lớp
cát ướt, chờ sóng ùa vào xóa đi ngay.
Trông xa xa khéo lại tưởng đôi tình nhân đang chơi trò hò hẹn ấy chứ, nhỉ! Đòi
hối lộ mà chan hòa với thiên nhiên thế, thật xúc động lòng trời.
Quay lại chuyện cháu tôi.
Anh công an khu vực đưa giá cao quá, chúng tôi lắc. Cuối cùng, cháu tôi chọn
làm ở công ty nước ngoài, không cần hộ khẩu vẫn được nhận. Cũng may, nó khá giỏi
chuyên môn và không có tham vọng làm quan chức, nên không cần phải chạy vào Nhà
nước vẫn sống ổn.
Nhìn lại, liệu có tính nổi
bao nhiêu người bắt đầu sự nghiệp phục vụ nhân dân bằng một cú đưa hối lộ công
khai, là “chạy hộ khẩu”?
Có lẽ chỉ ở đất nước thiên đường chúng ta mới có câu chuyện cảm động đến thế. Để
được nhanh chóng chính thức sung vào đội ngũ công bộc phục vụ nhân dân, các mầm
non công bộc phải dốc túi chạy chọt hàng chục triệu đồng cho riêng cái hộ khẩu,
cộng thêm ít nhất vài trăm triệu khác cho chỗ làm.
Bản điếu văn cho cái hộ
khẩu tạm kết thúc ở đây. Chúc mày ra đi mạnh giỏi!
------------------------------------------
* Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự
Do
Tin, bài liên quan
·
Bỏ
hộ khẩu giấy: sẽ văn minh hơn trong quản lý dân?
·
Việt
Nam khởi sự bỏ sổ hộ khẩu giấy
·
Luật
Cư trú được Quốc hội thông qua: Sổ hộ khẩu chỉ được dùng đến hết năm 2022
·
Có
cần thêm thời gian chuyển đổi để hoàn toàn loại bỏ hộ khẩu?
·
Cần
có thời gian chuyển đổi trước khi loại bỏ hoàn toàn sổ hộ khẩu
·
Bỏ
sổ hộ khẩu cuối năm nay: sao cứ lần khân!
·
Việt
Nam sẽ bỏ một loạt giấy tờ nếu việc bỏ sổ hộ khẩu thành hiện thực
·
Thay
sổ hộ khẩu bằng mã số định danh cá nhân: bình mới rượu cũ?
·
Liệu
Việt Nam sẽ chấm điểm đạo đức công dân như Trung Quốc?
No comments:
Post a Comment