Con
đường chính trị của Nguyễn Phú Trọng
Trần Lê Quỳnh (BBC)
Anh Khoa và Khánh An dịch
09/03/2021
http://www.viet-studies.net/kinhte/NguyenPhuTrong_TLQuynh_Diplomat_trans.html
Bản dịch (gộp chung) hai bài của Trần Lê Quỳnh
(BBC) đã đăng trên Diplomat, do Anh Khoa và Khánh An dịch cho Việt Nam Thời Báo, đã được một thân hữu
của Viet Studies hiệu
đính lại.
*
Loạt
bài gốc đăng ở trang The Diplomat :
The
Rise and Rise of Nguyen Phu Trong (Diplomat 26-2-21) -- Bản
PDF
The
Final Victory of Nguyen Phu Trong (Diplomat 5-3-21) -- Bản
PDF
*
Phần một: Sự thăng tiến liên tục
của Nguyễn Phú Trọng
Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam đã vượt
qua các suy nghĩ thông thường và trở thành nhà lãnh đạo quyền lực nhất như thế
nào.
Khi năm 2021 bắt đầu, các nhà quan sát chính
trị Việt Nam vẫn còn tự hỏi ứng cử viên nào có thể phù hợp để kế nhiệm ông Nguyễn
Phú Trọng sau khi ông hoàn thành nhiệm kỳ tổng bí thư thứ hai của ĐCSVN.
Theo điều lệ Đảng, Tổng Bí thư giữ chức
vụ không quá hai nhiệm kỳ liên tiếp. Vì vậy, ít ai hình dung rằng
ngày 31/1, trong Đại hội đại biểu toàn quốc 5 năm một lần của Đảng, ông Trọng lại
đã tái đắc cử nhiệm kỳ thứ ba hiếm hoi trên cương vị chính trị quyền lực nhất đất
nước. Đảng đã dành cho ông trường hợp ngoại lệ trong khi theo quy định của Đảng,
lãnh đạo chủ chốt tái cử thường không quá 65 tuổi.
Tại một cuộc họp báo sau đó, ông Trọng cho biết
ông không trông mong nhận nhiệm kỳ thứ ba, ông muốn nghỉ hưu vì “cũng không được
khoẻ lắm, tuổi đã cao rồi”. Nhưng ông tuyên bố rằng đại hội muốn bầu lại ông,
và “Đại hội bầu phải làm, Đảng viên thì phải chấp hành”.
Dù người ta có tin sự khiêm tốn của ông Trọng
hay không, nhưng giờ đây ông đã trở thành chính trị gia quyền lực nhất của Việt
Nam kể từ thời Lê Duẩn, được củng cố với tiếng tăm là một nhà lãnh đạo liêm khiết,
chỉ biết phụng sự quốc gia 98 triệu dân.
Dựa trên thông tin công khai, nghiên cứu của
các học giả và các cuộc phỏng vấn cá nhân, tôi đúc kết câu chuyện về việc ông
Trọng vươn lên trở thành nhà lãnh đạo quyền lực , uy tín nhất ở Việt Nam trong
thời gian qua như thế nào.
Chặng
đường dài và quanh co
Là một nhà lý luận mác-xít nổi trội, ông Trọng
sinh năm 1944 tại Hà Nội, là sinh viên Khoa Ngữ văn Trường đại học Tổng hợp Hà
Nội, gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) năm 1967. Ông thấm nhuần chủ nghĩa
Mác – Lê-nin, hoàn thành bằng Tiến sĩ chuyên ngành xây dựng đảng khi đang học tập
tại Liên Xô từ năm 1981 đến 1983.
Sau đó ông Trọng có nhiều năm làm việc tại Tạp
chí Cộng sản của đảng, và rồi trở thành Tổng biên tập (1991-1996). Năm 1997,
ông Trọng được đề bạt vào Bộ Chính trị và trở thành người đứng đầu quốc hội vào
năm 2006 sau đó vươn lên thành Tổng bí thư năm 2011.
Ông Trọng đã vươn lên đỉnh cao của đảng trong
bối cảnh kinh tế không ổn định. Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm
2008, Việt Nam bị suy giảm kinh tế nghiêm trọng. Ngân hàng Thế giới khi đó lưu
ý rằng ngành ngân hàng gặp khó khăn, với lợi nhuận trung bình trên tài sản của
các ngân hàng đã giảm mạnh kể từ cuộc khủng hoảng (từ 1,8% năm 2007 xuống 0,5%
năm 2012).
Ngân hàng Thế giới cũng chỉ ra chu kỳ lạm
phát trung bình đến cao, đạt mức đỉnh 28% vào tháng 8 và tháng 9 năm 2008, giảm
xuống mức một con số từ tháng 4 năm 2009 đến tháng 10 năm 2010, và sau đó tăng
lên mức đỉnh 23% vào tháng 8 năm 2011. Điển hình cho giọng điệu bi
quan trong thời kỳ này, một bài báo của The Wall Street Journal lưu ý rằng kinh
tế Việt Nam chỉ tăng trưởng 5,03% trong năm 2012, tốc độ chậm nhất trong 13
năm, “do nhu cầu toàn cầu và trong nước yếu và bong bóng bất động sản sụp đổ”.
Bầu không khí khủng hoảng này đã tạo ra bối cảnh
cho việc ông Trọng lên nắm quyền lãnh đạo ĐCSVN. Đảng cảm thấy phải ứng phó với
những khó khăn mà đất nước đang gặp phải trong hậu quả của cuộc Khủng hoảng Tài
chính toàn cầu, có nguy cơ làm suy giảm tính chính danh của Đảng đối với người
dân Việt Nam.
Quá trình lên đỉnh cao chính trường Việt Nam
của ông Trọng là con đường dài và quanh co. Khi được bầu làm tổng bí thư năm
2011, ông Trọng buộc phải làm việc trong hệ thống lãnh đạo tập thể truyền thống
được áp dụng từ sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời năm 1969. Theo hệ thống
này, quá trình ra quyết định trong Đảng và chính phủ không dựa vào một cá nhân
nào mà thay vào đó được giao cho “tứ trụ” của đảng: tổng bí thư, thủ tướng, chủ
tịch nước và chủ tịch Quốc hội. ĐCSVN điều hành với sự tham vấn của Bộ Chính trị
thường bao gồm 17 đến 19 thành viên. Làm việc trong hệ thống này, các nhà lãnh
đạo của các phe phái khác nhau sẽ cân bằng lẫn nhau và không tập trung quyền lực
vào tay một người.
Sự cạnh tranh giữa ông Nguyễn Phú Trọng và Thủ
tướng Nguyễn Tấn Dũng trong 5 năm cầm quyền đầu tiên của ông Trọng đã được nhiều
người viết. Được chọn làm thủ tướng vào năm 2006, việc ông Dũng mở cửa đất nước
để thu hút đầu tư nước ngoài nhiều hơn và theo đuổi mối quan hệ chặt chẽ hơn với
Hoa Kỳ đã khiến ông được ca ngợi, mặc dù chính phủ của ông cũng gặp tai tiếng
vì nhiều tập đoàn nhà nước đua nhau bành trướng và vì tham nhũng trong khu vực
công.
Kể từ khi chính sách cải cách kinh tế - “Đổi
mới” - được áp dụng năm 1986, thành tích hoạt động kinh tế xã hội đã trở thành
nguồn chính danh cơ bản cho ĐCSVN. Chừng nào tăng trưởng kinh tế của đất nước vẫn
vững chắc, tài sản và thu nhập của người dân tiếp tục tăng lên, các vấn đề
khác, như tham nhũng, bớt quan trọng. Tuy nhiên, do nợ xấu và tốc độ tăng trưởng
chậm lại đe dọa chấm dứt một trong những câu chuyện thành công kinh tế sáng giá
nhất châu Á vào cuối thập niên đầu tiên của những năm 2000, việc ông Trọng tăng
cường chống tham nhũng trở thành vấn đề cấp bách để tăng cường sự ủng hộ của quần
chúng đối với Đảng.
Động thái lớn đầu tiên của ông Trọng là vận động
Đảng thông qua Nghị quyết số 12- Nghị quyết Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành
Trung ương Đảng (khóa XI): Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay,
vào đầu năm 2012. Đó là lời kêu gọi về xây dựng đảng, dẫn đến một cuộc vận động
tự phê bình và phê bình trong đảng. Ông kêu gọi các quan chức phải làm gương và
chịu trách nhiệm về hành vi tham nhũng và lãng phí. Ngay sau đó, Đảng đã
rút Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng khỏi
sự quản lý của Chính phủ mà đặt dưới sự kiểm soát trực tiếp của Bộ Chính trị.
Sáng kiến này có thể được coi là một nỗ lực nhằm nâng cao hiệu quả chống tham
nhũng, nhưng nó cũng thu hẹp quyền lực của Thủ tướng Dũng.
Vào tháng 10 năm 2012, các hãng thông tấn đưa
tin rằng tương lai chính trị của thủ tướng Việt Nam đang bị đe dọa khi Trung
ương Đảng gồm 175 thành viên họp để thảo luận về sự bất mãn ngày càng tăng của
công chúng đối với sự suy giảm tăng trưởng kinh tế và các vấn đề trong hệ thống
ngân hàng. Kết thúc cuộc họp, Ban Chấp hành Trung ương không đồng ý việc Bộ
Chính trị đề nghị kỷ luật thủ tướng. Trận chiến đầy cam go vừa là lời cảnh báo
đối với ông Dũng, vừa là cơ hội cho ông kiểm soát tham ô và ổn định nền kinh tế
đất nước.
Sau đó, hoạt động kinh tế của Việt Nam phục hồi
trong ba năm cuối nhiệm kỳ của ông Dũng. Tăng trưởng kinh tế năm 2013 vượt quá
kỳ vọng của hầu hết các nhà phân tích. Năm 2014, lần đầu tiên sau ba năm, GDP cả
nước vượt chỉ tiêu Quốc hội đề ra. Mọi thứ thậm chí còn tốt hơn vào năm 2015,
khi nền kinh tế tăng trưởng 6,68%, tốc độ nhanh nhất trong vòng 5 năm. Bước vào
năm 2015, với nền kinh tế hồi phục tốt, ông Dũng khôi phục hình ảnh như một nhà
lãnh đạo năng động theo đuổi chương trình nghị sự vì doanh nghiệp – vừa đúng
vào thời điểm sắp diễn ra Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng vào đầu
năm 2016.
Một bậc
thầy về các quy tắc phức tạp
Trong thời kỳ này, ông Trọng cũng tăng cường
và củng cố quyền lực của mình trong ĐCSVN. Năm 2014, ông là động lực thúc đẩy
cho ra đời Quyết định số 244-QĐ/TW, thiết lập một quy trình chính thức hóa hơn
về quy chế bầu cử trong đảng. Quyết định nổi tiếng này đã hạn chế quyền của các
đại biểu đảng trong việc lựa chọn các thành viên của Ban Chấp hành Trung ương mới.
Như Giáo sư Carlyle Thayer của Đại học New South Wales đã lưu ý, trong lịch sử,
các đại biểu được phép đề xuất với Đại hội Đảng các ứng cử viên khác để lựa chọn
vào Trung ương ngoài danh sách chính thức được các lãnh đạo cấp cao của đảng
phê chuẩn. Nhưng bây giờ, tất cả các ứng cử viên cho Ban Chấp hành Trung ương mới
phải được sự chấp thuận của Ban Chấp hành Trung ương sắp mãn nhiệm trước khi
tên của họ được đưa vào lá phiếu.
Đối với cuộc đua vào vị trí cao nhất, Quyết định
244 cấm các ủy viên Bộ Chính trị đề cử các ứng cử viên khác với những người đã
được Bộ Chính trị thông qua. Với những quy định này, những người không được ủng
hộ của Bộ Chính trị, cơ quan đang ngày càng nằm trong sự kiểm soát của Trọng và
các đồng minh của ông, sẽ bị loại khỏi cuộc tranh cử, ngay cả khi họ có được một
số ủng hộ trong Trung ương.
Khi nền kinh tế Việt Nam tiếp tục được cải
thiện, đất nước này cũng đã thành công trong việc thiết lập và duy trì sự cân bằng
giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, hai bên đang trở thành những đối thủ chiến lược ngày
càng tăng. Ông Trọng thường được cho là thân thiện hơn với Trung Quốc, đối tác
thương mại lớn nhất của Việt Nam. Tuy nhiên, ông Trọng cũng đã đến thăm
Washington và gặp Tổng thống Mỹ Barack Obama năm 2015, trở thành lãnh đạo cấp
cao nhất của Việt Nam thăm Mỹ kể từ khi Chiến tranh Việt Nam kết thúc.
Chính trong bối cảnh đó, câu hỏi về vai trò
lãnh đạo tương lai của Việt Nam được đặt ra. Đại hội đảng tiếp theo dự kiến khai
mạc vào ngày 20 tháng 1 năm 2016, nhưng không có sự thống nhất về việc ai sẽ
lãnh đạo đảng. Như đã đề cập ở trên, các quy định của đảng áp đặt cả giới hạn
hai nhiệm kỳ và trần tuổi tác là 65 tuổi. Do đó, cả ông Trọng và ông Dũng đều
dường như không đủ điều kiện và sẽ cần sự miễn trừ đặc biệt của Đảng để tiếp tục
vị trí lãnh đạ chủ chốt.
Kết quả của cuộc đua chỉ được giải quyết vào
cuối năm 2015, năm tuần trước khi Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII khai mạc
tại Hà Nội. Bộ Chính trị khuyến nghị trong “tứ trụ” chỉ có Tổng bí thư Nguyễn
Phú Trọng tiếp tục nhiệm kỳ thứ hai. Những người còn lại, bao gồm cả ông Dũng,
sẽ buộc phải nghỉ hưu. Đề nghị này sau đó đã được Ủy ban Trung ương tán thành.
Tuy nhiên, khi Đại hội Đảng khai mạc vào
tháng 1 năm 2016, trong một dấu hiệu cho thấy tầm mức mạng lưới bảo trợ của ông
Dũng, tên của thủ tướng đã được các đại biểu giới thiệu vào danh sách đề cử bổ
sung. Vào lúc này, các quy tắc thiết lập theo Quyết định 244 đã tỏ rõ hiệu lực.
Để có cơ hội, ông Dũng buộc phải từ chối đề cử, sau đó đợi đa số đại hội biểu
quyết phản đối việc rút lui. Điều đó sẽ mở đường cho ông ứng cử chức vụ lãnh đạo.
Cuối cùng thì ông Dũng không nhận được đủ phiếu trong số 1.500 đại biểu dự Đại
hội.s
Khi Đảng công bố danh sách Bộ Chính trị mới với
truyền thông vào tháng 1 năm 2016, ông Trọng, 71 tuổi, trong một điềm báo trước
về Đại hội năm 2021, đã tự mô tả mình là một nhà lãnh đạo miễn cưỡng. Ông Trọng
nói với các phóng viên: “Tôi là người tuổi cao nhất, sức khỏe, trình độ cũng có
hạn, xin nghỉ rồi, nhưng trách nhiệm Đảng giao, với tư cách là đảng viên, thì
phải thực hiện trách nhiệm của mình.”
“Đốt
lò”
Vào giai đoạn đó, hầu hết các nhà quan sát kỳ
vọng ông Trọng sẽ hỗ trợ các cải cách kinh tế và việc làm sâu sắc hơn nữa mối
quan hệ với phương Tây, cả hai điều này đã được chứng minh là đúng. Điều mà ít
người dự đoán là ông Trọng sẽ sớm phát động một chiến dịch chưa từng có chống lại
nạn tham nhũng đang nở rộ ở đỉnh cao của chính trị và kinh doanh Việt Nam.
Trong 4 năm, từ 2017 đến 2020, Bộ Chính trị của
ông Trọng đã thi hành kỷ luật đối với 110 đảng viên cao cấp, trong đó có 3 ủy
viên Bộ Chính trị, một nguyên ủy viên Bộ Chính trị, 10 ủy viên Trung ương Đảng
và 17 nguyên ủy viên Trung ương Đảng. Ngoài các hình thức kỷ luật nội bộ, từ
khiển trách đến khai trừ khỏi Đảng, một số người này còn phải đối mặt với các tội
danh hình sự.
Chiến dịch chống tham nhũng đã nóng lên ngay
sau khi ông Trọng tái đắc cử năm 2016, dẫn đến một số vụ bắt giữ và truy tố lớn.
Vụ bắt giữ ông Đinh La Thăng vào tháng 12/2017, cựu bí thư thành uy thành phố Hồ
Chí Minh, đánh dấu lần đầu tiên sau nhiều thập niên mới có một ủy viên Bộ Chính
trị bị khởi tố. Ông Thăng cũng trở thành ủy viên Bộ Chính trị đầu tiên bị cách
chức vì quản lý kinh tế yếu kém và sau đó bị kết án tổng cộng 30 năm tù. Ông
trùm ngân hàng Trầm Bê và Phạm Công Danh bị bỏ tù, trong khi nhiều quan chức cấp
cao bị kết án liên quan đến bê bối tại tập đoàn dầu khí quốc doanh
PetroVietnam.
Vì dính líu đến vụ lùm xùm mua hãng truyền
hình tư nhân AVG, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Trương Minh Tuấn đã bị
cách chức vào tháng 7/2018 và bị kết án 14 năm tù. Người tiền nhiệm của ông,
Nguyễn Bắc Son, nhận án chung thân vì nhận hối lộ số tiền ước tính 3 triệu USD.
Cuộc chiến chống tham nhũng còn mở rộng sang
cả quân đội và công an. Khoảng 38 sĩ quan cấp cao, trong đó có 23 tướng lĩnh,
đã bị kỷ luật hoặc truy tố. Điển hình nhất là việc cựu Thứ trưởng Bộ Quốc phòng
Nguyễn Văn Hiến bị phạt 4 năm tù vì chuyển nhượng trái phép 3 lô đất tại TP.HCM
cho tư nhân.
Tháng 9 năm 2018, trong lúc chiến dịch chống
tham nhũng của ông Trọng đang đỉnh cao, Chủ tịch nước Việt Nam Trần Đại Quang,
qua đời vì mắc bệnh virus hiếm gặp tại Hà Nội. Sau
đó, thay vì đề bạt một người kế nhiệm giữ chức vụ trong nhiệm kỳ còn lại của
ông Quang, chức chủ tịch nước được giao cho ông Trọng, khi đó đã 74 tuổi, khiến
ông trở thành người đầu tiên ở Việt Nam giữ cả hai chức danh kể từ năm 1986.
Vào nửa nhiệm kỳ nắm quyền thứ hai của mình, quyền uy của ông Trọng đối với đảng
dường như trở nên an toàn hơn bao giờ hết.
***
Phần hai: Chiến thắng chung cuộc
của Nguyễn Phú Trọng
Làm
thế nào mà Tổng bí thư ĐCSVN có được nhiệm kỳ thứ ba bất ngờ tại Đại hội toàn
quốc lần thứ XIII.
Nhậm chức Chủ tịch nước Việt Nam sau khi Chủ
tịch nước Trần Đại Quang từ trần vào tháng 9/2018, ông Nguyễn Phú Trọng trở
thành nhà lãnh đạo Việt Nam đầu tiên giữ hai trong bốn chức lãnh đạo cấp cao kể
từ những năm 1980.
Vào lúc đó, người ta không rõ điều này có báo
trước lộ trình của Việt Nam hướng tới mô hình một người cai trị đang diễn ra
như ở Trung Quốc dưới thời Tập Cận Bình hay không. Ít nhất, điều đó phản ánh uy
tín ngày càng tăng của ông Trọng trong Đảng. Chắc chắn nó cũng nhờ vào công cuộc
chống tham nhũng, một trong những chính sách đáng chú ý nhất trong bảy năm làm
tổng bí thư của ông. Trong một ẩn dụ nổi tiếng, ông Trọng đã ví công cuộc chống
tham nhũng như “Lò nóng lên rồi thì củi tươi cũng phải cháy”.
Đại dịch COVID-19 bất ngờ bùng phát vào đầu
năm 2020 cũng không làm giảm hơi nóng của chiến dịch chống tham nhũng. Hai Ủy
viên Bộ Chính trị đương nhiệm là Hoàng Trung Hải và Nguyễn Văn Bình bị kỷ luật.
Nguyên Chủ tịch Tp. Hà Nội Nguyễn Đức Chung bị tuyên mức án 5 năm tù về tội
'chiếm đoạt tài liệu bí mật nhà nước'.
Điều thú vị là lập trường bảo thủ của ông Trọng
về kiểm soát chính trị được tiến hành song song với các cải cách kinh tế sau
năm 2016 của chính phủ. Trong khi sự kiểm soát của nhà nước độc đoán mở rộng, bằng
chứng là các cuộc đàn áp bất đồng chính kiến và các nhà hoạt động ủng hộ dân chủ
ngày càng gay gắt, nhà nước lại nới lỏng quyền kiểm soát nền kinh tế Việt Nam.
Tính đến cuối năm 2018, Việt Nam có 714.755 doanh nghiệp đang hoạt động, trong
đó hơn 99% là khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước và đầu tư nước ngoài.
Điểm số Môi trường kinh doanh của Việt Nam
theo báo cáo Doing Business của Ngân hàng Thế giới tăng từ 62,6 vào năm 2016
lên 69,8 (trên 100) vào năm 2020. Trong bài phát biểu nhậm chức sau khi được bổ
nhiệm vào năm 2016, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã cam kết “nỗ lực xây dựng
Chính phủ kiến tạo phát triển”, một chính phủ trong sạch liêm chính, vì dân và
vì doanh nghiệp.
Đồng thời, Việt Nam đã có thể duy trì tăng
trưởng kinh tế vĩ mô ổn định. Từ năm 2015, Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng
GDP bình quân trên 6%. Tăng trưởng kinh tế đạt 7,08% năm 2018, mức cao nhất kể
từ năm 2010, nhờ dòng vốn FDI mạnh và tăng trưởng trong các lĩnh vực dịch vụ và
sản xuất, năng suất, tiêu dùng tư nhân và xuất khẩu.
Vấn đề
kế thừa
Với chiến dịch chống tham nhũng thành công và
một nền kinh tế năng động đã nâng đỡ cho nhiệm kỳ thứ hai của mình, ông Trọng
dường như chiếm ưu thế trong quá trình lựa chọn chuyển đổi lãnh đạo vào tháng 1
năm 2021. Trên thực tế, trước kỳ Đại hội toàn quốc lần thứ 13 vào tháng Giêng,
hầu hết các nhà phân tích dự kiến ông Trọng sẽ nghỉ do giới hạn tuổi và nhiệm kỳ
của Đảng. Nhiều người cho rằng ông Trần Quốc Vượng, nguyên Chủ nhiệm Uỷ ban Kiểm
tra Trung ương, đã làm việc với ông Trọng hơn 10 năm, là sự lựa chọn ưu tiên làm
người kế nhiệm tổng bí thư của ông Trọng.
Trong khi để mọi người suy đoán về ý định thực
của mình, ông Trọng ban hành nhiều quy định tăng cường các cơ chế kỷ luật trong
đảng. Nổi bật trong số đó có Quy định 85-QĐ/TW về kiểm tra, giám sát việc kê
khai tài sản của cán bộ thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý, ban hành
năm 2017, yêu cầu 1.000 cán bộ cấp cao, ủy viên Trung ương, phải kê khai tài sản
hàng năm của bản thân và tài sản của vợ hoặc chồng và con cái.
“Sự lãnh đạo của ông Nguyễn Phú Trọng đan xen
hai khuynh hướng trái ngược nhau,” ông Nguyễn Khắc Giang, nghiên cứu sinh tại Đại
học Victoria, Wellington, nói với The Diplomat. “Mặc dù củng cố quyền lực trong
tay, ông Trọng cũng đã và đang đặt nền tảng cho một nền chính trị kế nhiệm có
quy tắc hơn thông qua chính thức hóa quy trình lựa chọn.”
Ngoài ra, ông Trọng đã ban hành Quy định số
90-QĐ/TW ngày 4/8/2017 của Bộ Chính trị về tiêu chuẩn chức danh (sau đó được sửa
đổi trong Quy định số 214-QĐ/TW, ngày 02/01/2020),
nhằm chính thức hóa các tiêu chí ứng cử cho các vai trò lãnh đạo cấp cao. Để đủ
điều kiện đảm nhiệm chức Tổng bí thư ĐCSVN, quy định nêu rõ, ứng viên phải tham
gia Bộ Chính trị trọn một nhiệm kỳ trở lên và “tiêu biểu nhất về đạo đức, trí
tuệ của toàn Đảng”.
Cụ thể, người đó phải có năng lực “lãnh đạo,
điều hành Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư”. Theo nhà nghiên
cứu Nguyễn Khắc Giang, chi tiết này dẫn tới giả thiết cho rằng ứng viên đó phải
từng là một trong các “ tứ trụ ”của đảng: tổng bí thư, thủ tướng, chủ tịch nước,
chủ tịch quốc hội. Khi nhìn lại, chi tiết này dường như cho thấy rằng ông Trần
Quốc Vượng, người chỉ là Thường trực Ban Bí thư, chưa bao giờ có nhiều cơ hội kế
nhiệm ông Trọng.
Ông Lê Hồng Hiệp, nghiên cứu viên cao cấp tại
Viện Nghiên cứu Đông Nam Á Singapore - ISEAS Yusof Ishak, nói ông Trọng “được
cho là ủng hộ ông Vượng làm người kế nhiệm vì ông Vượng được xem là người trong
sạch, là ứng cử viên phù hợp để tiếp tục di sản quan trọng nhất của ông Trọng,
đó là cuộc chiến chống tham nhũng”. Tuy nhiên, ông Hiệp cũng nói rằng dù ông Trọng
có tán thành, ông Vượng lại là một chính trị gia khá “mờ nhạt”, không có đủ nền
tảng ủng hộ bên trong Trung ương Đảng để có thể được đề cử làm Tổng bí thư.
Vào tháng 4 năm 2019, ông Trọng bất ngờ bị đột
quỵ trong chuyến thăm tỉnh Kiên Giang. Sau đó ông phải nhập viện và vắng bóng
trong vài tuần. Sau đó, ông trở lại làm việc và có vẻ tập trung toàn lực cho việc
chuẩn bị quá trình chuyển đổi lãnh đạo. Tuy nhiên, những đồn đoán về tình trạng
sức khỏe đã khiến dư luận cho rằng ông Trọng sẽ nghỉ hưu vào năm 2021.
Tuy nhiên, đã có bất ngờ lớn trong cuộc đua vị
trí lãnh đạo. Khoảng hai tuần trước lễ khai mạc Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ 13, danh sách rò rỉ về các ứng cử viên cho các vị trí “tứ trụ” đã xuất hiện
trên mạng xã hội. Trái với hầu hết các dự đoán, danh sách ấy lại ghi rằng ông
Trọng sẽ tiếp tục nhiệm kỳ Tổng bí thư thứ ba chưa từng có, trong khi Thủ tướng
Nguyễn Xuân Phúc sẽ được luân chuyển sang vị trí chủ tịch nước.
Carlyle Thayer, giáo sư danh dự về chính trị
học tại Đại học New South Wales, nói với BBC rằng bất ngờ dường như cho thấy
ông Trọng đã không thành công trong việc chuẩn bị cho người kế nhiệm, có lẽ do
sự phản đối trong Ban chấp hành Trung ương. Giáo sư Thayer nói: “Hoặc là ông ấy
được bầu lại cho nhiệm kỳ thứ ba đủ 5 năm hoặc ông ấy được bầu lại nhưng biết rằng
ông ấy sẽ nghỉ trước khi hết nhiệm kỳ.”
Tin này đã gây tranh cãi cho nhiều người Việt
Nam. Các tổng bí thư mãn nhiệm trước đây luôn tôn trọng các tiêu chuẩn về giới
hạn nhiệm kỳ. Một số e ngại rằng điều này có thể tạo tiền lệ cho các nhà lãnh đạo
tương lai, muốn tìm những lỗ hổng cho phép họ có thời gian cầm quyền lâu nhất.
Cũng lại có nhà quan sát khác cho rằng điều
đó tốt hơn cho đất nước, vì ông Trọng được nhiều người coi là lãnh đạo liêm khiết
nhất ở Việt Nam. Vũ Minh Khương, chuyên gia kinh tế tại Đại học Quốc gia
Singapore, nói với BBC rằng ông Trọng đã toàn tâm toàn ý để đưa đất nước tiến
lên. “Nhiệm kỳ 5 năm vừa qua thể hiện ông ấy rất xuất sắc. Mặc dù sức khỏe thì
có ít nhiều hạn chế nhưng rõ ràng về trí tuệ thì vẫn rất minh mẫn,” ông
Khương nói.
Hiểu rõ về khả năng gây tranh cãi quanh việc
ông Trọng có nhiệm kỳ ba, ĐCSVN đã cố gắng đảm bảo rằng Đại hội 13 có được kịch
bản cẩn thận. Khi xảy ra lỡ lời về chính trị, thì việc khắc phục thiệt hại cũng
diễn ra nhanh chóng.
Khi Đại hội khai mạc, ông Hầu A Lềnh nói với
báo chí nhà nước rằng ông Trọng được đề cử làm nhiệm kỳ thứ ba. Đại biểu Hầu A
Lềnh nói: “Tổng Bí thư kiêm Chủ tịch nước là một trong những người quá tuổi được
đề cử và là trường hợp đặc biệt”. Các phương tiện truyền thông trực tuyến của
nhà nước ban đầu đăng tin lời nói của ông Lềnh nhưng sau đã xóa tất cả các chữ
đề cập đến việc đề cử ông Trọng. Có vẻ như Đảng muốn tạo ấn tượng rằng việc ông
Trọng tái đắc cử vẫn còn phải được đại hội thảo luận và thông qua.
Sẽ còn rất lâu nữa người ta mới biết ông Trọng
đã thuyết phục các đồng chí trong Bộ Chính trị đến mức nào để có thể ngồi lại.
Tuy nhiên, việc Đảng dường như thiếu ứng cử viên “hoàn hảo” để thay thế là điều
thuận lợi cho ông Trọng. Như ông Nguyễn Khắc Giang đã nhận xét, hầu hết các ứng
viên nổi bật đều có những điểm yếu chính, và việc lựa chọn một trong số họ sẽ
đòi hỏi phải thay đổi các quy tắc kế thừa chính thức và không chính thức. Cuối
cùng, việc cho ông Trọng ở lại nhiệm kỳ thứ ba dường như là lựa chọn ít gây xáo
trộn nhất đối với Đảng.
Chủ trì phiên khai mạc của Đại hội 13 vào
ngày 26 tháng 1, ông Trọng ca ngợi sự phát triển kinh tế và phòng chống đại dịch
COVID-19 là những thành tựu đáng kể. “Đất nước ta ngày càng phát triển phồn vinh;
nhân dân ta ngày càng ấm no, hạnh phúc; dân tộc ta ngày càng cường thịnh, trường
tồn,” ông nói về thành tựu của đảng từ năm 2016.
Đúng là Việt Nam đã chiến thắng trong việc ứng
phó với đại dịch COVID-19. Đây cũng là một trong số ít quốc gia đạt được tốc độ
tăng trưởng tích cực vào năm 2020, ước đoán 2,9% bất chấp COVID-19. Các dự báo
mới nhất của Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Nhật Bản (JCER), một tổ chức có trụ sở
tại Tokyo, đã vẽ nên một bức tranh tươi sáng cho Việt Nam. Tổ chức này dự đoán
Việt Nam sẽ là quốc gia thu nhập trung bình cao vào năm 2023, với thu nhập bình
quân đầu người có thể vượt quá 11.000 đô la vào năm 2035.
Các nhà quan sát đồng ý rằng trong những năm
tới, Việt Nam sẽ tiếp tục hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng hơn và đa dạng hóa
các quan hệ đối ngoại. Câu hỏi còn để ngỏ là liệu sẽ có những thay đổi nào nữa
về chính trị trong nước hay không. “Nếu đảng CSVN không thể thay đổi để đáp ứng
các yêu cầu của một quốc gia với những nghĩa vụ toàn cầu và cấu trúc kinh tế và
xã hội ngày càng phức tạp, thì đảng ngày càng có thể được coi là lực cản đối với
tăng trưởng,” David Brown, một nhà cựu ngoại giao Hoa Kỳ , nói với BBC.
Vào ngày 31 tháng 1, sau nhiều tin đồn và thảo
luận, Đảng Cộng sản long trọng thông báo ông Nguyễn Phú Trọng tái đắc cử. Tại buổi
họp báo, ông Trọng đã hứa rằng sẽ tiếp tục công chống tham nhũng “không dừng,
không nghỉ, không kể đó là ai, không có vùng cấm”.
Một số nhà quan sát nói mặc dù sự kính trọng
của người dân đối với ông Trọng là có thực, nhưng cũng có nguy cơ là nhiệm kỳ của
ông có thể bắt đầu khơi mào sự sùng bái cá nhân.
Năm 2019, Đảng cho ra mắt cuốn sách tựa đề “Tổng
Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng với tình cảm của nhân dân trong nước
và bạn bè quốc tế”. Cuốn sách hơn 600 trang gồm 130 bài viết về ông Trọng.
Như phương tiện truyền thông nhà nước đưa tin, các tác giả đều khẳng định ông
Trọng là “là một nhà lãnh đạo có tư duy chiến lược, có tầm nhìn xa và rất công
tâm khi nhìn nhận, giải quyết những việc cụ thể với sự bao dung, độ lượng, thấm
đẫm tình người”.
Một số nhà phân tích suy đoán rằng ông Trọng,
sẽ 81 tuổi vào thời điểm diễn ra Đại hội toàn quốc lần thứ 14 vào năm 2026, có
thể sẽ nghỉ sau khi đảm nhiệm một phần nhiệm kỳ thứ ba nếu xác định được một ứng
cử viên phù hợp. Người lãnh đạo tiếp theo có thể được chọn giữa thủ tướng mới
hoặc chủ tịch quốc hội mới. Lê Hồng Hiệp, nhà nghiên cứu ở Singapore, có cùng
quan điểm, nói với tôi rằng “quyết định để ông Trọng tiếp tục nhiệm kỳ thứ ba
dường như là một thỏa thuận tạm thời để giúp duy trì sự thống nhất và ổn định của
đảng”.
Ông Hiệp cũng nói rằng quyết định không bỏ giới
hạn hai nhiệm kỳ khỏi điều lệ của đảng là có ý nghĩa. “Ông Trọng có thể chuẩn bị
một người kế nhiệm và tìm thời điểm thích hợp để giao lại vị trí của mình trong
vài năm tới để chứng tỏ rằng ông đồng ý ở lại để cứu đảng khỏi cuộc khủng hoảng
lãnh đạo hơn là bám vào quyền lực vô thời hạn,” ông Hiệp nói thêm.
Là Ủy viên Bộ Chính trị từ năm 1997, ông Nguyễn
Phú Trọng đã thường vượt qua các suy nghĩ thông thường để tiếp tục trụ lại
trong chính trị cấp cao của Việt Nam. Có vẻ quyền lực duy trì và uy tín của ông
sẽ tiếp tục cho ông khả năng gây bất ngờ trong mấy năm tới.
--------------------------------------
Quỳnh Trần là nhà báo của Ban Việt ngữ, BBC
World Service, theo dõi chính trị Việt Nam.
No comments:
Post a Comment