Zanny
Minton Beddoes - The Economist
Người dịch: Ren Dinh
19/11/2020
https://www.the-interpreter.org/post/thoi-co-sau-khung-hoang
Translated from The
Economist article After the crisis, opportunity
Có
những năm tháng để lại dấu ấn lịch sử sâu đậm. Thường đó là thời hậu chiến hoặc
giai đoạn khởi đầu một cách mạng chấm dứt một thời kỳ và mở ra một thời đại mới.
Năm 2020 sẽ là ngoại lệ. Trận
thua của Donald Trump đánh dấu hồi kết cho một trong những nhiệm kỳ tổng thống
chia rẽ và tổn thất sâu sắc nhất trong lịch sử nước Mỹ. Cơn đại dịch
trăm năm mới có một lần đã giúp xã hội và kinh tế có cơ hội được tái lập toàn bộ
như thời đại Tiến bộ ngày xưa. Câu hỏi lớn dành cho năm 2021 chính là: liệu các
chính trị gia có đủ táo bạo để nắm lấy cơ hội này?
Zanny Minton Beddoes, ngày 17 tháng 11,
2020
***
Những thế lực nào sẽ
định hướng thế giới hậu covid, hậu Trump?
Có
những năm tháng để lại dấu ấn lịch sử sâu đậm. Thường đó là thời hậu chiến hoặc
giai đoạn khởi đầu một cách mạng chấm dứt một thời kỳ và mở ra một thời đại mới.
Năm 2020 sẽ là ngoại lệ. Trận thua của Donald Trump đánh dấu hồi kết cho một
trong những nhiệm kỳ tổng thống chia rẽ và tổn thất sâu sắc nhất trong lịch sử
nước Mỹ. Cơn đại dịch trăm năm mới có một lần đã giúp xã hội và kinh tế có cơ hội
được tái lập toàn bộ như thời đại Tiến bộ ngày xưa. Câu hỏi lớn dành cho năm
2021 chính là: liệu các chính trị gia có đủ táo bạo để nắm lấy cơ hội này?
Covid-19
không chỉ đánh gục nền kinh tế toàn cầu. Cơn đại dịch còn tác động đến quỹ đạo
của ba thế lực lớn đang định hình thế giới hiện đại. Sự toàn cầu hoá đã bị cắt
cụt. Cuộc cách mạng kỹ thuật số đang lớn mạnh vùn vụt. Và mối thù hằn địa chính
trị giữa Mỹ và Trung Quốc đang căng thẳng hơn. Đồng thời, đại dịch cũng làm tệ
hơn một trong những vấn nạn lớn nhất hiện nay: sự bất bình đẳng. Nó cho ta thấy hậu quả của việc thiếu chuẩn bị
cho một tai hoạ ảnh hưởng lớn đang cận kề, qua đó khiến nhiều người phải chú
tâm hơn đến đại thiên tai không thể tránh khỏi trong thế kỷ tới: biến đổi khí hậu. Tất cả đều cho thấy
chúng ta không thể quay lại một thế giới tiền covid được nữa.
Điều
này sẽ chưa quá rõ ràng vào đầu năm mới. Khi làn sóng dịch thứ hai đổ bộ, nhiều
nước sẽ tập trung kiềm chế virus. Khi năm mới bắt đầu, vaccine sẽ bắt đầu ló dạng,
nhưng chưa được phân phát rộng rãi. Phải sang năm 2021 vài tháng và vaccine bắt
đầu được lưu hành, ta mới thấy rõ ràng những gì đã biến đổi mãi mãi.
Và
sẽ có rất nhiều biến đổi, đặc biệt là ở phương Tây. Thế giới hậu covid sẽ sử dụng
điện tử thường xuyên hơn rất nhiều. Từ làm việc từ xa tới bán hàng trực tuyến,
đại dịch đã nén hàng chục năm biến đổi xuống còn vài tháng, thay đổi sâu sắc
cách con người sinh sống, mua bán, và làm việc. Những kẻ được lợi từ cuộc đọ sức
tàn phá sáng tạo gồm có những gã khổng lồ công nghệ (lợi nhuận và cổ phiếu của
họ tăng vọt) và những công ty lớn nói chung (đã thu thập được một kho báu dữ liệu
to lớn và lượng vốn đầu tư khổng lồ để đầu tư vào chuyển đổi kỹ thuật số). Những
thành phố lớn sẽ phải tái tạo bản thân. Đóng cửa hàng loạt là không thể tránh
khỏi, đặc biệt là với các doanh nghiệp nhỏ và trong lĩnh vực bán lẻ, du lịch,
và hiếu khách.
Dù
quá trình toàn cầu hoá vẫn sẽ xoay quanh trao đổi hàng hóa xuyên biên giới, người
dân sẽ đi lại ít hơn. Những quốc gia châu Á khống chế dịch hiệu quả nhất cũng
là những quốc gia đóng biên giới nghiêm ngặt nhất. Trải nghiệm của họ sẽ tác động
lớn lên chính sách của những nước khác. Hạn chế biên giới và lệnh cách ly vẫn sẽ được thực thi
lâu dài sau khi số ca nhiễm Covid-19 giảm. Và ngay cả sau khi ngành du lịch
hoạt động trở lại, việc di cư vẫn sẽ khó khăn hơn rất nhiều. Điều này sẽ ảnh hưởng
tới tương lai của những đất nước nghèo dựa vào tiền được gửi về từ những công
nhân di cư ở nước ngoài, làm vết thương từ đại dịch còn sâu sắc hơn. Tính tới cuối năm 2021, khoảng
150 triệu người sẽ rơi vào cảnh nghèo đói cùng cực.
Thương
mại toàn cầu sẽ diễn ra trong tình hình địa chính trị không thuận lợi. Sẽ không
còn chủ nghĩa trọng thương mập mờ của ông Trump, nhưng sự hoài nghi nước Mỹ
dành cho Trung Quốc sẽ không chấm dứt khi “Người đàn ông Thuế xuất nhập khẩu” rời
Nhà Trắng - một danh hiệu mà tổng thống rất tự hào. Thuế xuất nhập khẩu, hiện
được áp dụng với 2/3 số lượng hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, sẽ không thay đổi.
Những hạn chế đề ra cho các công ty công nghệ của Trung Quốc cũng giữ nguyên.
Thế giới công nghệ số và chuỗi cung ứng sẽ tiếp tục bị chia đôi, một luống do
Trung Quốc thống trị, và một luồng do Mỹ dẫn đầu. Mối thù Trung-Mỹ sẽ không phải là nguồn chia rẽ duy nhất
trong quá trình toàn cầu hoá. Bị khiển trách vì dựa dẫm quá nhiều vào
thiết bị y khoa và những hàng hoá then chốt khác được nhập khẩu (thường từ
Trung Quốc), chính phủ các nước từ châu Âu tới Ấn Độ sẽ định nghĩa lại những “nền
công nghiệp chiến lược” cần được bảo vệ. Trợ cấp từ chính phủ để nâng đỡ chính
sách công nghiệp mới này đang và sẽ lan tỏa mọi nơi.
Những
hiện tượng này sẽ làm chia rẽ và suy yếu nền kinh tế toàn cầu. Khoảng cách giữa
quyền lực của Trung Quốc (và những nền kinh tế châu Á hậu covid khác) và sự yếu
thế của những nơi khác vẫn sẽ rõ rệt. Năm 2020, Trung Quốc là đất nước kinh tế
lớn duy nhất có tăng trưởng; năm 2021, mức độ tăng trưởng của Trung Quốc sẽ vượt
trên 7%, nhanh hơn đáng kể so với tốc độ hồi phục của châu Âu và Mỹ. Và khác với
các nền kinh tế phương Đông, sự hồi phục của Trung Quốc sẽ không gây ra thâm hụt
ngân sách hay những gói tiền kích cầu khổng lồ. Thành công kinh tế và quá trình
dập tắt nhanh chóng Covid-19 của Trung Quốc sẽ là đòn bẩy cho một năm ăn mừng
vinh quang tại Bắc Kinh, và cũng là kỷ niệm 100 năm Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Phương
Đông sẽ đối lập hoàn toàn. Sang năm mới, sự tăng trưởng của Mỹ khá loạng choạng,
đặc biệt vì chính phủ đã
không thông duyệt một gói kích cầu đầy đủ vào những ngày cuối của chính quyền
Trump. Những nền kinh tế châu Âu sẽ trì trệ lâu hơn, với những chương
trình hỗ trợ nghỉ phép hào phóng nhưng bó chân người lao động vào những công việc
không còn tồn tại và những công ty zombie (các doanh nghiệp mắc nợ, cần tiền cứu
trợ để hoạt động) do chính phủ dựng lên. Ở cả hai phía Đại tây dương, sự bất
bình đẳng trong hậu quả của Covid-19 sẽ trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết: những
người yếu thế chịu ảnh hưởng đau đớn nhất; thất nghiệp tập trung vào những công
việc không đòi hỏi kỹ năng cao; sự gián đoạn giáo dục sẽ tổn hại tương lai của
trẻ nghèo hơn bất cứ nhóm trẻ nào. Sự tức giận của công chúng sẽ càng dâng cao,
đặc biệt là Mỹ sẽ bước vào
năm 2021 vẫn chia rẽ sâu sắc như hiện tại.
Khi
phương Đông đang tàn tạ còn Trung Quốc tiếp tục khoe mẽ, nhiều học giả (cả
trong ấn phẩm này) sẽ tuyên bố đại dịch là hồi chuông báo tử cho trật tự thế giới
do phương Đông dẫn dắt. Làm vậy là hấp tấp. Dù có động thái “ngoại giao
vaccine,” Trung Quốc vẫn gieo rắc nỗi sợ hãi và hoài nghi hơn là sự ngưỡng mộ.
Và mặc dù ông kiên quyết đem Trung Quốc làm tâm điểm trên sân khấu, chủ tịch Xi
Jinping có vẻ không mặn mà lắm với việc thực sự đứng ra lãnh đạo toàn cầu. Dù
ông Trump có thái độ khinh bỉ với các đồng minh và hay lấn sang ngoại giao giao
dịch làm lay chuyển lòng tin khả năng lãnh đạo trật tự thế giới của Mỹ, ông vẫn
chưa phá huỷ trật tự này.
Vậy
nên, nước Mỹ sẽ lại có khả năng định hình thế giới hậu covid rất lớn—và người
có thể chuẩn bị tốt nhất cho thời đại mới này là một người đàn ông 78 tuổi có sự
nghiệp chính trị bắt đầu gần với nhiệm kỳ tổng thống của Calvin Coolidge hơn là
thời điểm hiện tại. Joe Biden, một người
ôn hòa hướng về sự đồng thuận, vẫn luôn đưa ra những quan điểm chính trị mang
tính trung tâm trong đảng phái của ông. Ông là một kiến trúc sư khó tin trong một
thời đại táo bạo mới.
Nhưng có thể chính ông mới làm được. Nền tảng chính sách
của ông Biden đủ tham vọng. Phía sau khẩu hiệu “Xây dựng lại tốt đẹp hơn” là một
nỗ lực can đảm, nhưng không quá cấp tiến, mong gắn liền kích cầu ngắn hạn với đầu
tư mạnh vào cơ sở hạ tầng, nghiên cứu, và công nghệ thân thiện với môi trường,
nhằm thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển đổi năng lượng của Mỹ. Từ mở rộng cách
tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe tới cải thiện bảo hiểm xã hội, hợp đồng xã hội
do nền kinh tế Biden đề xuất là một phiên bản thế kỷ 21 của thời đại Tiến độ: cải cách mà không nghiêng cực đoan về cánh
tả.
Về mặt chính sách đối ngoại, ông Biden sẽ hàn gắn những mối quan
hệ và khẳng định lại những giá trị và vai trò quốc tế của nước Mỹ. Một nhà ngoại
giao kỳ cựu với bản năng đa phương và xây dựng các thể chế, ông Biden sẽ nhanh
chóng phát ra những tín hiệu rõ ràng: nước Mỹ sẽ tái gia nhập Hiệp định Paris về
biến đổi khí hậu, tiếp tục tham gia Tổ chức Y tế Thế giới, và tham gia COVAX,
liên minh quốc tế để phân phát vaccine Covid-19. Ông sẽ nhanh chóng tới châu Âu
để khẳng định lại cam kết của Mỹ với NATO và liên minh xuyên Đại Tây Dương. Tuy
nhiên, điểm dừng đầu tiên của ông sẽ là Berlin hoặc Paris, chứ không phải nước
Anh đã rời Liên minh châu Âu của Boris Johnson. Ông Biden sẽ nhấn mạnh lại tầm
quan trọng của nhân quyền và dân chủ trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Cách
Trung Quốc đối xử với người Uyghur ở Xinjiang và sự đàn áp Hong Kong sẽ bị chỉ
trích nghiêm khắc hơn. Sẽ không còn cảnh tán gẫu với những kẻ độc tài nữa.
Tuy
nhiên, với những vấn đề quan trọng nhất, nhiệm kỳ của ông Biden sẽ hướng tới
thay đổi cách tiếp cận thay vì chuyển hướng vấn đề. Mỹ vẫn sẽ lo ngại về mối đe
dọa Trung Quốc ngày một lớn: chính quyền Trump tập trung vào vấn đề này là điều
đáng khen. Nhưng thay vì tấn công bằng thuế xuất nhập khẩu đơn phương, đội của
ông Biden sẽ tập trung vào xây dựng một liên minh đa phương để chống lại Trung
Quốc. Sẽ có một cuộc thương lượng khổng lồ xuyên Đại Tây Dương, trong đó Mỹ sẽ
xoa dịu mối lo ngại của châu Âu về những gã khổng lồ công nghệ từ Mỹ, cụ thể
hơn là những dữ liệu cá nhân được thu thập và những món thuế không trả. Đổi lại,
Mỹ và châu Âu sẽ cùng hợp tác tiếp cận những công ty công nghệ của Trung Quốc.
Sẽ có thảo luận về một liên minh thế giới mới, thắt chặt những nước dân chủ ở
châu Á với liên minh phương Đông để phản công lại Trung Quốc—ta có thể thấy đây
là nền tảng cho một trật tự thế giới do Mỹ lãnh đạo kiểu mới.
Thời cơ đã chín muồi. Liệu ông Biden có
nắm bắt lấy nó?
Rủi ro là bất kể nội địa hay quốc tế, nhiệm kỳ tổng thống của Biden có xu hướng
nói lời xoa dịu nhiều hơn là hành động hiệu quả. Thêm nữa, dù ông Biden có bị
gò bó bởi Thượng viện do đảng Cộng hòa nắm quyền hay không, thì chính ông Biden
cũng đang quá chú ý đến việc sửa chữa thế giới của ngày hôm qua thay vì xây dựng
thế giới của ngày mai, quá ráo riết duy trì những ngành nghề đang có và dựng
lên những thể chế đa phương cứng nhắc để có thể xúc tiến những thay đổi cần thiết.
Điều nguy hiểm nhất không phải là sự lật nhào về phía cánh tả mà nhiều người đảng
Cộng hòa đang lo sợ—mà đó là sự trì hoãn, e ngại, và bế tắc. Thật đáng xấu hổ
thay, cho nước Mỹ và cả thế giới.
Người dịch: Ren Dinh
No comments:
Post a Comment