Trung
quốc có hai con đường để thống trị toàn cầu
Hal
Brands và Jake Sullivan - Foreign Policy
Dịch bởi: Người Mỹ Gốc Việt
29/11/2020
https://www.nguoimygocviet2020.com/2020/11/trung-quoc-co-hai-con-uong-e-thong-tri.html
Và rất nhiều điều phụ thuộc vào việc liệu Washington có
thể nhìn ra chiến lược mà Bắc Kinh đã chọn hay không.
*
Trung Quốc của Tập Cận
Bình đang thể hiện tham vọng của một siêu cường. Chỉ vài năm trước, nhiều nhà
quan sát Mỹ vẫn hy vọng rằng Trung Quốc sẽ tự chấp nhận đóng vai trò hỗ trợ
trong trật tự quốc tế tự do hoặc sẽ nhiều nhất là đặt ra một thách thức đối với
ảnh hưởng của Hoa Kỳ ở Tây Thái Bình Dương. Nhận thức quy ước (conventional
wisdom) là Trung Quốc sẽ tìm kiếm một vai trò khu vực được mở rộng — bên cạnh
vai trò giảm sút của Hoa Kỳ — nhưng sẽ trì hoãn bất kỳ tham vọng toàn cầu nào
cho một tương lai xa. Tuy nhiên, giờ đây, những dấu hiệu cho thấy Trung Quốc
đang chuẩn bị tranh giành vị trí lãnh đạo toàn cầu của Mỹ là không thể nhầm lẫn
và chúng có mặt ở khắp mọi nơi.
Hal
Brands là giáo sư ưu tú Henry
A. Kissinger về các vấn đề toàn cầu tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Cao cấp thuộc
Đại học Johns Hopkins.
Jake
Sullivan là thành viên cấp cao
không thường trú tại Tổ chức Quỹ Carnegie vì Hoà bình Thế giới. Ông từng là phó
trợ lý của Tổng thống Barack Obama và cố vấn an ninh quốc gia cho Phó Tổng thống
Joe Biden từ năm 2013 đến năm 2014, đồng thời là giám đốc hoạch định chính sách
tại Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ từ năm 2011 đến năm 2013. Hiện ông được chọn giữ chức
vụ Cố vấn An ninh Quốc gia cho Tổng thống đắc cử Joe Biden.
Chương trình đóng tàu hải
quân, đưa nhiều
tàu ra biển từ năm 2014 đến 2018 hơn tổng số tàu của hải quân Đức, Ấn Độ,
Tây Ban Nha và Anh cộng lại. Nỗ lực của Bắc Kinh nhằm thống trị các ngành công
nghệ cao sẽ quyết định sự phân bố sức mạnh kinh tế và quân sự trong tương lai.
Bắc kinh có chiến dịch kiểm soát các tuyến đường thủy quan trọng ngoài khơi bờ
biển Trung Quốc, cũng như các kế hoạch được báo cáo để tạo ra một chuỗi căn cứ
và cơ sở hậu cần xa hơn. Có những nỗ lực có hệ thống để cải tiến các phương
pháp chuyển đổi ảnh hưởng kinh tế thành cưỡng bức kinh tế trên khắp Châu Á -
Thái Bình Dương và hơn thế nữa.
Không kém phần quan trọng,
có một thực tế là một quốc gia trước đây đã che giấu những tham vọng của mình
thì nay lại công khai khẳng định chúng. Ông Tập tuyên
bố vào năm 2017 rằng Trung Quốc đã bước vào “kỷ nguyên mới,” và phải “chiếm
vị trí trung tâm trên thế giới.” Hai năm sau, ông Tập đã sử dụng ý tưởng về một
“Cuộc Trường chinh mới” để mô tả mối quan hệ ngày càng xấu đi của Trung Quốc với
Washington. Ngay cả những cú sốc chiến lược bắt nguồn từ bên trong Trung Quốc
cũng đã trở thành sự phô trương cho khát vọng địa chính trị của Bắc Kinh: Chứng
kiến cách chính quyền của ông Tập đã
tìm cách biến cuộc khủng hoảng coronavirus trở nên tồi tệ hơn do chủ nghĩa độc
tài của chính họ thành cơ hội để thể hiện ảnh hưởng của Trung Quốc và tiếp thị
mô hình của Trung Quốc ra nước ngoài.
Những ý định chính xác của
các chế độ độc tài, mờ ám rất khó nhận biết. Và có nguy cơ trong những tuyên bố
dứt khoát về ý định thù địch vì chúng có thể dẫn đến chủ nghĩa định mệnh và những
lời tiên tri tự ứng nghiệm. Hai chúng tôi có những quan điểm khác nhau về việc
liệu mối quan hệ Mỹ-Trung mang tính xây dựng và ổn định có còn khả thi hay
không. Nhưng nó đòi hỏi một mức độ thiếu hiểu biết đầy cố ý để không đặt câu hỏi
liệu Trung Quốc trên thực tế đang tìm cách (hoặc chắc chắn sẽ tìm kiếm) để khẳng
định mình là cường quốc hàng đầu thế giới và họ có thể đi như thế nào để đạt được
mục tiêu đó. Các kiến trúc sư cho chiến lược về Trung
Quốc của Mỹ, bất luận họ có thể đối đầu hoặc dung hoà theo bản năng như thế
nào, đều phải đối diện với vấn đề này một cách thẳng thắn.
NẾU VỊ TRÍ SIÊU CƯỜNG ĐÚNG LÀ
ĐIỂM ĐẾN MONG MUỐN CỦA TRUNG QUỐC, CÓ HAI CON ĐƯỜNG NÓ CÓ THỂ CHỌN ĐỂ THỬ ĐI ĐẾN
ĐÓ.
Nếu vị thế siêu cường thực
sự là điểm đến mong muốn của Trung Quốc, có hai con đường để nó thử đi đến đó.
Con đường thứ nhất là cái mà các chiến lược gia Mỹ cho đến nay vẫn nhấn mạnh
(trong phạm vi họ thừa nhận tham vọng toàn cầu của Trung Quốc). Con đường này
chạy dọc lãnh thổ của Trung Quốc, đặc biệt là Tây Thái Bình Dương. Nó tập trung
vào việc xây dựng ưu thế khu vực như một bàn đạp cho sức mạnh toàn cầu, và nó
trông khá quen thuộc với con đường mà chính Hoa Kỳ đã từng đi. Con đường thứ
hai rất khác vì nó dường như thách thức các quy luật lịch sử về chiến lược và địa
chính trị. Cách tiếp cận này tập trung ít hơn vào việc xây dựng một vị thế sức
mạnh không thể tranh chấp ở Tây Thái Bình Dương hơn là việc vượt ra ngoài hệ thống
liên minh của Hoa Kỳ và tăng cường sự hiện diện ở khu vực đó bằng cách phát triển
ảnh hưởng kinh tế, ngoại giao và chính trị của Trung Quốc trên quy mô toàn cầu.
Câu hỏi về con đường nào
trong hai con đường này mà Trung Quốc nên đi là một câu hỏi cấp bách đối với
các chiến lược gia của Bắc Kinh, những người sẽ phải đối mặt với những quyết định
khó khăn về việc nên đầu tư vào cái gì — và những gì phải tránh — trong những
năm tới. Và câu hỏi về con đường mà Trung Quốc sẽ đi có ý nghĩa sâu sắc đối với
các chiến lược gia Mỹ - cũng như đối với phần còn lại của thế giới.
Tàu sân bay tự chế
đầu tiên của Trung Quốc bắt đầu thử nghiệm trên biển ở Đại Liên, Trung Quốc,
vào ngày 13 tháng 5 năm 2018. Bắc Kinh đã đầu tư rất nhiều vào chương trình
đóng tàu hải quân, đưa nhiều tàu ra biển hơn từ năm 2014 đến năm 2018 so với tổng
số tàu trong Hải quân Đức, Ấn Độ, Tây Ban Nha và Anh kết hợp. (Getty Images)
Một nhận
thức quy ước mới nổi cho rằng Trung Quốc sẽ cố gắng thiết lập ảnh hưởng
toàn cầu bằng cách thiết lập quyền bá chủ khu vực trước tiên. Điều này không có
nghĩa là chiếm đóng thực tế các nước láng giềng (ngoại trừ Đài Loan), như Liên
Xô đã làm trong Chiến tranh Lạnh. Nhưng điều đó có nghĩa là Bắc Kinh phải biến
mình trở thành tay chơi thống trị ở Tây Thái Bình Dương, kể cả chuỗi đảo đầu
tiên (chạy từ Nhật Bản đến Đài Loan đến Philippines) và xa hơn nữa; nó phải có
được quyền phủ quyết hiệu quả đối với các lựa chọn an ninh và kinh tế của các
nước láng giềng; nó phải phá vỡ các liên minh của Mỹ trong khu vực và đẩy các lực
lượng quân sự của Mỹ ngày càng xa bờ của Trung Quốc. Nếu Trung Quốc không thể
làm được điều này, nước này sẽ không bao giờ có một cơ sở an toàn trong khu vực
để từ đó phát triển sức mạnh trên toàn cầu. Nó sẽ phải đối mặt với những thách
thức an ninh dai dẳng dọc theo vùng ngoại vi hàng hải dễ bị tổn thương của nó;
nó sẽ phải tập trung sức lực và tài sản quân sự cho tự vệ hơn là tấn công. Và
chừng nào Washington vẫn giữ được vị trí quân sự vững chắc dọc theo chuỗi đảo đầu
tiên, các cường quốc trong khu vực — từ Việt Nam đến Đài Loan đến Nhật Bản — sẽ
cố gắng chống lại sự trỗi dậy của Trung Quốc hơn là thích ứng với nó. Nói một
cách đơn giản, Trung Quốc không thể trở thành một cường quốc toàn cầu thực sự nếu
nước này vẫn bị bao vây bởi các đồng minh và đối tác an ninh của Hoa Kỳ, các
căn cứ quân sự và các tiền đồn khác của một siêu cường đối địch.
Một lý do khiến viễn cảnh
này có vẻ hợp lý đối với người Mỹ là nó rất giống với con đường vươn lên vị thế
thượng phong của chính họ. Ngay từ những ngày đầu của nền Cộng hòa, các quan chức
Hoa Kỳ hiểu rằng Washington khó có thể hình dung được việc đóng một vai trò
quan trọng trong các vấn đề toàn cầu cho đến khi nước này phát triển được mức độ
lớn hơn về sự bất khả xâm phạm chiến lược ở Bắc Mỹ và Tây bán cầu. Đây là logic
chiến lược kết nối nhiều thành phần của một chiến dịch kéo dài hàng thập kỷ nhằm
đánh đuổi các đối thủ châu u khỏi bán cầu, từ Học thuyết Monroe vào những năm
1820 thông qua việc phá vỡ quyền lực của Tây Ban Nha ở vùng biển Caribbean
trong cuộc chiến 1898. Ý tưởng tương tự đã củng cố những nỗ lực đáng giá của một
thế kỷ — một số trong số đó còn mơ hồ về mặt đạo đức và thậm chí có vấn đề sâu
sắc — để ngăn người u tái lập chỗ đứng trong khu vực, từ Hệ luận Roosevelt
vào năm 1904 cho đến cuộc chiến nửa bí mật của chính quyền Reagan chống lại
Sandinista Nicaragua, vốn liên kết với Cuba và Liên Xô, trong những năm 1980.
Một ủy ban lưỡng đảng đã
nói rõ trong thời Chiến tranh Lạnh rằng sức mạnh toàn cầu của Mỹ có mối liên hệ
mật thiết với vị thế thống trị trong khu vực. Ủy ban đã tuyên
bố: "Khả năng của Hoa Kỳ trong việc duy trì sự cân bằng quyền lực có
thể chấp nhận được trên toàn cầu với chi phí có thể quản lý được phụ thuộc vào
sự an ninh vốn có của các biên giới trên bộ.” Nếu Mỹ phải “phòng thủ trước các
mối đe dọa an ninh gần biên giới của mình”, thì nó sẽ “phải gánh chịu gánh nặng
quốc phòng gia tăng vĩnh viễn ... và kết quả là phải giảm các cam kết quan trọng
ở những nơi khác trên thế giới.”
Chắc chắn có những dấu hiệu
cho thấy Trung Quốc đã áp dụng cùng logic này vì nhiều chính sách của họ dường
như được tính toán để thiết lập vị thế ưu thế trong khu vực. Bắc Kinh đã đầu tư
rất nhiều vào hệ thống phòng không tiên tiến, tàu ngầm yên lặng, tên lửa chống
hạm và các khả năng chống tiếp cận hay cản trở khu vực cần thiết khác để giữ
các tàu và máy bay của Hoa Kỳ tránh xa bờ biển của họ để họ có thể tự do hơn
trong việc đối phó với các nước lân bang. Bắc Kinh đã tập trung vào việc biến
Biển Đông và Biển Hoa Đông thành các ao hồ của Trung Quốc - vì nhiều lý do cơ bản
giống nhau khi người ta liên tưởng việc Hoa Kỳ đã quyết tâm đuổi các đối thủ của
mình ra khỏi vùng Caribbean.
MỘT LÝ DO KHIẾN KỊCH BẢN NÀY
CÓ VẺ RẤT KHẢ DĨ VỚI NGƯỜI MỸ LÀ VÌ NÓ RẤT GIỐNG CON ĐƯỜNG ĐI ĐẾN VỊ THẾ THƯỢNG
PHONG CỦA CHÍNH HỌ.
Tương tự, Trung Quốc đã sử
dụng hỗn hợp các biện pháp xúi giục, ép buộc và thao túng chính trị trong nỗ lực
làm suy yếu mối quan hệ của Mỹ với các đối tác quân sự và đồng minh hiệp ước của
nó. Các quan chức Trung Quốc đã thúc đẩy ý
tưởng “Châu Á cho người Châu Á” — một tham chiếu không giấu giếm đến ý tưởng
rằng khu vực nên giải quyết công việc của mình mà không có sự can thiệp của Hoa
Kỳ. Khi ông Tập và các cố vấn của ông công
bố khái niệm về “Mô hình mới của mối quan hệ giữa các quốc gia chính”, đề
xuất cốt lõi là Hoa Kỳ và Trung Quốc có thể hòa hợp nếu mỗi quốc gia đứng về
phía bờ của nó trên Thái Bình Dương.
Cuối cùng, Quân đội Giải
phóng Nhân dân (PLA) đã không giấu giếm thực tế rằng họ đang xây dựng các năng
lực quân sự - năng lực cần thiết để khuất phục Đài Loan, một diễn biến có thể
làm thay đổi cán cân quyền lực trong khu vực chỉ sau một đêm và đặt thành vấn đề
trên các cam kết còn lại của Mỹ ở Tây Thái Bình Dương. Một số nhà phân tích tin
rằng một cuộc chiến tranh giữa Mỹ và Trung Quốc ở eo biển Đài Loan sẽ - bây giờ
hoặc trong một vài năm nữa - về cơ bản là một chuyện rủi may. Tất cả những
chính sách này cho thấy sự bất an cơ bản đối với sự tiếp cận có tính chiến lược
của Mỹ với Trung Quốc. Và tất nhiên, tất cả đều nhất quán với mục tiêu hẹp hơn
là thống trị khu vực. Nhưng chúng cũng phù hợp với những gì người ta mong đợi nếu
Bắc Kinh cố gắng bắt chước con đường trở thành cường quốc toàn cầu của Mỹ.
Tuy nhiên, có những lý do
để tự hỏi liệu đây có thực sự là con đường mà Trung Quốc sẽ đi hay không, nếu
trên thực tế họ đang tìm kiếm vị thế siêu cường toàn cầu. Trong các vấn đề quốc
tế, việc soi gương luôn tiềm ẩn nguy cơ lớn - khi giả định rằng kẻ thù nhìn thế
giới giống như cách chúng ta làm, hoặc sẽ cố gắng tái tạo kinh nghiệm của chính
chúng ta. Đặc biệt trong trường hợp này vì Bắc Kinh phải thấy rõ rằng Trung Quốc
sẽ khó khuất phục khu vực ngoại vi của mình hơn nhiều so với Hoa Kỳ.
Hoa Kỳ chưa bao giờ đối mặt
với một Nhật Bản - một cường quốc khu vực đáng kể có liên minh với một cường quốc
thậm chí còn lớn hơn - ở bán cầu của chính mình, và vượt ra khỏi chuỗi đảo đầu
tiên có nghĩa là vượt ra ngoài Nhật Bản. Nhật chưa bao giờ phải đối phó với số
lượng đối thủ - Ấn Độ, Việt Nam, Indonesia và nhiều đối thủ khác - đối đầu với
Trung Quốc dọc theo các vùng lãnh thổ và hàng hải của nước này. Nhật cũng không
bao giờ phải đối mặt với một siêu cường coi Hoa Kỳ là thách thức lớn nhất của
mình, trái ngược với việc chỉ đơn giản coi nó như một kẻ khó chịu hoặc một đối
thủ nhỏ hơn cần được xoa dịu để tranh thủ sự hỗ trợ chống lại những mối đe dọa
cấp bách hơn. Đưa ra một nỗ lực để thống trị khu vực có nguy cơ tập trung cuộc
cạnh tranh chiến lược vào một thách thức mà Hoa Kỳ thường vượt trội — giành chiến
thắng trong các cuộc tranh chấp quân sự cao cấp, công nghệ cao — và chỉ đơn giản
là đẩy các nước láng giềng của Trung Quốc vào vòng tay của Washington. Trên thực
tế, cho đến nay, những nỗ lực dụ dỗ và ép buộc của Bắc Kinh đã thành công một
phần trong việc thay đổi định hướng địa chính trị của Philippines và Thái Lan,
nhưng chúng đã phản tác dụng trong việc đối phó với Australia và Nhật Bản. Nói
tóm lại, không rõ là Bắc Kinh có thể thực hiện thành công con đường khu vực để
trở thành cường quốc toàn cầu - điều này đặt ra câu hỏi liệu có thể có con đường
thứ hai dẫn đến vị trí lãnh đạo toàn cầu của Trung Quốc hay không
Một khách tham quan
khám phá trung tâm triển lãm tại hội nghị phát triển kinh tế kỹ thuật số của
Trung Quốc — có trí tuệ nhân tạo và điều khiển từ xa thế hệ 5G — ở Dương Châu
vào ngày 28 tháng 4. Một số người tin rằng Bắc Kinh đang tận dụng việc đi đầu của
mình trong việc phục hồi từ coronavirus để giành thêm thị phần trong các ngành
công nghiệp chủ chốt nơi có các đối thủ cạnh tranh tạm thời được đặt ở mức thấp.
(Getty Images)
Điều gì sẽ xảy ra nếu
thay vì tập trung vào bá quyền khu vực trước khi chuyển sang xem xét bá chủ
toàn cầu, Trung Quốc lại tiếp cận mọi thứ theo cách khác? Con đường thứ hai này
sẽ dẫn Trung Quốc về phía Tây nhiều hơn là phía Đông, phục vụ cho việc xây dựng
một trật tự an ninh và kinh tế mới do Trung Quốc lãnh đạo trên khắp vùng đất Á-
u và Ấn độ dương, đồng thời thiết lập vai trò trung tâm của Trung Quốc trong
các thể chế toàn cầu. Theo cách tiếp cận này, Trung Quốc sẽ miễn cưỡng chấp nhận
rằng họ không thể thay thế Hoa Kỳ tại châu Á hoặc đẩy Hải quân Hoa Kỳ vượt ra
khỏi chuỗi đảo đầu tiên của Tây Thái Bình Dương, ít nhất là trong tương lai gần.
Thay vào đó, nó sẽ ngày càng tập trung vào việc định hình các quy tắc kinh tế,
tiêu chuẩn công nghệ và thể chế chính trị của thế giới để có lợi thế và hình ảnh
của nó.
Tiền đề trung tâm của
cách tiếp cận thay thế này là sức mạnh kinh tế và công nghệ về cơ bản quan trọng
hơn sức mạnh quân sự truyền thống trong việc thiết lập vai trò lãnh đạo toàn cầu
và rằng phạm vi ảnh hưởng vật chất ở Đông Á không phải là điều kiện tiên quyết
để duy trì sự lãnh đạo như vậy. Theo lập luận này, Trung Quốc có thể chỉ cần quản
lý cân bằng quân sự ở Tây Thái Bình Dương — tham gia vào các vùng ngoại vi trực
tiếp và đặc biệt là các tuyên bố lãnh thổ của họ thông qua học thuyết chống tiếp
cận / cản trở khu vực, và từ từ chuyển tương quan lực lượng có lợi cho mình —
trong khi theo đuổi sự thống trị toàn cầu thông qua các hình thức quyền lực
khác này.
TRUNG QUỐC CÓ THỂ ĐƠN GIẢN CHỈ
DUY TRÌ C N BẰNG QU N SỰ Ở MIỀN T Y THÁI BÌNH DƯƠNG TRONG KHI THEO ĐUỔI SỰ THỐNG
TRỊ TOÀN CẦU THÔNG QUA CÁC HÌNH THỨC QUYỀN LỰC KHÁC NÀY.
Ở đây, Bắc Kinh sẽ xem
xét một biến thể khác của sự tương tự với Hoa Kỳ. Vai trò lãnh đạo của Hoa Kỳ đối
với trật tự quốc tế xuất hiện sau Thế chiến II và được củng cố sau khi Chiến
tranh Lạnh kết thúc dựa trên ít nhất ba yếu tố quan trọng. Thứ nhất, khả năng
chuyển đổi sức mạnh kinh tế thành ảnh hưởng chính trị. Thứ hai, duy trì lợi thế
canh tân so với phần còn lại của thế giới. Và thứ ba, năng lực định hình các thể
chế quốc tế quan trọng và thiết lập các quy tắc ứng xử toàn cầu chính yếu.
Trong hành trình thứ hai này, Trung Quốc sẽ tìm cách tái tạo những yếu tố này.
Điều này sẽ bắt đầu với
tham vọng mở rộng của Sáng kiến Vành đai trên khắp u-Á và châu Phi.
Xây dựng và tài trợ cơ sở hạ tầng vật chất đặt Trung Quốc vào trung tâm của mạng
lưới liên kết kinh tế và thương mại trải dài trên nhiều châu lục. Và thành phần
kỹ thuật số của nỗ lực, Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số, thúc đẩy mục tiêu đã nêu
của Trung Quốc từ Đại hội Đảng năm 2017 là trở thành một “siêu cường không gian
mạng”, bằng cách triển khai các công nghệ nền tảng của Trung Quốc, thúc đẩy thiết
lập tiêu chuẩn trong các cơ quan quốc tế và đảm bảo lâu dài lợi thế thương mại
cho các doanh nghiệp Trung Quốc. (Có những dấu hiệu cho thấy Trung Quốc thậm
chí đang sử dụng bước chạy trước của nó trong việc phục hồi từ coronavirus để
thúc đẩy chương trình nghị sự này bằng cách giành thêm thị phần trong các ngành
công nghiệp chủ chốt, nơi các đối thủ cạnh tranh đang tạm thời lơ là.) Kết hợp
chính sách kinh tế đối ngoại năng nổ với sự đầu tư nội địa to lớn được chỉ đạo
bởi nhà nước, Trung Quốc có thể nổi lên như một nước đi đầu trong các công nghệ
nền tảng từ trí tuệ nhân tạo đến điện toán lượng tử cho đến công nghệ sinh học.
Khi Trung Quốc xây dựng sức
mạnh kinh tế thông qua những nỗ lực này, nước này sẽ nâng cao năng lực chuyển đổi
sức mạnh đó thành ảnh hưởng địa chính trị. Ông Evan Feigenbaum thuộc tổ chức Quỹ
Carnegie đã xác định nhiều loại đòn bẩy mà Trung Quốc có thể sử dụng để “cài
vào các ưu tiên chính trị và kinh tế của mình,” từ tiềm ẩn và thụ động đến chủ
động và cưỡng chế. Ông đánh giá rằng Bắc Kinh sẽ tiếp tục cải
tiến một chiến lược “phối hợp” nhằm triển khai đầy đủ các công cụ này với một
mảng đa dạng nhiều quốc gia, từ Hàn Quốc, Mông Cổ đến Na Uy. Cuối cùng, Trung
Quốc có thể thích ứng tốt với những bậc thang có hệ thống hơn để leo lên vị thế
tạo ra các kết quả mong muốn.
Và cũng giống như Hoa Kỳ
xây dựng các thể chế quan trọng sau chiến tranh trong hình ảnh chính trị của
mình, con đường thứ hai này sẽ dẫn Trung Quốc tiến tới việc định hình lại các
chuẩn mực chính trị trung tâm của trật tự quốc tế. Một số nghiên cứu đã ghi
lại sự dấn bước dàn trải của Bắc Kinh trên toàn hệ thống Liên Hợp Quốc vừa
để bảo vệ các quyền lợi thu hẹp của Trung Quốc (phủ nhận địa vị của Đài Loan
trong Liên Hợp Quốc, ngăn chặn những lời chỉ trích đối với Trung Quốc) vừa để củng
cố một hệ thống giá trị trong đó chủ quyền quốc gia vượt trội hơn nhân quyền.
Và cụm từ “sức mạnh sắc bén” giờ đây đã trở nên phổ
biến để mô tả những nỗ lực xâm nhập của Trung Quốc nhằm gây ảnh hưởng đến
diễn ngôn chính trị ở các nước dân chủ bao gồm Úc, Hungary và Zambia. Bắc Kinh
cũng đang nhanh chóng tăng cường sức mạnh ngoại giao, vượt qua Hoa Kỳ về số lượng
viên chức ngoại giao trên khắp thế giới và liên tục mở rộng ảnh hưởng của mình
trong lĩnh vực tài chính đa phương, khí hậu toàn cầu và các thể chế thương mại,
cũng như các cơ quan thiết lập quy tắc quan trọng khác. Tarun Chhabra của Viện
Brookings nhận xét một cách khéo léo rằng cách tiếp cận hệ tư tưởng của Bắc
Kinh có thể linh
hoạt, nhưng hiệu quả tích lũy của nó là mở rộng không gian cho chủ nghĩa độc
tài và thu hẹp không gian cho tính minh bạch và trách nhiệm giải trình dân chủ.
CÁCH TIẾP CẬN CỦA BẮC KINH VỚI
HỆ TƯ TƯỞNG CÓ THỂ LINH HOẠT, NHƯNG HIỆU QUẢ TÍCH LUỸ CỦA NÓ LÀ MỞ RỘNG KHÔNG
GIAN CHO CHỦ NGHĨA ĐỘC TÀI.
Tất nhiên, một động lực
quan trọng khác cho vai trò lãnh đạo của Hoa Kỳ trong thời kỳ hậu chiến và sau
Chiến tranh Lạnh là một hệ thống liên minh mạnh mẽ và kiên cường. Điều này ít
có sẵn như một tài sản đối với Bắc Kinh. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Trung Quốc
đã bắt đầu thiết lập một mạng lưới căn cứ quân sự tiềm năng bên ngoài bờ biển
Trung Quốc, bắt đầu ở Djibouti. Và để bù đắp cho sự thiếu thốn liên minh của
mình, Trung Quốc đã bắt tay vào một chiến lược làm suy yếu và chia rẽ cấu trúc
liên minh phương Tây, nuôi dưỡng các quốc gia Đông u và làm rạn nứt mối quan hệ
giữa Hoa Kỳ và các đồng minh châu Á.
Tất cả những nỗ lực này đều
xảy ra vào thời điểm Hoa Kỳ đã rút lui khỏi vai trò truyền thống là người bảo đảm
trật tự. Và đó có thể là thành tố quan trọng nhất.
Tổng thống Hoa Kỳ Donald
Trump đã tiếp tục nhấn mạnh các khoản đầu tư quân sự và an ninh truyền thống,
mang lại cho Hoa Kỳ khả năng duy trì vai trò của mình như một cường quốc vật chất
thường trú ở châu Á. Nhưng ông tỏ ra ít quan tâm hơn đến việc đáp ứng thách thức
toàn cầu do Trung Quốc đặt ra — ít nhất là theo một cách chặt chẽ. Phản ứng
của Hoa Kỳ đối với coronavirus cho đến nay vẫn là một biểu tượng đáng buồn, kết
hợp những nỗ lực vụng về để nhắc nhở thế giới rằng vi rút có nguồn gốc từ Trung
Quốc bên cạnh phản ứng trong nước kém hiệu quả, và sự vắng mặt tương đối của
lãnh đạo quốc tế trên nguyên tắc vốn là cách quảng cáo tốt nhất cho vị thế của
Hoa Kỳ. Trong quá khứ, người ta có thể mong đợi thấy Hoa Kỳ dẫn đầu các nỗ lực
quốc tế để điều phối các biện pháp kích thích kinh tế và sức khỏe cộng đồng
toàn cầu; người ta chắc chắn sẽ không thể ngờ chính phủ liên bang lại thất bại
nặng nề trong việc tạo ra một phản ứng quốc gia và phổ biến thông tin chính
xác. Đối với tất cả các cuộc thảo luận về cạnh tranh giữa các cường quốc, một kịch
bản hợp lý là Trung Quốc dần dần lấp đầy khoảng trống do Hoa Kỳ để lại, với phần
còn lại của thế giới có thể chuyển sang một thế giới trong đó quyền lực của
Trung Quốc ngày càng phát triển, vì sự thiếu vắng bất kỳ giải pháp thay thế khả
thi nào.
Tất nhiên, có vẻ như khó
để cho một Trung Quốc vượt trội trên toàn cầu sẽ mãi mãi chấp nhận Hoa Kỳ là cường
quốc thống trị ở vùng ngoại vi hàng hải của mình. Nhưng có thể là việc vươn tới
vị trí lãnh đạo toàn cầu chỉ đơn giản là một cách để vượt xa vị thế của Hoa Kỳ ở
Tây Thái Bình Dương — khiến nó chao đảo thông qua việc tích lũy ảnh hưởng kinh
tế và ngoại giao chứ không phải thông qua áp lực hoặc đối đầu chính trị-quân sự.
Chắc chắn con đường này
cũng có vấn đề của nó. Trung Quốc có thể kém khả năng cung cấp lợi ích công
toàn cầu hơn Hoa Kỳ, phần vì nước này kém quyền lực hơn và phần vì hệ thống
chính trị độc tài của họ khiến việc thực hiện vai trò lãnh đạo tương đối sáng
suốt, đôi bên cùng có lợi vốn đã làm nổi bật vị thế của Hoa Kỳ. Cuộc khủng hoảng
coronavirus cắt giảm cả hai phía về mặt này. Phản ứng chậm chạp của Hoa Kỳ chắc
chắn đã làm gia tăng mối lo ngại toàn cầu về năng lực và độ tin cậy của Hoa Kỳ,
nhưng nó cũng cho thấy Trung Quốc có thể hành xử vô trách nhiệm và xúc phạm như
thế nào — từ việc che đậy sự bùng phát ban đầu đưa đến sự lây lan toàn cầu của
dịch bệnh đến việc dựng lên một câu chuyện ngớ ngẩn về cách virus có nguồn gốc
từ Hoa Kỳ đến việc bán các thử nghiệm bị lỗi cho các quốc gia có nhu cầu nghiêm
trọng. Chính phủ ở các quốc gia châu u chính yếu như Đức đã quá mệt mỏi với các
hoạt động thương mại mang tính săn mồi của Bắc Kinh, nỗ lực thống trị các ngành
công nghiệp chủ chốt và mong muốn đàn áp quyền tự do ngôn luận trong thế giới
dân chủ bằng cách dập tắt các chỉ trích về hành xử nhân quyền của nước này. Khi
thể hiện những mặt tối của mô hình Trung Quốc, cuộc khủng hoảng coronavirus
cũng có thể khuyến khích sự phản kháng lớn hơn đối với tham vọng toàn cầu của Bắc
Kinh.
CÁC CĂNG THẲNG TRÊN SỰ TĂNG
TRƯỞNG CỦA TRUNG QUỐC KHÔNG ĐƠN GIẢN ĐẾN TỪ VA CHẠM QUYỀN LỢI KINH TẾ VÀ ĐỊA
CHÍNH TRỊ. CHÚNG CŨNG PHẢN ÁNH MỘT SỰ NGỜ VỰC S U SẮC HƠN VÀ CỐ HỮU HƠN.
Cuối cùng, có một rào cản
ý thức hệ đối với giới lãnh đạo Trung Quốc. Những căng thẳng xung quanh sự trỗi
dậy của Trung Quốc không chỉ đơn giản là do xung đột lợi ích kinh tế và địa chính
trị. Chúng cũng phản ánh sự ngờ vực sâu sắc hơn, cố hữu hơn thường ảnh hưởng đến
các mối quan hệ giữa các chính phủ dân chủ và các chế độ độc tài quyền lực. Khoảng
cách này giữa các giá trị chính trị của Bắc Kinh và các giá trị của các nền dân
chủ trên thế giới có nghĩa là nhiều quốc gia ở châu u và hơn thế nữa bắt đầu từ
một vị trí không thoải mái về vai trò ngày càng tăng của Trung Quốc trong các vấn
đề toàn cầu. Nhưng điều này không có nghĩa là Bắc Kinh sẽ không tiếp tục cố gắng
đi theo con đường này — dường như ngày càng mở rộng và hấp dẫn hơn khi Hoa Kỳ cản
trở các mối quan hệ của mình và làm giảm uy tín của mình.
Những người mặc
quân phục Hồng quân biểu diễn khai mạc Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 19 của
Đảng Cộng sản Trung Quốc ở Yiyang vào ngày 18 tháng 10 năm 2017. Tại buổi họp mặt,
Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố rằng đất nước của ông đã bước vào một “kỷ nguyên
mới” và phải “chiếm vị trí trung tâm trên thế giới.” (Getty Images)
Bất kỳ phân tích “hai con
đường” nào cũng phải đối mặt với câu hỏi hiển nhiên: Điều gì sẽ xảy ra nếu nó
là cả hai — hoặc không? Trên thực tế, chiến lược của Trung Quốc hiện dường như
kết hợp các yếu tố của cả hai cách tiếp cận. Cho đến nay, Bắc Kinh đang tích
lũy các phương tiện và tìm kiếm ảnh hưởng địa chính trị để đối đầu với Hoa Kỳ ở
Tây Thái Bình Dương cũng như định vị mình trước một thách thức toàn cầu rộng lớn
hơn. Cũng hoàn toàn có thể xảy ra rằng Bắc Kinh cuối cùng sẽ không đi thành
công trên bất cứ đường nào trong cả hai, nếu nền kinh tế hoặc hệ thống chính trị
của họ bị đổ vỡ hoặc các đối thủ của họ phản ứng hiệu quả.
Tuy nhiên, dù bằng cách
nào, việc đưa ra các lựa chọn của Bắc Kinh vẫn là một bài tập hữu ích vì ba lý
do.
Thứ nhất, nó giúp định
hình các lựa chọn chiến lược và đánh đổi mà Trung Quốc sẽ phải đối mặt trong những
năm tới. Các nguồn lực của Trung Quốc thường có vẻ rộng lớn, nhưng chúng dù sao
cũng là hữu hạn: Một đô la chi cho một tên lửa diệt tàu sân bay hoặc một tàu ngầm
tấn công yên lặng sẽ không thể được chi cho một dự án cơ sở hạ tầng ở Pakistan
hoặc châu u. Sự chú ý và vốn chính trị của các nhà lãnh đạo hàng đầu Trung Quốc
cũng bị hạn chế. Một quốc gia đang trỗi dậy phải đối mặt với những đối thủ đáng
gờm và vẫn đối mặt với những khó khăn nội tại khó khăn, chỉ có thể đối mặt với
một hữu hạn các thách thức địa chính trị và địa kinh tế mà không sử dụng quá mức
các nguồn lực của mình hoặc làm giảm tác động của các nỗ lực đó. Do đó, có lý
do là việc tìm ra con đường dẫn đến bá chủ hứa hẹn hơn sẽ là mối bận tâm nhất
quán của các nhà hoạch định Trung Quốc — và không nhẹ hơn cho các quan chức Hoa
Kỳ, những người phải xác định phản ứng của Washington.
Thứ hai, bài tập này giúp
làm rõ thách thức chiến lược mà Hoa Kỳ phải đối mặt. Một số nhà phân tích quốc
phòng hàng đầu của Mỹ đã lập
luận rằng nếu Bắc Kinh không giành chiến thắng trong cuộc cạnh tranh quân sự
dọc theo vùng ngoại vi hàng hải của mình, họ không thể sánh ngang với Hoa Kỳ
trên toàn cầu. Phân tích này đánh giá cao việc Hoa Kỳ đầu tư quân sự và theo đuổi
những đổi mới công nghệ và hoạt động cần thiết để củng cố sự cân bằng quyền lực
ở eo biển Đài Loan và các điểm nóng khác trong khu vực vốn đang bắt đầu nổi
lên.
HOA KỲ VẪN CÓ THỂ THUA TRONG
CUỘC CẠNH TRANH VỚI TRUNG QUỐC NGAY CẢ NẾU NÓ XOAY XỞ ĐỂ DUY TRÌ MỘT VỊ TRÍ QU
N SỰ VỮNG CHẮC Ở VÙNG T Y THÁI BÌNH DƯƠNG.
Những đầu tư và canh tân
này thực sự rất quan trọng. Tuy nhiên, phân tích của chúng tôi làm dấy lên khả
năng Hoa Kỳ vẫn có thể thua trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc ngay cả khi nước
này cố gắng duy trì một vị trí quân sự vững chắc ở Tây Thái Bình Dương. Nó nhắc
nhở chúng ta rằng các công cụ cạnh tranh nhẹ nhàng hơn — từ việc cung cấp các
nguồn thay thế của đầu tư cơ sở hạ tầng và công nghệ 5G đến thể hiện sự lãnh đạo
có năng lực trong việc giải quyết các vấn đề toàn cầu — sẽ quan trọng như các
công cụ khó hơn trong việc đối phó với thách thức Trung Quốc. Nó chỉ ra rằng điều
quan trọng không kém là bảo vệ các liên minh và quan hệ đối tác của Hoa Kỳ khỏi
sự suy thoái nội bộ — bị thúc đẩy bởi các hoạt động thông tin và mua ảnh hưởng
của Trung Quốc — cũng như bảo vệ họ khỏi áp lực quân sự từ bên ngoài. Và nó đưa
ra một cảnh báo rằng việc đầu tư nhiều vào quân đội Mỹ trong khi rút giảm quan
hệ ngoại giao và viện trợ nước ngoài, làm rỗng mạng lưới quan hệ toàn cầu của Mỹ
và suy yếu hoặc rút lui khỏi các thể chế quốc tế có thể sẽ nguy hiểm như sự thất
bại trong việc củng cố xương sống quyền lực cứng bằng quân đội của sự hiện
diện của Washington ở nước ngoài.
Cuối cùng, suy nghĩ về
hai con đường vươn tới bá chủ của Trung Quốc sẽ làm rõ sự cạnh tranh giữa Hoa Kỳ
và Trung Quốc sẽ giống và khác như thế nào so với Chiến tranh Lạnh. Khi đó, như
bây giờ, có một kịch trường quân sự trung tâm, nơi các đối thủ đối đầu với
nhau trực tiếp nhất: Trung u. Và trong Chiến tranh Lạnh, những khó khăn và nguy
hiểm khi cố gắng đánh bật Hoa Kỳ ra khỏi kịch trường đó đã khiến Liên Xô phải
tiến hành một cuộc điều động bên sườn. Moscow thăm dò để tìm lợi thế trong thế
giới đang phát triển thông qua việc sử dụng viện trợ kinh tế, lật đổ và đoàn kết
ý thức hệ với các phong trào cách mạng; nó đã tìm cách làm rỗng các mối quan hệ
đồng minh của Hoa Kỳ ở châu u và hơn thế nữa thông qua áp lực quân sự ngầm và
can thiệp chính trị.
CẠNH TRANH HOA KỲ-TRUNG QUỐC SẼ
VỪA TƯƠNG TỰ VỪA KHÁC BIỆT VỚI CHIẾN TRANH LẠNH
Tuy nhiên, Liên Xô chưa
bao giờ là một đối thủ nặng ký cho vị trí lãnh đạo kinh tế toàn cầu; nó không
bao giờ có khả năng, hoặc sự tinh vi, để hình thành các chuẩn mực và thể chế
toàn cầu theo cách mà Bắc Kinh có thể làm. Quyền lực của Liên Xô cuối cùng dựa
vào nền tảng khá hạn hẹp, điều này đã hạn chế các lựa chọn chiến lược mà Moscow
sở hữu. Và trong khi Hoa Kỳ và Liên Xô nhìn thấy xung đột theo các thuật ngữ
Manichean - thiện với ác, chiến thắng và thất bại, tồn tại với sụp đổ - ngày
nay có một sắc thái lớn hơn trong một mối quan hệ kết hợp sự cạnh tranh ngày
càng gay gắt với sự phụ thuộc lẫn nhau vẫn còn đáng kể.
Hoa Kỳ vẫn có đủ khả năng
để làm nhiều hơn là chỉ tự vệ trong cuộc cạnh tranh đó, miễn là nó không tiếp tục
đi theo quỹ đạo hiện tại của sự tự phá hoại. Nhưng thực tế rằng Trung Quốc có
hai con đường hợp lý để đạt được ưu thế có nghĩa là cuộc cạnh tranh sẽ phức tạp
hơn và có khả năng thách thức hơn so với thời kỳ cạnh tranh cường quốc trước
đây của Mỹ./.
-----------------
Nguyên bản tiếng Anh:
CHINA
HAS TWO PATHS TO GLOBAL DOMINATION
No comments:
Post a Comment