Tự
do báo chí ở Hungary: 500 tờ báo chung một biên tập
Hoàng
Nguyễn -
RFI
Đăng ngày: 08/05/2021 - 16:12
Theo báo cáo Tổ chức Phóng viên Không Biên giới
(RSF) công bố hôm 20/04/2021, tình hình tự do báo chí ở Hungary tiếp tục trở
nên tồi tệ hơn trong năm 2020 : Hungary đứng thứ 92 trong số các quốc gia trên
thế giới, tụt thêm 3 hạng so với 1 năm trước đó.
https://s.rfi.fr/media/display/8f1e7294-9c54-11ea-993a-005056bf18d4/w:900/p:16x9/000_1qa1cc_0.webp
(Ảnh minh họa) - Thủ
tướng Hungary Victor Orban trước Quốc Hội, ngày 30/03/2020,
Budapest. AFP/Zoltan Mathe/Pool
Đây là kết quả của một quá trình suy thoái
liên tục kể từ khi liên minh cầm quyền cánh hữu của thủ tướng Orbán Viktor lên
nắm quyền từ năm 2010, và trải qua 3 nhiệm kỳ với số ghế tuyệt đối hơn 2/3
trong Quốc Hội, tạo điều kiện để phe cầm quyền có thể làm bất cứ điều gì để
“bê-tông hóa” quyền lực, kể cả việc liên tục tu chính Hiến pháp mới.
Báo cáo của tổ chức Phóng Viên Không
Biên Giới có nội dung ra sao đối với Hungary ?
Trong tờ trình 2021, với thứ hạng 92 trên tổng
số 180 quốc gia, Hungary đứng áp chót trong Liên Âu trên bình diện tự do báo
chí: trong số các thành viên của Liên Âu, chỉ có Bulgari là có tình hình báo
chí tồi tệ hơn, trong khi các quốc gia khác như Albania, Moldova hay Bắc
Macedonia còn được coi là tự do hơn Hungary trong bản danh sách này.
Theo báo cáo nói trên, lợi dụng tình hình dịch
bệnh Covid-19, chính phủ cánh hữu của thủ tướng Orbán Viktor đã gia tăng thêm ảnh
hưởng và áp lực đối với các phương tiện truyền thông tại Hungary. Khi đại dịch
bắt đầu bùng nổ, chính quyền Hung đã thông qua một số quy định nhằm đe dọa và
có thể truy tố các nhà báo với lý do “tung tin giả”.
Trong hơn 1 năm qua, chính quyền Hungary luôn
gây khó khăn trong việc truy cập và tìm hiểu những dữ liệu dịch bệnh mà công
chúng quan tâm. (Cần nói thêm là các cơ quan truyền thông Hungary không hề có
điều kiện tác nghiệp độc lập tại những cơ sở y tế trong nước, mà hoàn toàn chỉ
có thể dựa vào thông tin hạn hẹp do chính phủ cung cấp).
Việc chính quyền Hungary cho sửa đổi đạo luật
về quay các đoạn ghi hình bằng drone, theo đánh giá của tổ chức Phóng Viên
Không Biên Giới, sẽ thu hẹp phạm vi báo chí. Tính đa dạng của các phương
tiện truyền thông cũng bị ảnh hưởng, với việc vô hiệu hóa hoạt động, hoặc có những
can thiệp như trường hợp của đài phát thanh Klubrádió và báo mạng Index.
Từ nhiều năm nay, xếp hạng của Phóng Viên
Không Biên Giới về tình hình tự do báo chí ở Hungary không khiến các nhà quan
sát ngạc nhiên. Việc nước này trở thành một quốc gia thuộc hàng “có vấn đề”
trên thế giới xét về khía cạnh truyền thông, được Hội Nhà Báo Hungary (MÚOSZ)
cho rằng hoàn toàn là lỗi và trách nhiệm của chính phủ.
MÚOSZ gọi sự “xuống cấp” của tự do
thông tin ở Hungary là “bi thảm”, và cho rằng việc phục hồi tự do báo
chí là nhiệm vụ khẩn thiết và cấp bách của các định chế, cơ quan độc lập với
chính quyền, có bổn phận bảo vệ Hiến pháp - như Cơ quan Quản lý Truyền thông,
Thanh tra giám sát các quyền cơ bản trực thuộc Quốc Hội, hay Tòa Bảo Hiến.
Đặc biệt, bên cạnh việc những tiếng nói phản
biện và độc lập bị dập tắt, MÚOSZ nhấn mạnh: chính phủ dùng chi phí quảng cáo từ
ngân sách nhà nước để ủng hộ và “nuôi” những cơ quan ngôn luận ủng hộ “đường
lối chính sách trung ương”, nhằm phục vụ các mục tiêu tuyên truyền thô bạo
của phe cầm quyền, thâu tóm báo chí trong tay để điều khiển.
Ngược lại, đã từ lâu, chính phủ Hungary coi
Phóng Viên Không Biên Giới là một tổ chức “dân sự giả mạo”, do
tỷ phú gốc Hungary George Soros (Soros György) “giật dây và cung cấp tiền”,
sở dĩ “chỉ trích Hungary và chính quyền nước này chống nhập cư bất hợp pháp”.
Các vấn đề mà tổ chức có trụ sở ở Paris đặt ra đã không được Budapest hồi âm.
Chính quyền Hungary đã hạn chế quyền tự
do báo chí trong nước như thế nào ?
Một cách ngắn gọn, Hungary đã tụt 68 hạng
trong danh sách của Phóng Viên Không Biên Giới trong 11 năm qua, kể từ khi nội
các Orbán Viktor lên nắm quyền. Những biện pháp bóp nghẹt tự do báo chí của
Budapest thường xuyên được Liên Âu đặt vào tầm ngắm, và Ủy Ban Châu Âu đã phải
liên tục lên tiếng cảnh cáo và phản đối trong hơn 1 thập niên qua.
Trước hết, giới ký giả bị hạn chế hoạt động bằng
các biện pháp hành chính, các nhà báo giàu kinh nghiệm và chuyên môn dần dần bị
sa thải, nhường chỗ cho các “cán bộ thông tin” trong bộ máy truyền
thông thân chính quyền và bị mua chuộc. Một số tờ báo lớn - như “Tự do Nhân
dân” (Népszabadság) hay “Hồi âm Tuần” (Heti Válasz) - đã bị đóng cửa.
Một số đài phát thanh độc lập (như Civil Rádió
hay Klubrádió) vì tước quyền thuê làn sóng và như thế, bị vô hiệu hóa hoạt động.
Chính quyền “bất hợp tác” với báo chí độc lập: thủ tướng Orbán
Viktor từ 11 năm nay không trả lời phỏng vấn truyền thông có góc nhìn chỉ trích
chính phủ và hàng năm chỉ họp báo 1 lần, nhưng chủ yếu chỉ trả lời báo chí “thân
hữu”.
Đây cũng là điều thường xuyên diễn ra tại các
cuộc họp báo định kỳ hàng tuần của chính phủ, khi báo chí độc lập có rất
ít cơ hội được đặt câu hỏi. Trong thời kỳ dịch bệnh, Ban chỉ đạo phòng chống
Covid-19 chỉ họp trực tuyến viện cớ virus nguy hiểm, và khả năng chất vấn của
truyền thông bị loại bỏ. Các bộ, ngành thường khước từ câu hỏi của báo chí.
Đặc biệt, thông tin thời Covid-19 bị kiểm duyệt
chặt chẽ bởi các biện pháp hạn chế được đưa ra trong tình trạng khẩn cấp - khi
trường học, bệnh viện... bị đặt dưới sự quản lý ngặt nghèo của nhà nước như thời
chiến, giới giáo viên, nhân viên y tế... chỉ được trả lời phỏng vấn nếu được
phép của “cấp trên”, điều hầu như không bao giờ có trong thực tế.
Trong Quốc Hội và Văn phòng Nghị sĩ, giới báo
chí chỉ có thể đặt câu hỏi cho các dân biểu trong 1 hành lang hẹp, cũng như 1
tiền sảnh và nếu đặt diện một cơ quan truyền thông nào đó dám “phạm luật”
khi tác nghiệp, cả tờ báo sẽ bị cấm đoán. Sự hạn chế này đã được đưa lên Tòa án
Hiến pháp, nhưng cơ quan bảo hiến này cũng không có sự hỗ trợ gì.
Còn lại cách duy nhất là đệ đơn yêu cầu cung cấp
các dữ liệu quan trọng cho công chúng, nhưng chính phủ cũng tìm cách “làm
khó” cho báo chí bằng cách vin vào dịch bệnh để gia hạn thời hạn tiếp cận
thông tin từ 15 ngày lên 45 ngày, và thậm chí 90 ngày. Nhiều khi, các cơ quan
truyền thông còn phải kiện lên tòa án để buộc chính quyền phải “nhả” thông tin.
Tuy nhiên, trong những trường hợp ấy, nếu có
được tòa xử thắng thì cũng mất cả năm trời, và thông tin mất đi tính thời sự phục
vụ kịp thời cộng đồng. Hội Nhà báo Hungary khẳng định, chính quyền Hung tìm
cách ngăn chặn những nội dung phản biện tới độc giả, nhưng lại vận dụng mọi
cách để gia tăng và phát tán các thông điệp chính trị riêng của mình.
Chính quyền Hungary đã thâu tóm truyền
thông trong tay như thế nào ?
Vào đại lễ 15/03/2021 - vốn là dịp kỷ niệm
cuộc cách mạng và cuộc chiến tự do 1848-1849 của dân tộc Hungary, đồng thời
cũng là Ngày Báo chí Tự do Hungary - mạng tin phản biện độc lập Telex đã có bài
phân tích sâu và tỉ mỉ, kết luận rằng thủ tướng Orbán Viktor đã đạt được ảnh
hưởng lớn tới báo chí Hung hơn bất cứ ai khác trong lịch sử nước này.
Khi bắt đầu lên nắm quyền vào năm 2010, ông
Orbán Viktor đề ra 4 lĩnh vực mà ông muốn thị phần nằm trong tay Hungary phải
vượt mức 50%, trong đó có truyền thông. Tháng 2/2021, thủ tướng Hungary tuyên bố
từ 34% năm 2010, hiện tại 55% báo chí Hung đã thuộc “sở hữu Hung”, nhưng
ông còn muốn hơn nữa, có thể là 80-90% theo nhận định của báo giới.
Bởi lẽ, ông cho rằng truyền thông “là
một phần của chủ quyền quốc gia”, nên “đa phần hệ thống truyền thông hoạt động ở
Hung phải nằm trong tay quốc gia này”. Và, cái gọi là “sở hữu
Hung” được vị thủ tương hiểu và thực hiện theo hướng báo chí phải vào
tay các “nhóm lợi ích” thân và trung thành với chính phủ, bất kể họ
có xuất xứ Hungary hay ngoại quốc.
Để đạt được mục tiêu đó, ông Orbán Viktor kêu
gọi các doanh nghiệp thân cận bỏ tiền đầu tư vào báo chí. Truyền thông trở
thành một món hàng, và đa số quảng cáo từ ngân sách nhà nước được phân cho các
sản phẩm truyền thông thân chính quyền. Mùa thu 2018, gần 500 ấn phẩm được quy
tụ dưới Quỹ Báo chí và Truyền thông Trung Âu (KESMA) thân chính phủ.
Kể từ khi Hungary đoạn tuyệt với thể chế Cộng
Sản năm 1989, chưa bao giờ xảy ra việc ngần ấy cơ quan ngôn luận được tập trung
dưới sự quản lý của một cơ quan, và đây cũng là điều không thể có ở Liên Âu! Dần
dần, rất nhiều sản phẩm báo chí được mua lại bởi các thương gia “tay trong” của
phe cầm quyền, đa phần giàu lên nhờ trúng thầu các “mối” lớn từ nhà nước.
Tuy nhiên, sau khi đã thuộc sở hữu “tư bản
thân hữu”, các sản phẩm báo chí này lại được... tặng lại cho Quỹ KESMA - vốn
được coi là quỹ tư nhân nhưng hoạt động chủ yếu bằng ngân sách và phục vụ mục
tiêu chính trị của chính phủ. Trước kỳ bầu cử Quốc Hội 2018, gần 500 tờ báo này
đã nhất loạt đăng tải bài phỏng vấn ông Orbán Viktor có cùng một nội dung!
Điều thú vị là khi được chất vấn, thủ tướng
Hungary trước sau vẫn khẳng định: truyền thông nước này rất đa dạng và hoạt động
trên cơ sở thị trường, chứ chính phủ không có sự can thiệp vào báo chí trong
tay tư nhân. Cho dù, có thể thấy, truyền thông Hung đa phần đã rơi vào tay các
thủ hạ thân cận của chính phủ, và tuyên truyền lợi ích đảng phái bằng tiền thuế
dân!
Hungary có báo chí đối lập hay không ?
Có tồn tại hay không những nỗ lực cân bằng với
“vương quốc truyền thông” nằm trong tay chính phủ Hung và được vận
hành chủ yếu bằng tiền ngân sách nhà nước ?
“Có, nhưng cần dùng kính lúp để tìm kiếm những sản
phẩm báo chí đối lập” là phân tích của mạng
Telex. Cần chú ý là phe cầm quyền Hung luôn nhấn mạnh là ở Hungary, báo chí
cánh tả và cánh hữu, thân chính phủ và đối lập hiện “rất cân bằng”,
bằng cách quy vào một mối, xếp tất cả các cơ quan ngôn luận không theo “lề
phải”, là đối lập hoặc ủng hộ phe đối lập.
Điểm qua báo chí độc lập với chính phủ, có thể
thấy con số những cơ quan ngôn luận thực sự đối lập - hoặc có liên quan về kinh
tế và chính trị với các đảng đối lập - là rất ít ỏi và rời rạc, không có nhiều ảnh
hưởng. Một số cơ sở báo chí uy tín, thì độc lập với cả chính phủ và phe đối lập,
và thường có các nội dung phản biện, nhưng vẫn bị “chụp mũ” là
của phe đối lập.
Sự chụp mũ này là có chủ ý, vì bằng cách đó,
chính quyền muốn làm giảm độ tin cậy của truyền thông độc lập (khi gắn chúng với
những lợi ích chính trị trực tiếp), đánh lạc hướng các cử tri thân chính quyền
vốn đọc cả báo chí độc lập (vì khiến họ nghĩ rằng đó là sản phẩm của “địch”), đồng
thời “hợp thức hóa” sự hiện diện và hoạt động của Quỹ KESMA với 500 ấn phẩm.
Tuy nhiên, mạng Telex lưu ý, không cần bàn nhiều
về vài cơ quan ngôn luận có liên quan tới các đảng đối lập với độ “phủ
sóng” rất thấp, được hoạt động với kinh phí chỉ vài chục triệu Forint,
trong khi “vương quốc truyền thông” của Orbán Viktor hưởng vài
chục tỷ Forint tiền công quỹ, với gần 500 sản phẩm được điều hành tập trung từ
trung ương tới mọi địa phương.
Đó là còn chưa kể hệ thống truyền thông công cộng
vận hành với kinh phí 120 tỷ Forint mỗi năm, nhưng chỉ nhằm tuyên truyền cho
chính phủ và được xem là “cái loa” của đảng cầm quyền FIDESZ. Trong cuộc chiến
báo chí, tương quan lực lượng như vậy là hoàn toàn không cân sức, nhất là khi
cơ quan quản lý truyền thông “thét ra lửa” với toàn các thành viên thân FIDESZ!
Nắm trong tay vũ trí rất lợi hại là 2/3 ghế
trong Quốc Hội, một trong những biện pháp hữu hiệu để bê-tông hóa quyền lực của
nội các cánh hữu là ra các đạo luật, quy định theo hướng kiểm duyệt và hạn
chế tự do báo chí, khiến một bộ phận đáng kể của nền truyền thông Hung buộc phải
dần dần tuân phục và chuyển theo hướng phục vụ lợi ích của đảng cầm quyền.
“Nền dân chủ phi tự do” của Orbán Viktor đã
khiến báo chí tự do Hungary cáo chung là ý kiến của nhiều quan sát viên, và các
báo cáo thường niên của Phóng Viên Không Biên Giới cũng phản ánh điều đó. “Một
quốc gia tự do phải có báo chí tự do”, khẩu hiệu luôn xuất hiện trong các
cuộc biểu tình đòi tự do báo chí, cũng là ước nguyện của nhiều người dân nước
này...
Chúng ta hãy chờ đợi xem những nỗ lực ấy sẽ ra
sao, gần 1 năm trước cuộc bầu cử Quốc Hội vào mùa xuân 2021, mà theo nhiều phân
tích, đây sẽ là dịp đầu tiên sau 11 năm liên minh đối lập có chút khả năng
hiện thực để đối đầu với “đế chế Orbán Viktor”!
****
CÁC NỘI DUNG LIÊN
QUAN
Hội
Đồng Toàn Châu Âu yêu cầu Hungary "tái lập tự do báo chí"
Phóng
Viên Không Biên Giới: Đàn áp báo chí gia tăng cùng đại dịch Covid-19
Tự
Do Báo Chí Thế Giới: Bắc Âu đi đầu, Pháp hạng 34, Việt Nam hạng 175
No comments:
Post a Comment