Javier Solana - Project
Syndicate
Biên dịch: Nguyễn
Thị Minh Châu | Hiệu đính:
Phạm Trang Nhung
Posted
on 11/07/2018 by The Observer
Trật
tự đa cực đang trở lại cùng với sự ganh đua chiến lược giữa các cường quốc. Sự
tái trỗi dậy của Trung Quốc và sự trở lại của Nga trong nền chính trị toàn cầu
là hai trong số các động lực quốc tế quan trọng nhất của thế kỷ tính đến nay.
Trong năm đầu tiên của Tổng thống Donald Trump ở Nhà Trắng, căng thẳng giữa Mỹ
và hai quốc gia này đã tăng lên đáng kể. Do môi trường chính trị nước Mỹ đã xấu
đi nên mối quan hệ của Hoa Kỳ với những nước được coi là những đối thủ chính
của nước này cũng có xu hướng tương tự.
Khi
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lên nắm quyền cách đây hơn năm năm, ông đã
trình bày ý tưởng về “quan hệ nước lớn kiểu mới” dựa trên sự hợp tác và đối
thoại, cũng như tôn trọng lợi ích quốc gia lẫn nhau. Nhưng Trung Quốc không
phải lúc nào cũng tuân theo những gì mà họ đề ra trong vấn đề hợp tác, như có
thể thấy qua hành động đơn phương của Trung Quốc ở Biển Đông. Tương tự, ảnh
hưởng của ngành ngoại giao Trung Quốc cũng sụt giảm tương đối, tương phản với
sự gia tăng quyền lực đồng thời của cả ông Tập và Quân đội Giải phóng Nhân dân
(PLA). Chủ tịch Tập thậm chí còn thể hiện sự thiên lệch đáng ngạc nhiên này
bằng việc khoác lên mình bộ quân phục.
Về
phần mình, trong thập niên qua, Nga đã xâm lược hai nước cộng hòa thuộc Liên Xô
cũ, và tỉ trọng chi tiêu quân sự trên GDP của nước này đã tăng lên theo cấp số
nhân. Nhưng trên hết, Hoa Kỳ và Nga đã cáo buộc nhau về việc vi phạm Hiệp ước
về các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF), hiệp định về kiểm soát vũ khí duy
nhất giữa hai nước vẫn còn hiệu lực kể từ sau Chiến tranh Lạnh.
Dù
không khó để nhìn ra những thách thức hiện nay, chúng ta nên kiềm chế không
phóng đại chúng. Trong vài tháng qua, chính quyền Hoa Kỳ đã công bố ba tài liệu
quan trọng: Chiến lược An ninh Quốc gia, Chiến lược Quốc phòng Quốc gia và Đánh
giá Tình hình Hạt nhân. Trong tất cả những tài liệu này, Trung Quốc và Nga được
xác định rõ ràng là những mối đe dọa nghiêm trọng đối với trật tự quốc tế.
Nhưng mối đe dọa chủ yếu đối với Hoa Kỳ ngày nay không xuất phát từ Trung Quốc
hay Nga; nó đến từ sự lộn xộn điển hình trong chính sách của bản thân nước Mỹ,
kết quả của việc Trump bác bỏ trật tự quốc tế mà Mỹ đã góp phần tạo ra và bảo
vệ trong nhiều thập kỷ.
Cần
phải nhớ lại rằng khi Trump cố gắng đe dọa lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un bằng
cách khoe khoang về sức mạnh quân sự của Hoa Kỳ, đó là một lần hiếm hoi ông ta nói
đúng sự thật. Chi tiêu quân sự của Hoa Kỳ cao nhất thế giới, gấp gần ba lần so
với nước đứng thứ hai là Trung Quốc, và gấp gần chín lần Nga đứng thứ ba. Thật
vậy, Hoa Kỳ chi cho quốc phòng nhiều hơn cả tám nước tiếp sau cộng lại, và sở
hữu kho vũ khí hạt nhân tinh vi nhất thế giới. Tuy nhiên, dù chính quyền Trump
thường xuyên tuyên bố (một cách chẳng ý nhị chút nào) về ưu thế quân sự của
nước Mỹ, hành động của nước này hàm ý rằng sự vượt trội này vẫn không đủ.
Đánh
giá Tình hình Hạt nhân là ví dụ tiêu biểu cho sự không đồng nhất về nhận thức
này. Học thuyết mới của Hoa Kỳ quy định phải tăng số lượng vũ khí hạt nhân
chiến thuật có sức nổ tương đối nhỏ. Mục tiêu của biện pháp này là nhằm vô hiệu
hóa năng lực của Nga trong lĩnh vực này, do đó “khiến cho kẻ thù tiềm tàng
không thể tin vào nhận định sai lầm rằng việc triển khai vũ khí hạt nhân có
giới hạn có thể tạo lợi thế cho họ khi đối đầu với Mỹ và đồng minh.” Nhưng nếu
nhận định đó thực sự sai lầm, tại sao lại phải đáp trả như thể nó không hề sai?
Trái
ngược với quan điểm của Lầu Năm Góc, trên thực tế, việc phát triển các vũ khí
hạt nhân chiến thuật vốn rất tốn kém này sẽ hạ thấp ngưỡng khởi đầu xung đột
hạt nhân. Và, như chuyên gia Viện Brookings Robert Einhorn giải thích, Đánh giá
Tình hình Hạt Nhân bao gồm một quy định mang tính học thuyết khác có tác dụng
tương tự: tuyên bố rằng Hoa Kỳ có thể sử dụng vũ khí hạt nhân để đáp trả “các
cuộc tấn công chiến lược phi hạt nhân” vốn không được xác định rõ ràng.
Việc
giảm ngưỡng khởi đầu xung đột hạt nhân làm tăng nguy cơ thảm hoạ toàn cầu, hiện
đang nằm ở mức cao nhất kể từ năm 1953 theo Tạp chí “Bulletin of the Atomic
Scientists” (Bản tin của các Nhà khoa học Nguyên tử). Ngay cả trong trường hợp
khó xảy ra là người ta có thể tránh được sự leo thang không kiểm soát sau “một
cuộc triển khai vũ khí hạt nhân,” một vũ khí chiến thuật thôi cũng có thể tạo
ra một vụ nổ tương đương với hai quả bom nguyên tử đã phá hủy Hiroshima và
Nagasaki.
Chín
năm sau bài phát biểu nổi tiếng của Barack Obama ở Prague, trong đó ông cam kết
tìm kiếm một thế giới nơi không có vũ khí hạt nhân, giải trừ quân bị đã không
còn là một ưu tiên chiến lược của Hoa Kỳ (điều mà một siêu cường thế giới như
Mỹ nên nỗ lực đi đầu). Giải Nobel Hòa bình của Obama giờ đây dường như là một
di tích của quá khứ, và giải Nobel được trao cho Chiến dịch Quốc tế Xóa bỏ Vũ
khí Hạt nhân vào năm ngoái cũng chỉ là tiếng vang lỗi thời và buồn bã cho vấn
đề này. Một cuộc chạy đua vũ trang mới mà Trump tỏ ý ủng hộ dường như đang được
tiến hành, mặc dù hiện tại chính quyền có lẽ tập trung nhiều vào việc hoàn
thiện kho vũ khí hơn là tăng tổng số lượng của chúng.
Ngoài
ra, chính quyền Trump vừa trình bày một đề xuất ngân sách nhằm tăng chi tiêu
quân sự, trong khi cắt giảm 25% ngân quỹ cho Bộ Ngoại giao. Mặc dù Quốc hội
không mặn mà với đề xuất này, nhưng ngân sách của Trump lại là một triệu chứng
khác cho chứng bệnh ác cảm của ông đối với các kênh ngoại giao. Đây là một
trong những nguyên nhân của sự suy thoái hình ảnh quốc tế của Hoa Kỳ, một xu
hướng dường như không gây ra nhiều phiền hà cho chính quyền hiện nay.
Điều
thực sự khiến chính quyền Trump lo lắng – bên cạnh Iran và Triều Tiên – là sự
cạnh tranh chiến lược đại diện bởi Nga, và hơn hết là bởi Trung Quốc. Tuy
nhiên, với việc Nga và Trung Quốc gia tăng quân sự hóa, điều cốt yếu cần làm là
tránh đổ thêm dầu vào lửa. Xung đột giữa các nước lớn không phải là không thể
tránh khỏi – trừ phi những cường quốc này hành xử như thể điều đó không thể
tránh khỏi.
Điều
đáng báo động nhất đối với Hoa Kỳ không phải là trạng thái đa cực đã phát triển
trong suốt thế kỷ này. Thay vào đó, nguy cơ lớn nhất đối với Hoa Kỳ chính là
nước này có thể quên đi các nguyên tắc và thể chế đã góp phần củng cố vị thế
lãnh đạo toàn cầu của mình. Nếu chính quyền Trump cứ tiếp tục mô tả mọi chuyện
như một cuộc đối đầu, câu chuyện họ kể sẽ tự trở thành sự thật.
*
Javier
Solana nguyên là cao ủy về chính sách đối ngoại và an ninh của EU, tổng thư
ký NATO và Bộ trưởng Ngoại giao Tây Ban Nha. Ông hiện là giám đốc Trung tâm
ESADE về Kinh tế và Địa chính trị Toàn cầu, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện
Brookings, và là thành viên Hội đồng Chương trình Nghị sự Toàn cầu về châu Âu
của Diễn đàn Kinh tế Thế giới.
Nguồn:
Javier
Solana, “The
Dangers of Militarization”, Project Syndicate, 20/02/2018.
No comments:
Post a Comment