Võ Ngọc Ánh
Gửi từ Tacoma, Hoa Kỳ
09/05/2020
Kết
thúc cuộc chiến trên lãnh thổ Việt Nam vào năm 1975, chính quyền theo mô hình
miền Bắc tìm chỗ dựng rất nhiều tượng đài chiến thắng.
Tượng
đài Cảm tử ở vườn hoa Hàng Đậu, Hà Nội.
GETTY IMAGES
Đa
số các địa điểm từng xảy ra trận chiến giữa quân đội Việt Nam Cộng Hòa, quân đội
Mỹ với lực lượng cách mạng cộng sản đều có tượng đài chiến thắng.
Chính
quyền xây tượng đài với chức năng như cổ động, có mục đích tuyên truyền. Tôi thấy
phần nhiều đây là những tượng đài thiếu mỹ thuật, mô típ na ná nhau.
Ra ngõ gặp tượng đài
Báo
chí tại Việt Nam đang ồn ào trước việc huyện nghèo Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam,
chi 14 tỷ đồng để xây dựng tượng đài chiến thắng Khâm Đức ở trung tâm của huyện
này. Phước Sơn một trong số 56 huyện nghèo trên cả nước cần hỗ trợ kinh phí từ
Trung ương theo Nghị quyết 30A của Chính phủ.
Không
chỉ Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam nơi tôi sinh ra, đã có rất nhiều tượng đài kiểu
này, xây theo kiểu thi đua nhau.
Tại
huyện Núi Thành có tượng đài chiến thắng Núi Thành.
Tam
Kỳ có tượng đài chiến thắng Mậu Thân 1968, vào năm 2015 có thêm một tượng đài Mẹ
Thứ vô cùng hoành tráng.
Huyện
Thăng Bình có tượng đài chiến thắng Đồng Dương.
Quế
Sơn có tượng đài chiến thắng Cấm Dơi.
Duy
Xuyên có tượng đài chiến thắng Thu Bồn.
Rồi
huyện Điện Bàn có tượng đài chiến thắng Bồ Bồ và huyện Đại Lộc có tượng đài chiến
thắng Thượng Đức…
Gần
như huyện nào cũng cố nhớ ra để có ít nhất một tượng đài như thế.
Chưa
kể mỗi xã đều có tượng đài ở nghĩa trang liệt sĩ.
Các
tượng đài này trở thành địa chỉ đỏ mà đám học sinh, người dân cứ mỗi dịp lễ
thương binh liệt sỹ, quốc khánh… đến để tỏ lòng tôn vinh, được giáo dục tinh thần
cách mạng.
Hóa
ra việc xây dựng tượng đài kiểu này không phải cá biệt tại tỉnh Quảng Nam.
Tôi
đã rong ruổi tại tất cả các tỉnh thành bên trong vĩ tuyến 17 và gặp vô số tượng
đài chiến thắng như thế.
Nó
đập vào mắt khi di chuyển trên các trục đường, tại trung tâm hành chính huyện,
điểm di tích, khu căn cứ, nơi xảy ra trận đánh to nhỏ trong quá khứ…
Tượng
đài tưởng niệm nạn nhân thảm sát Mỹ Sơn. GETTY IMAGES
Xây xong rồi phải sửa, nâng cấp
Bên
thắng cuộc không phải một lần dựng, mà còn sửa chữa, trùng tu, mở rộng liên tục.
Chẳng hạn tượng đài chiến thắng Khâm Đức chỉ mới được xây dựng vào năm 2010,
nhưng đến năm 2017, chính quyền lại tiến hành làm lại như kể trên.
Hay
tượng đài chiến thắng Núi Thành vô cùng nổi tiếng tại Quảng Nam khánh thành vào
năm 1986. Đến năm 2005 được tôn tạo, sửa chữa và đến năm 2010 lại tiếp tục nâng
cấp mở rộng.
Điểm
chung là quan chức các địa phương luôn nhiệt tình, hào phóng tìm chỗ dựng tượng
đài, sửa chữa như báo cáo sự trung thành trọn vẹn. Từ bắc vào nam người ta thi
nhau dựng tượng đài như một công cụ tuyên truyền, kể công, trưng ra thành tích
của địa phương.
Tượng đài phi truyền thống văn hóa dân tộc
Người
Việt không có truyền thống dựng tượng đài. Để tỏ lòng tôn kính ai, hoặc địa điểm
nào cha ông bao thế hệ trước đó đã chọn cách xây miếu, dựng lăng. Tượng các vị
tướng, hay cả vua như Quang Trung cũng chỉ được cho vào chùa.
Phải
thừa nhận sang thời xã hội chủ nghĩa một cuộc cách mạng diễn ra không trong
khoa học kỹ thuật như vẫn nói mà 'cách mạng tượng đài'.
Việt
Nam trở thành xứ học theo, bắt chước việc xây tượng đài của Liên Xô, Trung Quốc,
cùng các nước xã hội chủ nghĩa trước đây. Chính quyền đã tạo ra công cuộc dựng
tượng đài rùm beng trải ra trên toàn quốc khi cách mạng toàn thắng.
Phương
pháp đấu tranh chính của những người cộng sản dùng bạo lực để chiến thắng. Bởi
thế các tượng đài ở Việt Nam hàm lượng bạo lực luôn dồi dào, nhưng yếu tố mỹ
thuật thật khó tìm, trong tư duy hình ảnh, bố cục na ná nhau.
Tượng
đài Hồ Chí Minh được dựng ở Vladivostok năm 2019. GETTY IMAGES
Khi
chụp ảnh tượng đài lãnh tụ che phần đầu lại, sẽ khó phân biệt được đâu là Hồ
Chí Minh, Kim Nhật Thành, hay Mao Trạch Đông. Tượng đài chiến thắng thì xe
tăng, người ôm súng, người vung gươm chĩa vào khán giả, người xem là hình ảnh
được bắt gặp thường xuyên. Nó được lý giải bằng một cụm từ rất dễ thương, chính
đáng cho mục đích xây dựng, “Giáo dục truyền thống cách mạng”.
Sự
giáo dục này ở Việt Nam đang thu được kết quả nhờ tượng đài dựng lên ở những
nơi trang trọng, tìm cách thu hút người dân đến đã gián tiếp kích động bạo lực liên tục.
Bức
tường Chiến tranh Việt Nam tại thủ đô Washington DC, Hoa Kỳ, có khắc tên 58.000
người lính Mỹ đã chết hoặc mất tích trong chiến tranh Việt Nam. GETTY IMAGES
Có
thể minh oan cho vô số tượng đài bạo lực này không ảnh hưởng đến xu hướng thích
sử dụng bạo lực, sẵn sàng và nhanh chóng ‘vung tay múa chân’ để giải quyết những
mâu thuẫn nho nhỏ của người Việt trong xã hội hiện nay?
Đó
có thể vụ va quẹt xe, bất đồng quan điểm, cãi nhau, một cái nhìn không thích…
Cái xấu này thấy nhan nhản trên mặt báo. Người dân đã tự giải quyết theo cách họ
phải tiếp nhận thụ động qua các tượng đài.
Việt
Nam có hàng trăm, hàng ngàn tượng đài với kinh phí 5 – 7 tỷ, đến chục tỷ, trăm
tỷ được dựng lên trong mấy chục năm nay, nhưng thật khó để tìm một tượng đài có
thể đưa vào bảo tàng mỹ thuật. Bởi giá trị của những tượng đài tiền tỷ này được
đặt vào mục đích không ưu tiên mỹ thuật.
Bia
tưởng niệm ghi những người lính quê quận Pierce chết tại Việt Nam. VO NGOC ANH
Mỹ 'thua hẳn' VN về số tượng đài?
Có
thể là thế, Hoa Kỳ ít tượng đài nhưng cách tưởng niệm lại gần gũi lòng người
hơn.
Sang
Mỹ tôi nhận thấy hơn 150 qua trong lòng nước Mỹ không có cuộc chiến nào, nhưng
từ thế kỷ 20 đến nay người Mỹ đã tham gia không dưới bảy cuộc chiến trên thế giới.
Lính Mỹ bỏ mạng trong những cuộc chiến này không ít.
Tại
thành phố Tacoma, với dân số gần 220 ngàn dân, ở tiểu bang Washington, nơi tôi
đang sống có khu tưởng niệm của quận Pierce.
Đó
chỉ là những tấm bia lớn có khắc tên những người lính đã nằm xuống trong các cuộc
chiến. Tại tấm bia về cuộc chiến Việt Nam tôi đếm có 136 người.
Bia
tưởng niệm ghi tên những người lính quê quận Pierce chết trong thế chiến thứ
hai. VO NGOC ANH
Không
thấy tượng đài, hay công trình điêu khắc nào tại đây. Khu tưởng niệm, còn là một
công viên để người dân có thể đến đi dạo, thể dục. Tại Seattle thành phố lớn nhất
của tiểu bang này cũng tương tự.
Duy
nhất thấy ở Olympia, thủ phủ của bang có một tượng đài mang tên Winged Victory
cao 22 feet (khoảng 6,7 m) cả bệ, phần chính tượng bằng đồng. Gồm ba người lính
súng vác trên vai, cùng một y tá. Họ trông giống như đang đi diễu hành. Tượng
đài này được khánh thành vào năm 1938, và đang nằm trong khuôn viên của tòa nhà
quốc hội tiểu bang.
Tôi chưa được thấy tượng đài nào ở Mỹ
chĩa súng vào người xem như ở Việt Nam.
Trở
lại Việt Nam, trong khi chính quyền đang ‘lạm phát’ các tượng đài về chiến thắng,
lãnh tụ, lãnh đạo thì lại rất nghèo tượng đài về danh nhân không thuộc phe cộng
sản. Nhìn vào số tượng đài này tôi nghĩ, lịch sử của Việt Nam phải chăng chỉ
đáng nói từ khi mô hình cộng sản được áp dụng trên quê nhà?
Chính
quyền hôm nay quyết tâm dựng tượng đài để kể công, tuyên truyền xem nhẹ yếu tố
mỹ thuật.
Do
đó, không ai dám chắc những tượng đài hoành tráng, kỳ vĩ mà thiếu mỹ thuật sẽ
bị kéo đổ hoặc bỏ cho thời gian hủy hoại, không ai quan tâm như đã xảy ra ở
các nước xã hội chủ nghĩa cũ.
Tượng
đài hay công trình mang tính biểu tượng gì đi nữa cũng chỉ tồn tại lâu dài nếu
xứng đáng với tình cảm của người dân và có giá trị nghệ thuật vượt thời gian.
-----------------------------
* Bài
viết thể hiện quan điểm riêng của ông Võ Ngọc Ánh từ Tacoma, bang Washington,
Hoa Kỳ.
No comments:
Post a Comment