Cái Lư Hương - Luật
Khoa
27/05/2020
Không ai thích bị chỉ
trích. Cả tôi, cả bạn.
Tôi thừa nhận rằng trong
muôn vàn những thảo luận trong và ngoài mạng xã hội, tôi chưa từng thích thú gì
khi bị phản biện cho dù lời phản biện mang tính chất xây dựng, chứ đừng nói gì
đến những phát ngôn chỉ có tính công kích.
Tôi thừa nhận rằng chính
bản thân mình cũng đã vận dụng mọi thể loại ngụy biện, mà nhiều nhất là loại ngụy
biện “rẻ tiền” về thẩm quyền, để cho rằng quan điểm và góc nhìn của mình đáng lắng
nghe và quan trọng hơn người tôi đang phải tranh luận.
Nhưng có một điều tôi tin
chắc mình sẽ không bao giờ định làm: bỏ tù những người chỉ trích hay nói xấu
tôi.
Có thể bạn sẽ bảo rằng đó
là bởi vì tôi chưa có quyền trong tay chăng?
Nhưng điều này cũng giúp
bạn và tôi có cùng điểm xuất phát: quyền lực có thể khiến chúng ta tha hóa,
giúp chúng ta thực hiện những dã tâm mà chúng ta đáng lẽ sẽ không bao giờ thực
hiện.
Song quan trọng hơn, bạn
có nghĩ rằng những lãnh đạo chính trị – lãnh tụ chính trị, có phải là bất khả
xâm phạm trước công chúng hay không?
Giả sử, tôi nói với bạn rằng
ông Hồ Chí Minh làm gì “thông thạo” đến 29 thứ tiếng. Ông chỉ đọc viết tương đối
tốt tiếng Pháp, phần còn lại chỉ là vài câu tiếng “bồi” để chào hỏi, giao tiếp
ai cũng có thể học được mà thôi.
Hay giả sử, tôi viết công
khai với công chúng rằng ông Hồ Chí Minh không có bất kỳ chính sách kinh tế,
văn hóa xã hội gì đặc sắc hay đáng nể cả. Hầu hết đều học lại từ Trung Quốc,
Liên Xô, và những chính sách quan trọng thì lại thất bại trầm trọng (ví dụ như
Cải cách ruộng đất).
Bạn có cho rằng tôi đang
“bôi nhọ, phỉ báng, xuyên tạc” lãnh đạo? Và nếu có, bạn có cho rằng tôi đáng phải
ngồi tù?
Việc phải ngồi tù vì bình
phẩm liên quan đến chính trị gia không lạ lẫm gì ở phía Đông Châu Á này.
Dịch chuyển vài vĩ tuyến
lên phía bắc, nơi người anh em xã hội chủ nghĩa Trung Quốc đang thống trị. Một
tài phiệt Trung Quốc, Ren Zhiqiang, đã mất tích hơn hai tháng, với thông báo “con con” của
chính quyền rằng ông đang bị xem xét kỷ luật.
Trước khi bị mất tích,
Ren có viết một bài luận ngắn chỉ trích chính quyền Bắc Kinh về cách mà họ xử
lý đại dịch cúm Vũ Hán. Bài viết không nhắc trực tiếp đến chủ tịch Tập Cận
Bình, nhưng có đoạn: “Tôi không nhìn thấy một vị vua đang đứng để khoe
khoang bộ cánh mới của ông ta, tôi chỉ thấy một thằng hề cởi truồng nghĩ rằng
mình vẫn còn xứng đáng để làm hoàng đế”.
Tại Việt Nam, cũng vừa mới
đây thôi, nhà báo – cây bút Phạm Thành vừa bị bắt tạm giam bốn tháng.
Có nhiều khả năng lý do
ông bị bắt là vì ông đã tự xuất bản quyển sách “Nguyễn Phú Trọng: Thế Thiên
Hành Đạo Hay Đại Nghịch Bất Đạo” vào năm 2019, và việc ông có thể cộng tác với
Nhà Xuất bản Tự do.
Quyển sách nói trên đã
theo dõi, cập nhật những hoạt động, quan điểm của ông Nguyễn Phú Trọng suốt từ
giữa những năm 2000 khi ông ta trở thành một thế lực chính trị trong Đảng Cộng
sản Việt Nam.
Trong đó có đoạn: “Vào
năm 2007, ông Trọng lúc bấy giờ đã trên cương vị Chủ tịch Quốc hội được Trung
Quốc mời sang thăm. Ông ấy có một cuộc họp ở Bắc Kinh ngày 10/4/2007, tuyên bố
rằng ‘Quan hệ Việt – Trung chưa bao giờ tốt như bây giờ’. Trong khi vào tháng
01/2005 tàu Cảnh sát Biển Trung Quốc đã bắn chết 9 ngư dân, bị thương 8 ngư
dân, bắt về Trung Quốc 7 người khi các ngư dân Thanh Hóa đang đánh bắt ở Vịnh Bắc
Bộ.”
“Máu xương của những ngư dân này còn đang đỏ thẫm ở
Biển Đông mà ông Nguyễn Phú Trọng với tư cách là Chủ tịch Quốc hội lại phát biểu
Quan hệ Việt – Trung chưa bao giờ tốt như bây giờ.”
Vậy bạn đang ở đâu trước
hai luồng quan điểm trái ngược? Dưới đây là vài câu hỏi mà tôi muốn đặt ra trước
khi bạn xác định vị trí của mình.
Bạn có nghĩ rằng
chính trị gia phải “nhạy cảm” hay “mặt dày” trước công luận?
Pháp luật của hầu hết các
quốc gia cấp tiến trên thế giới đều cho rằng chính trị gia phải là người “mặt
dày” hơn so với công chúng.
“Mặt dày” ở đây không phải
là không biết xấu hổ, không biết ngại.
“Mặt dày” ở đây là để nói
về những nguyên tắc pháp lý đặt ra đối với các chính trị gia, bắt buộc họ phải
chịu ngưỡng chỉ trích cao hơn tất cả các công dân thông thường cộng lại.
Lý do thật ra cũng là lẽ
thường mà thôi. Nếu anh đã chọn con đường quyền lực với thẩm quyền ảnh hưởng lớn
đến đời sống của công chúng, thì anh phải chuẩn bị tinh thần cho việc chịu đựng
mọi loại chỉ trích từ lịch sự đến trần trụi, từ có căn cứ đến chửi đổng.
Ví dụ, chúng ta hãy nói về
án lệ New York Times Co. v. Sullivan (1964) lừng danh của Hoa
Kỳ mà Luật Khoa tạp chí từng phân tích.
Tối cao Pháp viện Mỹ đã
phải đối mặt với câu hỏi rằng tờ báo New York Times có vi phạm pháp luật và phải
bồi thường khi họ chỉ trích và đưa ra thông tin sai – vâng, tôi xin nhấn mạnh
là sai – về L. B. Sullivan – Ủy viên Hội đồng An ninh Công cộng
của thành phố Montgomery?
Ngược lại, tờ New York
Times thì cho rằng, nếu họ bị buộc phải kiểm tra mọi thông tin chỉ trích một
nhân viên công quyền (public officials), thì quyền tự do ngôn luận và quyền tiếp
cận thông tin nhanh chóng, kịp thời của công dân sẽ có thể bị ảnh hưởng.
Trong phán quyết cuối
cùng, toàn bộ thành viên của Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ đã đồng thuận rằng, đối với
các nhân viên công quyền, để chiến thắng trong một cáo buộc phỉ báng, họ phải
chứng minh được rằng các cơ quan ngôn luận đã hành động một cách có ác ý chủ
đích (actual malice). Đó là khi các cơ quan ngôn luận biết chắc chắn rằng
thông tin sai, tin giả mà vẫn cố tình đưa đến tay độc giả.
Đấy là một tiêu chuẩn chứng
minh rất cao, khiến cho việc lạm dụng quyền lực và các mối quan hệ công cộng để
đàn áp thông tin bất lợi về mình của các nhân vật quyền lực là gần như không thể
xảy ra. Ở Hoa Kỳ, chính trị gia buộc phải “mặt dày” chắc cũng là vì lẽ
đó.
Hay tại Liên minh Châu Âu
(EU), cách tiếp cận cũng khá tương tự.
Năm 1975, sau cuộc tổng
tuyển cử giúp cho ông Bruno Kreiski nắm vị trí Đại Chưởng ấn Liên Bang Áo
(Federal Chancellor), nhà báo Lingens đã viết hai bài báo chỉ trích vị tân Chưởng ấn.
Trong đó, ông Lingens cho
rằng việc Kreiski tuyên bố thành lập liên minh chính trị với một chính trị gia
khác có gốc gác Dân Xã (Nazi) là một nỗ lực ngầm nhằm duy trì sự thống trị của
Nazi trong chính trường nước Áo. Lingens cáo buộc hành vi này là phi đạo đức,
phi nhân phẩm và cơ hội chủ nghĩa.
Lingens bị khởi tố. Tòa
án Áo đưa vụ việc ra phân xử và kết luận rằng Lingens không thể chứng minh những
cáo buộc mà ông đã đưa ra đối với vị tân Chưởng ấn. Vì vậy, ông phải đối diện với
mức hình phạt là phạt tiền, cùng đó là trách nhiệm công khai cải chính, xin lỗi
Bruno Kreiski.
Lingens đưa vụ việc lên đến
Tòa án Nhân quyền Châu Âu. Và các thẩm phán của tòa án đó tại Strasbourg đã có
cái nhìn khá khác biệt.
Theo lập
luận của tòa Nhân quyền, quyền tự do biểu đạt vừa là nền tảng của một
xã hội dân chủ, vừa là điều kiện cơ bản cho sự phát triển toàn diện của mỗi cá
nhân. Không chỉ vậy, những thông tin hay ý tưởng này không nhất thiết phải “dễ
nghe” hay “lọt tai”.
Một xã hội tôn trọng tự
do ngôn luận còn phải khoan dung với cả những ý tưởng phiền toái, gây sốc, hay
có tính xúc phạm.
Riêng đối với các chính
trị gia, ngưỡng khoan dung trước các chỉ trích lại càng phải rộng hơn những cá
nhân thông thường. Đó là bởi vì họ cố tình và mong muốn đặt mình vào tình thế
chính trị mà mọi lời nói, cử chỉ, hành vi, quá khứ, v.v. đều bị báo chí và công
chúng xem xét, đánh giá.
Như vậy, theo triết lý
pháp luật thế giới, chính trị gia phải là người chịu áp lực nhiều hơn, có trách
nhiệm hứng chịu chỉ trích nhiều hơn là người thường. Đôi khi còn thậm chí là bất
kể đúng hay sai.
Còn nói gần gũi hơn, ví dụ
như Sơn Tùng – MTP, nếu bạn muốn ngồi ở vị trí mà không ai ngồi được thì phải
chịu được những cảm giác không ai chịu được (dù thật ra tôi biết rằng ca sĩ này
có lẽ sẽ không đồng tình với 100% những gì tôi viết ở đây).
Vậy cớ gì chúng ta lại phải
tạo ra một bộ máy lùng sục, bắt bớ những người chỉ trích lãnh đạo? Thái độ lạ
lùng của các chính trị gia quá nhạy cảm tại Việt Nam khi đối mặt với những chỉ
trích và phản ứng của dư luận, rõ ràng vô cùng phản logic như những gì chúng ta
đã chứng minh ở trên.
Vì sao bạn nghĩ rằng
người dân “nói xấu” lãnh đạo phải bị xử lý hình sự?
Bôi nhọ, xuyên tạc, phỉ
báng lãnh đạo Đảng, dù Trung ương hay địa phương, đều có thể dẫn đến kết quả là
ngồi tù ở Việt Nam.
Tôi may mắn có điều kiện
tiếp cận và thời gian để đọc hơn vài chục bản án về ngôn luận từ khắp mọi miền
đất nước.
Trong mọi bản án liên
quan đến “hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân” (Điều 109); “phá hoại
chính sách đại đoàn kết” (Điều 116); hay đặc biệt là “làm, tàng trữ, phát tán
hoặc tuyên truyền… chống lại nhà nước…” (Điều 117)… thì bôi nhọ hay phỉ báng
lãnh đạo luôn luôn xuất hiện như là minh chứng hùng hồn cho hành vi phạm tội.
Một số người cho rằng cho
rằng văn hóa chính trị phương Đông khác với phương Tây. Thế nhưng, họ đứng trước
trách nhiệm khá lớn là phải chứng minh: khác là khác thế nào?
Về cơ bản, dù hệ tư tưởng
và mô hình chính trị có thể khác nhau, cả nhà nước Việt Nam lẫn nhà nước Hoa Kỳ
đều viện dẫn tính chính danh của họ dựa trên chủ quyền nhân dân.
Chính trị gia của cả hai
nước đều dùng diễn ngôn “đại diện nhân dân” để mô tả về thẩm quyền, cũng như
trách nhiệm của họ. Như vậy, theo suy luận lý tính, nếu người Mỹ có thể tự do
chỉ trích lãnh đạo của họ đến mức đôi khi khá “nhăng cuội”, thì không có lý do
gì người Việt Nam lại không thể?
Mặt khác, nếu bạn cho rằng
việc chỉ trích hay bôi nhọ một lãnh đạo đảng hay nhà nước là xứng đáng bị xếp
vào diện hành vi vi nguy hiểm cho xã hội, đến mức những hành vi đó cần phải bị
răn đe và trừng phạt công khai bằng cách tước đoạt tự do của một cá nhân (cụ thể
là ngồi tù), bài toán tư pháp hình sự của bạn sẽ tạo ra bất đẳng thức như
sau:
Tự do ý chí cá
nhân + Tự do thân thể cá nhân < Quyền danh dự của lãnh đạo
(Freedom of
thought) (Freedom of movement) (Leader’s right
to reputation)
Theo nhiều luật gia, mà
trong số đó là Giáo sư Luật Ronald Dworkin của cả Đại học New York và Đại học Tổng
hợp Luân Đôn (University College London), đây là một bất đẳng thức sai lầm.
Theo ông, khi xuất hiện xung đột trực
tiếp giữa các quyền tự do cơ bản với một lợi ích nhà nước thuần túy,
thì quyền tự do cơ bản của công dân phải được đặt lên hàng đầu.
Thật vậy, danh dự của một
lãnh đạo không tạo ra lợi ích công cộng nào khác ngoại trừ thực tế là việc người
này đang nắm giữ một chức danh chung mà thôi.
Chúng ta công nhận việc cần
thiết trong bảo vệ quyền danh dự của mọi cá nhân, nhưng bảo vệ chúng bằng cách
đánh đổi quyền tự do ý chí và quyền tự do thân thể của một cá nhân khác là một
canh bạc đánh đổi quá lớn. Điều này hoàn toàn không phù hợp với mục tiêu cuối
cùng của tư pháp hình sự.
***
Tôi tin rằng việc chấp nhận
hình phạt bỏ tù dành cho những người “bôi nhọ lãnh đạo” chỉ là một phản ứng thụ
động của chúng ta trong một xã hội nơi mà người dân đã quen với việc không có
không gian để nói lên tiếng nói của mình.
Xét cả về lý tính, xét cả
về tư pháp hình sự, thật khó để lý giải cho hiện tượng pháp luật quái lạ này.
Nhưng quan trọng nhất vẫn là bạn, những người Việt Nam: Liệu còn có cách lý giải
hợp lý nào cho việc bắt bớ, bỏ tù những người “bôi nhọ lãnh đạo” hay không?
___
Bài phản ánh quan điểm riêng của tác giả. Mọi bài
bình luận xin gửi cho Luật Khoa tại đây.
No comments:
Post a Comment