Chuẩn bị đêm trước
cho một kỷ nguyên mới
Trần Văn Thọ
19/01/2025
https://www.diendan.org/viet-nam/chuan-bi-dem-truoc-cho-mot-ky-nguyen-moi
Hiện
nay ở Việt Nam đang nói nhiều về một kỷ nguyên mới (1) của đất nước. Đây là một
ý tưởng, một quyết tâm mà nhà lãnh đạo cao nhất gần đây đề cập nhiều lần và
đang mang đến một hy vọng trong dân chúng. Hy vọng kỷ nguyên mới sẽ là thời đại
của một Việt Nam phát triển vượt bậc, trở thành một đất nước giàu mạnh, có vị
trí cao trên vũ đài quốc tế. Cái mốc bắt đầu kỷ nguyên mới là Đại hội Đảng XIV,
dự kiến đầu năm 2026. Nhưng để không khí về một kỷ nguyên mới thật sự sôi nổi,
lan tỏa rộng trong dân và biến thành hành động cụ thể, chẳng hạn doanh nghiệp
hăng hái chuẩn bị đầu tư, đổi mới sáng tạo, cần thấy một thời khắc chuẩn bị mở
màn cho kỷ nguyên mới. Thời khắc đó là "đêm trước" của kỷ nguyên mới.
Nếu kỷ nguyên mới bắt đầu vào đầu năm 2026 thì năm 2025 sẽ là đêm trước, lãnh đạo
cần sớm đưa ra các cải cách, các chiến lược, chính sách có sức thuyết phục và
cho thấy khả năng thực hiện mới tạo ra không khí hồ hởi, phấn chấn, lạc quan,
tin tưởng trong dân, từ đó các nguồn lực mới được động viên vào công cuộc xây dựng
đất nước, thật sự mở ra một thời đại mới. Cần có những thay đổi lớn nào trong
năm 2025 để toàn dân thực sự hy vọng vào một kỷ nguyên mới?
Đêm
trước của một kỷ nguyên: Kinh nghiệm Nhật Bản (2)
Trước
khi bàn tiếp chuyện Việt Nam ta thử xem kinh nghiệm của Nhật Bản. Nhật Bản có một
thời đại phát triển rực rỡ từ giữa thập niên 1950 đến đầu thập niên 1970. Nhiều
nhà nghiên cứu gọi thời kỳ đó là một kỷ nguyên phát triển thần kỳ, kinh tế
trung bình tăng trưởng 10% mỗi năm và kéo dài tới 18 năm, một hiện tượng xuất
hiện lần đầu trong lịch sử thế giới vào thời đó. Kỷ nguyên nầy đã biến Nhật Bản
từ nước thu nhập trung bình cao lên một quốc gia có thu nhập cao, một cường quốc
công nghiệp vào cuối thập niên 1960. Thử nhìn lại xã hội Nhật Bản vào đêm trước
của kỷ nguyên nầy.
Đêm
trước đó có thể hình dung bằng một một câu ngắn: người dân tin tưởng vào tương
lai của đất nước, ai cũng mơ về một ngày mai tươi sáng và thấy có trách nhiệm để
làm cho giấc mơ trở thành hiện thực. Không khí nói chung là như vậy nhưng ai là
những người dẫn dắt dư luận để tạo ra niềm tin và thổi vào tâm hồn người dân giấc
mơ đó? Đó là lãnh đạo chính trị, là trí thức, là lãnh đạo doanh nghiệp.
Sách
trắng kinh tế (bản
báo cáo kinh tế thường niên của chính phủ) năm 1956 đưa ra một câu bất hủ, trở
thành phương châm lớn cho giai đoạn phát triển tiếp theo và được truyền tụng
mãi khi bàn luận về lịch sử Nhật Bản từ khi chấm dứt Thế chiến II: Đã
qua rồi thời hậu chiến! Câu này ý nói qua 10 năm hậu chiến Nhật Bản đã phục
hồi được kinh tế và những yếu tố phát triển của thời phục hưng kinh tế đã hết,
bây giờ phải có tư duy mới, cơ chế mới, bắt đầu một giai đoạn phát triển mới với
những yếu tố mới để đưa đất nước đến chân trời mới. Câu nói đã qua rồi
thời hậu chiến đã trở thành bất hủ vì nó đi ngay vào lòng người, được
cảm nhận rộng rãi giữa các nhà lãnh đạo chính trị, quan chức, doanh nghiệp, trí
thức và cả đến nhiều người lao động.
Thế
rồi xã hội Nhật dấy lên một không khí bàn luận sôi nổi về khả năng và chiến lược
của Nhật Bản trong giai đoạn mới. Lúc này xuất hiện một nhà lãnh đạo chính trị
kiệt xuất có hoài bão lớn, có tầm nhìn xa, lắng nghe trí thức và biết kết hợp
trí tuệ của trí thức, của chuyên gia. Đó là Ikeda Hayato (1899-1965), lúc đó là
Bộ trưởng Tài chánh. Ông tiếp nhận ý tưởng “đã qua rồi thời hậu chiến” và chủ
trương phải bắt đầu thời đại phát triển, làm sao để toàn dụng lao động mới cải
thiện hẳn cuộc sống của dân chúng. Nhưng ông không rõ tiềm năng của Nhật. Trong
lúc suy nghĩ về tương lai đất nước và đọc các ý kiến tranh luận của trí thức về
tiềm năng của Nhật, Ikeda chú ý đến ý kiến của giáo sư kinh tế Nakayama Ichiro
viết trên một tạp chí về khả năng tăng gấp đôi thu nhập của người dân và ý kiến
của nhà kinh tế Shimomura Osamu về hai yếu tố lớn có thể làm Nhật phát triển rất
nhanh. Đó là tỉ lệ tiết kiệm đang cao trong dân chúng và sự chênh lệch khá lớn
về công nghệ giữa Nhật và các nước Âu Mỹ mà tình hình quốc tế lúc đó rất thuận
lợi để Nhật du nhập công nghệ, từng bước rút ngắn khoảng cách với các nước tiên
tiến. Hai yếu tố này là tiền đề để tăng tỉ lệ đầu tư, đẩy mạnh tích lũy tư bản
trong điều kiện có hiệu quả nhất.
Ikeda
đã lấy ý của Nakayama và tham khảo phân tích của Shimomura để lập ra Chiến lược
bội tăng thu nhập quốc dân, làm tuyên ngôn chính trị trong cuộc tranh cử đảng
trưởng Đảng Tự do Dân chủ. Ông đã thắng cử và trở thành thủ tướng năm 1960 và
chiến lược nổi tiếng ấy đã đưa đến sự phát triển ngoài dự tưởng trong thập niên
1960. Các bộ ngành bắt tay ngay vào việc lập các kế hoạch liên quan lãnh vực phụ
trách của mình. Chẳng hạn Bộ Công Thương phát biểu các chính sách phát triển
công nghiệp, Bộ Giáo dục đặt ra chương trình đào tạo nhân tài, nhất là kỹ sư, để
phục vụ chiến lược công nghiệp hoá giai đoạn mới, v,v.. Chiến lược bội tăng thu
nhập quốc dân đã làm nức lòng người. Đặc biệt giới doanh nghiệp đã mạnh dạn du
nhập công nghệ để đầu tư xây nhà máy mới, sản xuất sản phẩm mới, hoặc đổi mới
thiết bị tăng năng suất những sản phẩm đã có. Giấc mơ về một cuộc sống tươi đẹp
hơn lại được cổ vũ và tin tưởng ở nhân cách, tầm nhìn và biết trọng người tài của
nhà chính trị Ikeda.
Như
vậy không ngẫu nhiên mà Nhật có một thời đại phát triển rực rỡ. Đêm trước của
thời đại đó đã hội đủ các tiền đề. Quan trọng nhất là lãnh đạo chính trị, lãnh
đạo doanh nghiệp và trí thức, những người đi tiên phong trong việc thổi vào xã
hội một luồng không khí mới đầy hứa hẹn về tương lai. Trong 3 chủ thể đó, quan
trọng nhất là tố chất của lãnh đạo chính trị, những người có hoài bão lớn, biết
lắng nghe trí thức và biết được giấc mơ, kỳ vọng thiết thực của người dân. Điểm
cốt lõi là nhà lãnh đạo chính trị nhạy bén với khát vọng của dân chúng và đưa
ra ý tưởng cho kỷ nguyên mới nhưng dựa vào chuyên gia, trí thức để phác hoạ bằng
cơ sở khoa học, có sức thuyết phục nên dân chúng tin tưởng. Với bộ máy công quyền
hiệu suất, với đội ngũ quan chức được tuyển chọn và đào tạo nghiêm túc, nên các
chiến lược, chính sách được dân chúng tin tưởng là sẽ thực hiện thành công.
Năm
2025: Đêm trước của kỷ nguyên mới ở Việt Nam?
Để
có đêm trước của kỷ nguyên mới, mong là năm 2025 cấp lãnh đạo cao nhất sẽ cho
ra đời những quyết định, những chính sách, phương châm hợp với mong đợi của
toàn dân; cho thấy đó là những thay đổi thực sự và sẽ được thực hiện; từ đó dấy
lên một không khí lạc quan, tin tưởng trong dân. Sự lạc quan, tin tưởng sẽ lan
toả khắp nơi và từng bước phản ảnh trên hành động của người dân. Doanh nghiệp
hăng hái đầu tư, đổi mới công nghệ; quan chức, nhân viên thấy mình có trách nhiệm
hơn trong điều hành, quản lý công việc nhà nước; trí thức tích cực tham gia góp
ý kiến vào việc hoạch định chiến lược, chính sách, v.v..
Phương
châm, quyết định cụ thể nào sẽ đáp ứng mong đợi của người dân và tạo thành đêm
trước của kỷ nguyên mới? Theo tôi có mấy lãnh vực sau:
Thứ
nhất,
việc tinh giản và hiệu suất hoá bộ máy công quyền, kiểm điểm chi tiêu ngân sách
để chống lãng phí, dành nguồn lực lớn hơn cho phát triển là phương châm hợp thời,
là quyết định đúng đắn mà Tổng Bí thư đưa ra gần đây. Trong năm 2025 cần bắt đầu
những bước thực hiện cụ thể với thành quả cụ thể để dân tin tưởng.
Thứ
hai,
nên định ra một ngày trong năm làm ngày tuyển chọn nhân tài tham gia việc nước.
Gần đây các bộ ngành ở Việt Nam đã tổ chức thi tuyển quan chức, công nhân viên
cơ quan mình nhưng dân chúng ít được biết đến và có nơi còn thiếu công khai,
khách quan, khoa học. Việt Nam nên tham khảo kinh nghiệm những nước có bộ máy
công quyền hiệu suất và đội ngũ quan chức tài giỏi như Nhật Bản, Hàn Quốc,
Singapore,.... Chẳng hạn trường hợp Nhật Bản, Viện Nhân sự là tổ chức chuyên lo
việc thi tuyển hằng năm với số lượng cần thiết cho tất cả các bộ ngành. Các bộ
ngành cần tuyển cho cơ quan mình phải chọn trong những người đã đỗ trong kỳ thi
của Viện Nhân sự. Các môn thi liên quan các tri thức cần thiết cho quan chức ở
mọi cơ quan như luật pháp, lịch sử, văn hoá, tiếng Anh, v.v.. Quan chức ở địa
phương cũng cần được thi tuyển công khai. Nếu Việt Nam định một ngày trong năm
làm ngày thi tuyển quan chức các cấp và tuyên bố từ nay mọi công dân đều có cơ
hội tham gia việc nước sẽ dấy lên không khí phấn chấn trong giới trẻ và sự tin
tưởng trong dân chúng đối với cơ quan công quyền. Năm 2025 cũng là năm cần có
chính sách dứt khoát về việc đãi ngộ xứng đáng cho quan chức. Với niềm tự hào
đã vượt qua kỳ thi khó khăn, với sứ mệnh góp phần đưa dất nước vào kỷ nguyên mới,
và không phải bận tâm về đời sống, quan chức sẽ giữ phẩm giá và chuyên tâm với
công việc. Nạn tham nhũng trên căn bản sẽ được giải quyết.
Thứ
ba,
năm 2025 sẽ chuẩn bị giàn lãnh đạo mới, cụ thể là chọn ứng cử viên vào Ban chấp
hành Trung ương tại Đại hội XIV. Cách làm như từ trước đến nay cho thấy không bảo
đảm chọn được những người lãnh đạo xứng đáng. Điều này có thể thấy qua sự kiện
mấy năm qua nhiều uỷ viên trung ương bị kỷ luật hoặc bị truy tố. Một số khác dược
phân công vào những vị trí không tương xứng với năng lực. Nói chung là cần nhiều
dư địa để thay đổi phương thức chọn lựa lãnh đạo cấp uỷ viên trung ương. Chí ít
tôi thấy có mấy điểm cần thay đổi, cần cải thiện.
Một
là, Đảng
có chính sách luân lưu cán bộ đi địa phương để có kinh nghiệm trước khi được bầu
vào Ban chấp hành. Chính sách này tốt nhưng ít hiệu quả vì việc thực hiện có vẻ
hình thức hơn là thực chất. Nhiều trường hợp cán bộ gửi đi dịa phương chỉ độ 1
năm và không cần có thành tích nổi trội vẫn được xem là đủ tiêu chuẩn kinh nghiệm.
Thay vào đó nên cử cán bộ đi địa phương ít nhất 3 năm và nếu không có thành
tích cụ thể trong việc phát triển địa phương thì không được tiến cử vào Ban chấp
hành Trung ương.
Hai
là,
quy trình tuyển chọn uỷ viên ban chấp hành nên nhu nhuyến hơn (về tuổi tác, về
cơ cấu,...) để không phí nhân tài và chọn đúng người vào các vị trí đặc biệt.
Ví dụ Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội với tên gọi đó gây ấn tượng đây là một cơ
quan uy tín nhất đất nước về học thuật thì người đúng đầu phải là một học giả
uyên thâm, có uy tín trên thế giới. Học giả uy tín trong ngành này thường lớn
tuổi, nếu câu nệ tuổi tác thì không tìm được nhân tài thích hợp.
Ba
là, ứng
cử viên ban chấp hành được định theo cơ cấu từng bộ ngành, tỉnh thành, v.v..
thì cũng khó chọn được người tài giỏi. Tôi đã từng kiến nghị với một vị trong tứ
trụ là ở Đại hội Đảng nên bầu độ 3/4 số uỷ viên trung ương, và số còn lại nên để
Bộ Chính trị bổ nhiệm đặc biệt theo nhu cầu, không xét các yếu tố như tuổi tác,
cơ cấu. Nếu Bộ Chính trị phát hiện nhân tài cần cho một vị trí lãnh đạo ở một
cơ quan dù đang ở ngoài Đảng cũng nên kết nạp vào Đảng và bổ nhiệm chức uỷ viên
trung ương.
Thứ
tư,
việc chọn những lãnh đạo chủ chốt ở trung ương và địa phương nên theo phương thức
cạnh tranh, công khai để dân biết, dân bàn và người muốn được chọn phải nghiên
cứu, suy nghĩ, tham khảo tư vấn của chuyên gia về đường lối, chiến lược phát
triển và sau khi được chọn sẽ cảm thấy sứ mệnh, trách nhiệm hơn đối với đất nước,
với địa phương. Cụ thể, tôi đề nghị ở trung ương, chức vụ thủ tướng rất quan trọng,
Bộ Chính trị nên cử hai hoặc ba người ra tranh cử ở Quốc hội, mỗi người phát biểu
về tổ chức nội các, công bố chính sách, phương châm hành động, triển khai sáng
tạo các đường lối, Nghị quyết của Đại hội Đảng để Việt Nam thực hiện được các
ưu tiên hàng đầu của kỷ nguyên mới. Qua truyền hình dân chúng sẽ theo dõi, phản
ảnh ý kiến trên các phương tiện truyền thông và Quốc hội sẽ bầu. Thủ tướng cũng
cần được trao quyền hạn và trách nhiệm cao hơn hiện nay, nhất là có quyền quyết
định đối với các thành viên nội các của mình. Ở các tỉnh thành nên kết hợp bí
thư đảng uỷ với chủ tịch uỷ ban nhân dân thành một người để tinh giảm bộ máy.
Người đứng đầu tỉnh thành (có thể gọi là tỉnh trưởng, thị trưởng,...) sẽ rất
quan trọng và cũng được chọn qua cạnh tranh, công khai như trường hợp thủ tướng.
Người đứng dầu tỉnh thành trước mắt sẽ được bầu tại đại hội các thành viên Hội
đồng nhân dân, Đảng uỷ và các lãnh đạo các sở, ban, ngành. Việc tổ chức cũng
công khai và dân chúng có thể theo dõi qua truyền hình. Năm 2025 nếu Bộ Chính
trị đưa ra phương thức mới này tôi tin chắc là dân chúng sẽ rất phấn khởi, tin
tưởng.
Thứ
năm,
về kinh tế, lãnh đạo cần đưa ra một quyết tâm và chính sách cụ thể để doanh
nghiệp trong nước phát triển mạnh mẽ, giữ vai trò chủ đạo đưa nên kinh tế vươn
lên trong kỷ nguyên mới. Việt Nam đang được thế giới quan tâm là môi trường đầu
tư nhiều triển vọng nên đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đang và sẽ tăng. Hiện
nay chúng ta đang phụ thuộc nhiều vào FDI (hơn 70% xuất khẩu và hơn 50% sản lượng
công nghiệp), hơn nữa sự liên kết giữa FDI với doanh nghiệp trong nước lại rất
yếu. FDI ít liên doanh với doanh nghiệp trong nước mà phần lớn đầu tư 100% vốn
nước ngoài, doanh nghiệp trong nước ít tham gia vào chuỗi cung ứng của FDI,
v.v.. làm hạn chế lan toả công nghệ và tri thức kinh doanh từ FDI đến toàn nền
kinh tế. Nguyên nhân của tình trạng này là doanh nghiệp trong nước quá yếu. Đặc
biệt doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) tuy chiếm phần rất lớn trong tổng số doanh
nghiệp và trong số lao động làm việc trong khu vực doanh nghiệp nhưng gặp khó
khăn trong việc tiếp cận với vốn và mặt bằng để đầu tư vì thủ tục hành chánh
nhiêu khê, v.v.. Việt Nam vẫn cần tranh thủ và chọn lựa FDI để phát triển nhanh
nhưng đồng thời doanh nghiệp trong nước phải lớn mạnh mới xây dựng được nền
kinh tế tự chủ trong kỷ nguyên mới. Năm 2025 lãnh đạo nên đưa ra quyết tâm làm
một cuộc cách mạng hành chánh đối với doanh nghiệp, tháo gỡ tất cả các rào cản
về thể chế để doanh nghiệp trong nước vươn lên.
Còn
một số vấn đề khác ngoài 5 điểm trình bày ở trên nhưng 5 điểm nầy là thiết thực
nhất, hợp với mong đợi của toàn dân. Trong năm 2025 nếu lãnh đạo Việt Nam tham
khảo ý kiến trong dân, nhất là giới trí thức, và mạnh dạn đưa ra các quyết định
cải cách theo hướng thực hiện 5 điểm này tôi tin là sẽ tạo được không khí hồ hởi,
phấn chấn trong dân và đêm trước của một kỷ nguyên, của một thời đại mới sẽ bắt
đầu đúng dịp tổ chức Đại hội Đảng lần thứ XIV./.
Trần
Văn Thọ
Nguồn Bài đã đăng
trên số báo xuân 2025 của TheLeader, đây là bản tác giả gửi Diễn Đàn,
đầy đủ nội dung hơn. Cụ thể, báo TheLeader không đăng "nửa
sau của điểm thứ ba và toàn bộ điểm thứ tư "
---------------------------
Chú
thích của Diễn Đàn
(1)
Cụm từ "kỷ nguyên mới" có vẻ như đã thịnh hành từ tháng 8.24, khi tân
Tổng bí thư của ĐCS Tô Lâm đưa nó ra tại phiên họp của Thường trực tiểu ban Văn
kiện Cần thống nhất nhận thức về khởi điểm lịch sử mới, kỷ nguyên mới,
kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam, từ đó có những đổi mới mạnh mẽ hơn nữa
về hình thức và nội dung các văn kiện." (trích theo bài "Nhận
thức về kỷ nguyên mới của dân tộc" của hai nhà báo Tư Giang và Lan Anh
trên VietnamNet, 23/8/2024). Bạn đọc có thể thấy trên mạng nhiều bài viết về chủ
đề này suốt từ mùa thu 2024 tới nay.
(2)
Xem thêm bài của cùng tác giả trên mặt báo này : "Đêm trước của một thời
đại: Nhật Bản giữa thập niên 1950". "Thời đại" mà tác giả nói đến
trong bài là "giai đoạn phát triển thần kỳ 1955-1973", chủ đề của cuốn
sách nổi tiếng của ông, được giải sách hay năm 2022: Kinh tế Nhật Bản -
Giai đoạn phát triển thần kỳ 1955-1973, đã được giới thiệu trên Diễn Đàn
trong bài này.
-------------------------
Góp
ý của độc giả : Tư tưởng giáo điều của chủ nghĩa cộng sản bao trùm toàn bộ dân
tộc thì làm sao có được tư tưởng đổi mới để dẫn đường?
No comments:
Post a Comment