Sự
trỗi dậy của các đảng cực hữu ở Châu Âu : Nguy cơ hay bình thường mới?
Gideon
Rachman - Financial
Times
Biên dịch: Phan
Nguyên
30/06/2021
Có một số khoảnh khắc chính trị thật khó quên.
Tôi vẫn nhớ rõ từng đứng ở quảng trường Place de l’Opéra ở Paris chứng kiến
Jean-Marie Le Pen phát biểu tại một cuộc mít tinh trong cuộc bầu cử tổng thống
Pháp năm 2002. Bên cạnh tôi là các thành viên của đảng Forza Nuova, một đảng cực
hữu của Ý. Đó có vẻ là một thời điểm mới và nguy hiểm đối với nền dân chủ của
châu Âu.
Gần 20 năm sau, các đảng cực hữu đã là một
thành phần quen thuộc hơn trong bối cảnh chính trị châu Âu. Tại Pháp, Marine Le
Pen, con gái của Jean-Marie, hiện lãnh đạo đảng Tập hợp Quốc gia (Rassemblement
National). Đảng này đã thất vọng vào cuối tuần này khi không giành được quyền
kiểm soát bất kỳ vùng nào của Pháp sau các cuộc bầu cử. Nhưng đảng của Le Pen
đã mạnh hơn đáng kể so với 20 năm trước. Marine sẽ đại diện đảng tham gia cuộc
bầu cử tổng thống vào năm tới và vẫn có cơ hội chiến thắng dù mong manh.
Hầu hết các nước EU hiện đều có một đảng cực hữu
đáng kể. Tất nhiên, thuật ngữ “cực hữu” đang gây tranh cãi. Một số thích các
cách gọi như “dân túy cánh hữu”. Nhưng các đảng chính ngồi cùng nhóm cực hữu
trong Nghị viện châu Âu có những đặc điểm khá nhất quán, bao gồm sự thù địch
gay gắt đối với người nhập cư, đặc biệt là người Hồi giáo; luận điệu chống lại
tầng lớp tinh hoa; ủng hộ các thuyết âm mưu; bảo thủ về văn hóa; theo chủ nghĩa
dân tộc cực đoan và không thích EU. Họ cũng thường xuyên gợi lại chủ nghĩa phát
xít của những năm 1930 – cho dù đó là chế độ Vichy ở Pháp, Mussolini ở Ý,
Franco ở Tây Ban Nha hay Đức Quốc xã ở Đức và Áo.
Cái bóng của những năm 1930 vẫn bao trùm lên
phái hữu châu Âu. Điều này giải thích cho sự phẫn nộ ở EU khi đảng Tự do của Áo
lần đầu tiên tham gia một chính phủ liên minh vào năm 2000 và nỗi sợ hãi khi Le
Pen cha vào tới vòng cuối cùng của cuộc bầu cử tổng thống Pháp năm 2002. Khi
đó, sự lựa chọn có vẻ rõ ràng. Chủ nghĩa cực đoan cánh hữu sẽ phải bị đè bẹp nếu
không nền dân chủ sẽ gặp nguy hiểm.
Gần 20 năm sau, tình hình còn mơ hồ hơn nhiều.
Phe cực hữu đã thiết lập được chỗ đứng trên khắp Châu Âu. Nhưng nó trông giống
như một căn bệnh mãn tính hơn là một mối đe dọa chết người.
Chúng ta đã biết rằng các đảng cực hữu có thể
tham gia vào các chính phủ mà nền dân chủ vẫn không bị sụp đổ như đã từng xảy
ra vào năm 1933 khi Hitler thành lập một liên minh cầm quyền ở Berlin. Thay vào
đó, các đảng cực hữu đã tham gia vào các liên minh cầm quyền ở Áo, Ý, Estonia
và Phần Lan – rồi sau đó bị mất quyền lực. Thay vì sụp đổ, nền dân chủ đã thích
ứng.
Đôi khi các đảng cực hữu thỏa hiệp về một số
đòi hỏi cực đoan của họ và mất đi sự ủng hộ – đó là những gì đã xảy ra với đảng
True Finns (Người Phần Lan chân chính). Hoặc họ vướng vào các vụ bê bối và mất
đi sự ủng hộ của người dân cũng như quyền lực – như đã xảy ra với đảng Tự do ở
Áo và đảng Ekre ở Estonia.
Nhưng quá trình thích ứng của nền dân chủ diễn
ra theo cả hai cách. Nhiều đảng chính thống đã áp dụng các chính sách từng được
phe cực hữu ủng hộ nhằm thu hút cử tri của họ. Liên minh cầm quyền ở Đan Mạch
ngày càng có quan điểm cứng rắn đối với vấn đề di cư, đe dọa đưa những người tị
nạn trở lại Syria với lý do không thuyết phục rằng Syria hiện “an toàn”. Tại
Pháp, một bộ trưởng nổi tiếng trong chính phủ của Tổng thống Emmanuel Macron thậm
chí còn cáo buộc Le Pen “mềm mỏng” đối với chủ nghĩa Hồi giáo.
Quốc gia tiếp theo nơi một đảng đôi khi được
dán nhãn “cực hữu” có thể tham gia liên minh cầm quyền là Thụy Điển, nước có
chính phủ vừa sụp đổ. Đảng Dân chủ Thụy Điển, một đảng từng bị coi là khó được
chấp nhận vì có nguồn gốc từ chủ nghĩa tân Quốc xã, giờ sắp có cơ hội tham gia
chia sẻ quyền lực. Đảng Dân chủ Thụy Điển đã mềm hóa các luận điệu và hình ảnh
của họ. Nhưng bất kỳ chính phủ liên minh nào mà họ tham gia đều có thể đưa ra
các lập trường về các vấn đề như nhập cư và Hồi giáo mà cách đây một thập niên
có lẽ là không thể tưởng tượng được.
Những người theo chủ nghĩa tự do sẽ thấy quá
trình này đáng buồn, thậm chí đáng báo động. Nhưng, theo nhiều cách, đó là cách
thức hoạt động của nền dân chủ. Tình cảm, thái độ của người dân thay đổi, và
các đảng chính trị phải thích ứng theo.
Tuy nhiên, vẫn còn quá sớm để hoàn toàn lạc
quan về khả năng của nền dân chủ châu Âu trong việc thu nạp chính trị cực hữu.
Có hai bài kiểm tra lớn có thể diễn ra trong tương lai. Thứ nhất, điều gì sẽ xảy
ra khi một đảng cực hữu cầm quyền, không phải trong một chính phủ liên minh mà
một mình? Thứ hai, điều gì sẽ xảy ra nếu một trong các cường quốc lớn của Liên
minh Châu Âu nghiêng hẳn về cánh hữu? Điều này có thể xảy ra ở Ý nếu chính phủ
tiếp theo dựa trên hai đảng cực hữu chính – đảng Anh em nước Ý và đảng Liên
đoàn phương Bắc. Điều đó cũng có thể xảy ra ở Pháp, nếu Le Pen thắng cử tổng thống.
Các bằng chứng từ Hungary và Ba Lan cho thấy
những gì mà phe cực hữu có thể làm khi không bị các đối tác liên minh kiềm chế
là không mấy tươi sáng. Viktor Orban ở Hungary đã làm theo các sách lược cổ điển
của các nhà độc tài trong việc vô hiệu hóa giới truyền thông và các tòa án để tự
mình củng cố quyền lực. Khi Angela Merkel từ chức thủ tướng Đức vào cuối năm
nay, Orban sẽ trở thành nhà lãnh đạo tại vị lâu nhất của EU – điều có thể phản
ánh điều gì đó bên cạnh sức hấp dẫn nội tại của ông ta đối với các cử tri.
Khó khăn của EU trong việc chung sống với một
nhà lãnh đạo cực hữu thể hiện ở mâu thuẫn ngày càng gay gắt giữa Orban và hầu hết
các nhà lãnh đạo EU khác. Nhưng Hungary là một quốc gia nhỏ, vì vậy tác động của
nó lên toàn thể EU có thể quản lý được. Nếu Le Pen giành chiến thắng trong cuộc
bầu cử Tổng thống Pháp vào năm tới thì cú sốc sẽ được cảm nhận trên khắp lục địa
này. Có thể hình dung khả năng EU sẽ tan rã dưới tác động của nó. Ngoài ra, EU
cũng có thể đi theo mô hình của các nền dân chủ tại các quốc gia thành viên và
được quản lý bởi một liên minh không hề dễ chịu giữa các chính trị gia cực hữu
và các chính trị gia dòng chính.
***
Nguồn:
Gideon Rachman, “Democracy
in Europe adjusts to the far right”, Financial Times, 28/06/2021.
No comments:
Post a Comment