Bông vải Tân Cương 'nhuốm
màu' lao động cưỡng bức
John
Sudworth
BBC News, Bắc Kinh
16/12/2020
https://www.bbc.com/vietnamese/world-55316646
Trung Quốc ép buộc hàng trăm ngàn người Uighur và
các sắc dân thiểu số khác phải lao động nặng nhọc trên các cánh đồng bông rộng
lớn ở tỉnh Tân Cương ở miền tây, theo nội dung nghiên cứu mới mà BBC được xem.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/137E6/production/_116064897_xinjiang_cotton.jpg
Những tài liệu trực tuyến
mới được phát hiện gần đây cho thấy bức tranh rõ ràng đầu tiên về quy mô lao động
cưỡng bức trong lĩnh vực thu hoạch bông ở nơi vốn cung ứng đến một phần năm
nguồn nguyên liệu bông cho thế giới và là nguồn nguyên liệu được sử dụng rộng
khắp trong ngành thời trang toàn cầu.
Ngoài việc có mạng lưới
trại giam rộng khắp, nơi được cho là có hơn 1 triệu người đang bị giam giữ, các
cáo buộc về việc những nhóm sắc dân thiểu số đang bị buộc phải làm việc trong
các nhà máy cũng được ghi chép đầy đủ.
Chính phủ Trung Quốc bác
bỏ, nói rằng các trại đều là "trường đào tạo dạy nghề", và các nhà
máy là một phần trong chương trình "giảm nghèo" tự nguyện được triển
khai rộng khắp.
Nhưng chứng cứ mới cho thấy
mỗi năm có đến nửa triệu lao động người thiểu số bị buộc phải đi hái bông khi
vào mùa thu hoạch, dưới những điều kiện làm dấy lên quan ngại về nguy cơ lao động
cưỡng bức.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/9FF2/production/_116064904_xinjiang_pickingcotton.jpg
"Quan điểm của tôi
là những tác động thực sự ở quy mô mang tính lịch sử," Tiến sĩ Adrian
Zenz, nhà nghiên cứu cao cấp tại Quỹ Tưởng nhớ Các Nạn nhân Chủ nghĩa Cộng sản
(Victims of Communism Memorial Foundation) tại Washington, người phát hiện ra
các tài liệu này, nói với BBC.
"Lần đầu tiên chúng ta không chỉ có được bằng
chứng về việc người Uighur bị buộc phải làm việc trong các nhà máy sản xuất,
trong ngành dệt vải, mà nó còn trực tiếp cho thấy hoạt động thu hoạch bông,
và tôi nghĩ rằng đây chính là điều làm thay đổi câu chuyện."
"Bất kỳ ai chú ý tới vấn đề cần đáp ứng tiêu
chuẩn đạo đức từ nguồn cung ứng sản phẩm đều cần phải nhìn vào Tân Cương, nơi
cung ứng 85% bông của Trung Quốc và 20% bông toàn cầu, và nói rằng 'chúng ta
không thể tiếp tục làm như thế này được nữa'."
Các tài liệu, bao gồm cả
hồ sơ trực tuyến về chính sách của chính phủ và tường thuật trên báo chí nhà nước,
cho thấy trong năm 2018 các thành phố Aksu (A Khắc Tô) và Hotan (Họa Điền) đã gửi
đi 210.000 nhân công "thông qua việc chuyển đổi lao động" để tới thu
hoạch bông cho một đơn vị bán quân sự Trung Quốc, Quân đoàn Xây dựng và Sản xuất
Tân Cương (Xinjiang Construction and Production Corps).
Các tài liệu khác nói những
người hái bông "được huy động và có tổ chức", được đưa tới các cánh đồng
bông cách xa hàng trăm km.
Năm nay, Aksu xác định cần
có 142.700 lao động tới làm việc trên các cánh đồng của thành phố; nguồn này
chủ yếu được đáp ứng dựa trên nguyên tắc "chuyển đến toàn bộ những người cần
phải được chuyển đổi".
Các nội dung "hướng
dẫn" người thu hoạch bông hãy "có ý thức chống lại các hoạt động tôn
giáo bất hợp pháp" cho thấy chính sách này nhắm vào người Uighur và các
nhóm sắc dân vốn có truyền thống theo đạo Hồi ở Tân Cương.
Các viên chức trong chính
quyền đầu tiên là ký "thỏa thuận ký hợp đồng" với các nông trại trồng
bông, theo đó xác định "số nhân công cần thuê, địa điểm thu hoạch, nơi ở
và tiền lương". Sau đó, những người hái bông sẽ được vận động "hăng
hái đăng ký tham gia".
Có đủ manh mối để cho thấy
sự hăng hái này hoàn toàn không xuất phát thật tâm. Một báo cáo nói rằng tại một
ngôi làng, mọi người không ai muốn đi làm việc trong ngành nông.
Các viên chức đã phải tới
một lần nữa để làm "công tác giáo dục tư tưởng". Rốt cuộc, có 20 người
được gửi đi, và có kế hoạch sẽ "xuất khẩu" thêm 60 người nữa.
Các khu trại và
nhà máy
Trung Quốc từ lâu nay đã
sử dụng việc đưa dân tái định cư ồ ạt tới các vùng nông thôn nghèo, với mục
đích được nêu ra là nhằm cải thiện cơ hội việc làm cho người dân - một phần
trong chiến dịch chống đói nghèo của Trung Quốc.
Trong những năm gần đây,
các nỗ lực này đã được triển khai quá đà.
Có thể nói lý do là bởi
đây là ưu tiên chính trị nội địa quan trọng nhất của Chủ tịch Tập Cận Bình, với
mục tiêu xóa bỏ đói nghèo trước khi Đảng Cộng sản Trung Quốc kỷ niệm 100 năm
ngày thành lập, vào năm tới.
Nhưng tại Tân Cương, có những
bằng chứng về việc có một mục tiêu chính trị quan trọng hơn nhiều và được kiểm
soát ở mức cao hơn nhiều, cũng như có những mục tiêu và và hạn ngạch to lớn mà
các viên chức bị áp lực phải đáp ứng bằng được.
Có thể nhận thấy sự chuyển
dịch rõ rệt trong cách tiếp cận của Trung Quốc đối với vùng này từ hai vụ tấn
công tàn bạo vào người đi bộ và người dùng giao thông công cộng ở Bắc Kinh hồi
năm 2013 và ở thành phố Côn Minh hồi 2014, là các vụ mà Trung Quốc quy trách
nhiệm cho người Hồi giáo cực đoan và những người đòi ly khai Tân Cương.
Để đáp trả, từ 2016 trở
đi, đã có những trại "cải tạo" được xây dựng để bắt giữ bất kỳ ai có
hành vi bị coi là không đáng tin cậy, ví dụ như cài đặt ứng dụng nhắn tin mã
hóa trên điện thoại, xem tài liệu tôn giáo, hoặc có thân nhân sinh sống ở nước
ngoài.
Tuy Trung Quốc gọi đây là
các "trường học nhằm xóa bỏ chủ nghĩa cực đoan", nhưng hồ sơ của
chính họ cho thấy thực tế đây là một hệ thống giam giữ hà khắc, nhằm xóa bỏ và
thay thế đức tin, văn hóa cũ bằng việc buộc phải trung thành với Đảng Cộng sản.
Việc xây dựng không dừng
lại ở mức xây nhà tù.
Kể từ 2018, đã có sự mở rộng
ghê gớm hoạt động công nghiệp - hàng trăm nhà máy được xây tại đây.
Mục tiêu song song của việc
tuyển dụng ồ ạt và giam giữ ồ ạt được thể hiện rõ, với việc xuất hiện nhiều
nhà máy bên trong tường rào trại giam, hoặc gần kề các trại giam.
Chính phủ tỏ ra tin rằng
có công ăn việc làm sẽ giúp làm thay đổi những "ý thức lỗi thời" của
các cộng đồng thiểu số ở Tân Cương, qua đó biến họ thành các công dân Trung Quốc
hiện đại, thế tục, có thu nhập tốt.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/2482/production/_116064390_factory_2020_2x_640-nc-2x.png
BBC đã tìm cách tới một
cơ sở tại thành phố Kuqa, nơi các nhà nghiên cứu độc lập xác định là một trại
cải tạo.
Được xây dựng vào năm
2017 những hình ảnh từ vệ tinh cho thấy có các bức tường an ninh bên trong và
có một nơi trông giống như một tháp canh.
Vào năm 2018, một nhà máy
mới toanh xuất hiện ngay kế bên. Ngay sau khi việc xây dựng hoàn tất, vệ tinh
chụp được hình ảnh quan trọng.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/51D2/production/_116064902_xinjiang_factory.jpg
Nhà máy tại Kuqa, Tân Cương
Các phân tích độc lập xác
nhận rằng có rất nhiều người, toàn bộ đều mặc một kiểu đồng phục cùng màu, được
nhìn thấy đi bộ một quãng ngắn giữa hai địa điểm.
Bị khá nhiều xe hơi không
mang dấu hiệu gì đặc biệt bám theo, chúng tôi quay phim bên ngoài, chung
quanh khu vực.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/B000/production/_116065054_xinjiang_car-blurred.jpg
Nhiều xe hơi bám
đuôi theo nhóm phóng viên BBC
Nhà máy và khu trại này
có vẻ như đã được được nhập lại thành một khu tổ hợp nhà máy rộng lớn, dán đầy
các tấm poster với những khẩu hiệu ca tụng lợi ích của chiến dịch chống đói
nghèo.
Chúng tôi nhanh chóng bị
chặn lại, không cho quay phim và buộc phải rời đi.
Theo truyền thông nhà nước
ở cấp địa phương, nhà máy dệt may này tuyển dụng tới 3.000 người "theo
chương trình huy động và tổ chức của chính phủ".
Tuy nhiên, việc xác minh
những người xuất hiện trong ảnh chụp từ vệ tinh là ai, hay điều kiện làm việc
hiện tại của công nhân trong cơ sở này là thế nào, là điều bất khả thi.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/1992/production/_116064560_xinjiang_blocked.jpg
Phóng viên BBC John
Sudworth (trái) liên tục bị bám đuôi và cản trở việc quay phim
Những câu hỏi đã được gửi
thẳng đến nhà máy, nhưng chúng tôi không nhận được hồi âm.
Trong suốt thời gian ở
Tân Cương, chúng tôi liên tục bị cảnh sát, các viên chức tuyên huấn địa phương
và những người khác cản trở, không cho quay phim, và liên tục bị đeo bám bởi
đám đông những người không rõ danh tính đi trên những chiếc xe hơi không có dấu
hiệu đặc biệt gì trong suốt hàng trăm km.
'Lối suy nghĩ lười
nhác thâm căn cố đế'
Bất chấp mối liên hệ giữa
các trại giam và các nhà máy, mục tiêu chính của chương trình giảm nghèo ở Tân
Cương chủ yếu là nhằm vào những người chưa bị bắt giữ - nhóm người được coi là
ít tạo thành đe dọa an ninh hơn nhưng vẫn cần phải được cải tạo.
Thường xuất thân từ các
gia đình nghèo làm nghề nông hoặc chăn thả du mục, hơn hai triệu người đã bị
huy động đi làm, mà trong nhiều trường hợp họ bị đưa đi làm sau khi phải trải
qua những giai đoạn đào tạo làm việc ngắn hạn "kiểu quân sự" và giáo
dục ý thức hệ.
Cho đến nay, những bằng
chứng có được cho thấy, giống như những người tù bị nhốt trong trại, họ cũng bị
sử dụng làm nguồn lao động trong các nhà máy, mà đặc biệt là trong các công xưởng
dệt may đang bùng nổ tại Tân Cương.
Hồi tháng Bảy năm nay,
Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế có trụ sở tại Hoa Kỳ (CSIS) nói rằng
"có thể" là các nhóm sắc tộc thiểu số đã bị đưa hái bông, nhưng
"cần phải có thêm thông tin" trước khi họ có thể ra kết luận chính
xác.
Những tài liệu mới mà Tiến
sĩ Zenz tìm được không chỉ cung cấp thông tin đó mà còn cho thấy một mục tiêu
chính trị rõ ràng đằng sau việc luân chuyển người thuộc các sắc tộc thiểu số tới
các cánh đồng bông.
Một thông báo hồi tháng
8/2016 do chính quyền địa phương Tân Cương gửi tới ban quản lý những người hái
bông ra chỉ thị rằng các viên chức hãy "tăng cường giáo dục ý thức hệ và
giáo dục sự đoàn kết dân tộc" đối với những người này.
Một báo cáo về công tác
tuyên huấn do Tiến sĩ Renz tìm được cho thấy các cánh đồng bông được coi là cơ
hội để làm thay đổi "thói suy nghĩ lười nhác thâm căn cố đế" của những
người dân làng nông thôn nghèo, bằng cách cho họ thấy "lao động là vinh
quang" - một khẩu hiệu được nhắc đi nhắc lại nhiều lần trong các tài liệu.
Những cụm từ này cũng được
nhắc lại trong quan điểm của nhà nước Trung Quốc, theo đó nói rằng lối sống và
tập quán của người Uighur đang tạo rào cản cho công cuộc hiện đại hóa.
Nguyện vọng được ở nhà để
"nuôi dạy con cái" thì được miêu tả là một "nguyên nhân quan trọng
gây nghèo", theo một báo cáo tuyên truyền khác về lợi ích của việc đi thu
hoạch bông.
Nhà nước mở những hệ thống
"tập trung hóa" việc chăm sóc trẻ em, người cao tuổi và trông nom
gia súc để mọi người "không phải lo lắng khi đi ra ngoài làm việc".
Và cũng có nhiều nội dung
nói về việc những người hái bông được huy động ra sao, họ phải chịu sự kiểm
soát và giám sát như thế nào - có vẻ như rất khác thường so với thông lệ tuyển
dụng lao động.
Một tài liệu về chính
sách từ vùng Aksu, đề ngày là tháng 10 năm nay, quy định rằng những người hái
bông phải được đưa đi thành từng nhóm, có các viên chức đi kèm, là những người
"cùng ăn, cùng sống, cùng học tập và lao động với họ, chủ động triển khai
việc giáo dục tư tưởng trong thời gian hái bông".
Mahmut - không phải là
tên thật - một thanh niên Uighur nay sống tại châu Âu, đã không thể trở về Tân
Cương, bởi việc từng đi ra nước ngoài là một trong những lý do chính khiến
một người bị bắt vào trại.
Ngay cả việc giữ liên lạc
với gia đình ở quê nhà cũng trở thành việc gây quá nhiều nguy hiểm cho người
thân.
Trong lần cuối cùng liên
hệ với người nhà, hồi 2018, anh biết tin cả mẹ và chị gái mình đều đã bị đưa
đi làm việc ở nơi khác.
"Họ đưa chị gái tôi
tới thành phố Aksu để làm việc trong nhà máy máy dệt vải," anh nói với
tôi. "Chị ấy ở nhà máy đó ba tháng và không được trả đồng nào."
"Vào mùa đông, mẹ
tôi đi hái bông theo yêu cầu của viên chức chính phủ - họ nói họ cần 5 đến 10%
dân làng, họ đến gõ cửa từng nhà."
"Mọi người đi bởi sợ
sẽ bị tống vào tù hoặc đưa tới nơi nào khác nếu không chịu đi."
Trong năm năm qua, những
chuyến đi đến từng nhà như thế đã trở thành cơ chế chế then chốt được áp dụng để
kiểm soát Tân Cương. Có 350.000 viên chức được triển khai để thu thập thông tin
chi tiết kết, xâm phạm tới quyền riêng tư của từng hộ gia đình người thiểu số.
Những người bị các
"nhóm làm việc cấp làng xã" này gọi đi làm cũng chỉ nhận ra rằng họ
là công cụ trong việc quyết định ai sẽ bị bắt đưa đi trại giam.
'Hoàn toàn bịa
đặt'
Ngành trồng bông Tân
Cương từng dựa vào di dân là lao động thời vụ đến từ các tỉnh khác của Trung Quốc.
Nhưng thu hoạch bông khét
tiếng là công việc nặng nhọc. Mức lương tốt hơn cùng công việc nhẹ nhàng hơn ở
những nơi khác khiến di dân không còn tới nữa.
Nay, các báo cáo tuyên
truyền nói rằng nguồn cung ứng lao động địa phương mới được phát hiện vừa giải
quyết được khủng hoảng nhân công vừa giúp tăng thu nhập cho người trồng bông.
Nhưng trong các báo cáo
này không hề có lời giải thích thực sự nào về việc tại sao hàng trăm ngàn người
- những người rõ ràng chưa từng tỏ ra thích thú với công việc này - lại đột
nhiên bị đưa tới các cánh đồng bông.
Tuy các tài liệu nói rằng
mức thu nhập có thể lên tới 5000 nhân dân tệ một tháng, tương đương 764 đô la
Mỹ, nhưng theo một tài liệu thì có vẻ như trong một nhóm 132 người hái bông được
đưa đi từ cùng một làng, tiền lương tháng trung bình chỉ là 1670 nhân dân tệ, tức
là 255 đô la Mỹ, mỗi người.
Bất kể mức lương là bao
nhiêu thì việc đi làm được trả tiền vẫn bị coi là lao động cưỡng bức, theo công
ước quốc tế có liên quan.
Sau khi gửi câu hỏi tới Bộ
Ngoại giao Trung Quốc, BBC nhận được trả lời bằng fax: "Người lao động từ
mọi nhóm sắc tộc thiểu số ở Tân Cương đều chọn lựa công việc theo ý nguyện cá
nhân và tự nguyện ký hợp đồng lao động phù hợp với pháp luật."
Tỷ lệ nghèo ở Tân Cương
đã giảm từ gần 20% hồi năm 2014 xuống chỉ còn trên 1% ngày nay, tuyên bố của
Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói thêm.
Bản tuyên bố nói các cáo
buộc về lao động cưỡng bức là do phương Tây "hoàn toàn thêu dệt", và
cáo buộc những người chỉ trích Trung Quốc muốn gây ra nạn "bắt buộc phải
thất nghiệp và bắt buộc phải đói nghèo" ở Tân Cương.
"Những gương mặt
tươi cười của toàn bộ người dân thiểu số ở Tân Cương là sự đáp trả mạnh mẽ nhất
trước những lời nói dối và đồn thổi của Hoa Kỳ," tuyên bố nói.
Nhưng Sáng Kiến Vì Ngành
Bông Tốt Đẹp Hơn (Better Cotton Initiative), một tổ chức động lập chuyên theo
dõi ngành bông vải vốn cổ súy việc áp dụng các tiêu chuẩn đạo đức và phát triển
bền vững trong ngành, nói với BBC rằng mối quan ngại về chương trình giảm nghèo
của Trung Quốc là một trong những lý do chính khiến họ gần đây quyết định chấm
dứt việc kiểm tra và cấp giấy chứng nhận cho các trang trại.
Giám đốc Tiêu chuẩn và Kiểm
tra Chất lượng, Damien Sanfilippo, nói: "Chúng tôi đã xác định được nguy
cơ khiến các cộng đồng nông thôn nghèo có thể bị buộc phải đi làm việc theo
hình thức cưỡng bức này là có liên quan tới chương trình giảm nghèo."
"Ngay cả khi những
nhân công đó được trả mức lương tử tế - mà đó rất có thể là điều đã đang xảy ra
- thì đó vẫn không phải là thứ công việc mà họ có quyền tự do lựa chọn."
Ông Sanfilippo, người cũng
nhắc tới việc nhóm các giám sát viên quốc tế của ông ngày càng bị hạn chế quyền
tiếp cận Tân Cương như một nhân tố khác nữa, nói rằng quyết định trên của tổ
chức ông chỉ càng làm dấy lên mối rủi ro cho ngành thời trang toàn cầu.
"Trong phạm vi hiểu
biết của tôi, không có bất kỳ tổ chức nào hoạt động tại khu vực có thể làm công
tác kiểm định cho các sản phẩm bông đó."
BBC đã hỏi 30 nhãn hiệu
quốc tế lớn rằng liệu họ có dự định tiếp tục dùng các sản phẩm có nguồn gốc từ
Trung Quốc hay không, sau khi biết kết quả điều tra của BBC.
Trong số những hãng trả lời,
chỉ có bốn công ty là Marks and Spencer, Next, Burberry và Tesco nói rằng họ có
chính sách nghiêm ngặt theo đó đòi mọi sản phẩm có nguồn gốc cung ứng nguyên
liệu từ bất kỳ nơi nào tại Trung Quốc đều không được dùng bông Tân Cương.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/16F68/production/_116065049_xinjiang_prison.jpg
Một trong nhiều
khu nhà tù ở Tân Cương
Vào lúc chuẩn bị rời Tân
Cương, ngay bên ngoài thành phố Korla, chúng tôi đi ngang qua một địa điểm mà hồi
năm 2015 còn là một sa mạc trống trơn.
Xây nhà tù : Trước
(2015) và Sau (2020)
Nay, tại đây có một khu tổ
hợp trại giam, nhà tù khổng lồ mà các nhà phân tích độc lập nói rằng người ta
có thể nhìn thấy có nhiều nhà máy ở bên trong.
Chúng tôi tin rằng đây là
hình ảnh độc lập đầu tiên về địa điểm rộng lớn này.
Nó chỉ là một trong rất
nhiều khu tổ hợp kiểu đó nằm rải rác khắp nơi tại Tân Cương, và nó là lời nhắc
nhở lạnh lẽo cuối cùng về những ranh giới bị xóa nhòa giữa việc bắt nhốt ồ ạt
và tuyển dụng lao động ồ ạt tại Tân Cương.
***
TIN LIÊN QUAN
.
Tân Cương: Mỹ chặn hàng xuất
khẩu vì TQ vi phạm nhân quyền
15 tháng 9 năm 2020
.
Anh cáo buộc TQ ngược đãi
thô bạo người Uighurs ở Tân Cương
19 tháng 7 năm 2020
.
TQ bác bỏ chỉ trích của
Giáo hoàng về người Uighur
Lãnh đạo Tân Cương ca ngợi
'trung tâm giáo dục'
Những khu trại bí ẩn của
Trung Quốc
Anh cáo buộc TQ đối xử
'quá đáng' với người Uighurs
TQ chi hàng tỷ USD xây trại
giam ở Tân Cương
Trung Quốc biện minh việc
giam giữ người mẫu Uighur ở Tân Cương
Video của người mẫu Uighur
tiết lộ gì về trại cải tạo tập trung của TQ?
Tìm kiếm sự thật trong các
trại 'cải tạo' người Duy Ngô Nhĩ
No comments:
Post a Comment