Mới tuần trước, mười bảy
vị thẩm phán còn “đồng thanh tương ứng” gieo lá bài tử trong một vụ án còn nhiều
khuất tất, thì tuần này, một người từng là đảng viên làm việc tại Sở Giáo dục
Hòa Bình đã tuyên bố trước tòa rằng “ai cũng gù, mình thẳng lưng sẽ thành khuyết
tật”.
Cái thói theo thời thuận
thế mà lẩn khuất trong đám đông, bất chấp chân lý lẫn lẽ phải, hòng né tránh sự
dòm ngó hoặc trục lợi cho bản thân là điều dễ thấy trước nay.
Vào những năm 1950, nhà
tâm lý học Solomon Asch đã thực hiện một thí nghiệm tâm lý liên quan tới trải
nghiệm này. Ông mời 50 nam sinh viên từ Đại học Swarthmore, Mỹ, tham gia một
“bài kiểm tra thị lực”.
Đầu tiên, ông vẽ lên bảng
một cột mốc X và ba cột A, B, C. Câu hỏi của ông là, hãy so sánh xem trong ba cột
A, B, C thì cột nào cao bằng X. Nghe có vẻ khá dễ dàng cho các sinh viên đại học.
Tuy nhiên, ông đã mướn
riêng bảy người khác hợp tác với ông, bảy người này sẽ trả lời theo chỉ định sẵn
bất chấp đúng sai. Các sinh viên ngây thơ sẽ lần lượt ngồi ở vị trí thứ tám – để
đưa ra câu trả lời sau cùng – và họ hoàn toàn không hay biết gì.
Qua hàng loạt các lần thử
nghiệm, trong đó có nhiều lần bảy vị cộng tác viên đồng loạt đưa ra các kết quả
sai để “thử lòng” anh sinh viên ngồi ghế sau cùng, Asch đã đo đạc và cho ra một
kết quả bất ngờ: trung
bình, gần một phần ba số sinh viên bị “lung lay” để rồi trả lời sai.
Tại sao họ lại có thể phạm
một sai lầm ngớ ngẩn như vậy?
Khi Asch phỏng vấn những
người này sau cuộc thí nghiệm, hầu hết nói rằng họ không thực sự tin vào câu trả
lời của chính họ, nhưng họ không dám chống lại cả nhóm vì sợ bị chế giễu hoặc bị
cho là “kỳ cục”. Thậm chí, một số người còn nói họ thực sự tin rằng câu trả lời
của bảy vị đầu tiên là chính xác.
Thí nghiệm này về sau được gọi là “Thí nghiệm Phù hợp Asch”, thể
hiện tâm lý con người mong muốn mình hòa hợp với cả nhóm hơn là đi ngược lại số
đông.
Hai nhà khoa học khác là Perrin và Spencer cho rằng
thí nghiệm Asch là “đứa con của thời đại”. Vào năm 1980, họ đã tái lập thí nghiệm Asch, ở đó họ mời các sinh viên
từ nhiều ngành khác nhau tham gia. Trong số 396 thử nghiệm, chỉ có duy nhất một
người hùa theo đám đông và đưa ra kết quả sai. Theo lý giải của hai nhà khoa học
này, vào những năm 1950 ở Mỹ, giới sinh viên chưa có được sự tự do để chất vấn
và phản biện. Thời cuộc đã thay đổi, khiến cho những sinh viên tham gia thí
nghiệm đã bớt đi nhiều gánh nặng tâm lý và trở nên dũng cảm hơn khi đưa ra chủ
kiến.
Việt Nam từ xưa tới nay vốn
là một môi trường khắc nghiệt cho những tiếng nói bất đồng, khi người dân không
chỉ gặp áp lực tâm lý từ xã hội với thứ quyền lực mềm cố hữu như trong thí nghiệm
của Asch, mà còn từ một hệ thống chính quyền độc đoán với đủ các phương tiện vốn
khiến người ta dễ chọn đánh đổi phẩm giá mà uốn gối khom lưng.
Nói như vậy không phải để
bào chữa cho những hành động đi ngược chân lý và lẽ phải, mà để thấy rằng, giữa
sự nhiễu nhương này, những ai dám lên tiếng bất kể bị dư luận bài bác hay chính
quyền trừng phạt quả đòi hỏi rất nhiều nỗ lực và lòng dũng cảm.
“Con mắt họa xanh đầu dễ bạc
Lưng khôn uốn lộc nên từ
Ai ai đều đã bằng câu hết
Nước chẳng còn có Sử Ngư!”
Cụ Nguyễn Trãi đã viết mấy
câu trên trong Quốc âm thi tập, rằng nếu ai cũng cúi đầu khom lưng như lưỡi
câu, thì quốc gia làm gì có được người như ông Ngư, vị quan chép sử nổi danh
chính trực người nước Vệ?
Sáu trăm năm đã đi qua,
tinh thần Nguyễn Trãi vẫn còn đây: chúng ta thấy đâu đó vẫn còn những Đại biểu
Quốc hội đang nỗ lực làm tròn phận sự đại diện người dân, chúng ta thấy nhiều vị
nhân sĩ trí thức chủ động bước ra khỏi hàng ngũ Đảng Cộng sản trong hành trình
đứng về phía tri thức, chúng ta thấy hàng loạt nhà hoạt động vẫn kiên trì công
việc đấu tranh cho tự do dẫu bị đàn áp đánh đập, và chúng ta thấy người người ở
khắp nơi mạnh dạn lên tiếng cho việc quốc gia.
Nếu có cúi đầu, hãy cúi đầu trước họ, những con người
giàu lòng dũng cảm.
--------------------------------------
CÁC CHỦ ĐỀ CŨ :
May 12, 2020
Khi Facebook bắt đầu có
những động thái thỏa hiệp rõ ràng với các chính quyền độc tài, bao gồm Việt Nam
[1], thì một cơ chế mới đã ra đời hòng giúp người dùng Facebook gìn giữ và bảo
vệ không gian tự do của họ trên Internet. Cách đây vài hôm, Ủy ban […]
.
April 27, 2020
Hôm nay mình đọc trên
blog vnhacker, thấy tác giả có đề cập tới bài viết “Keep your identity small” của
lập trình viên Paul Graham. Khá ngắn gọn và dễ đọc, bèn dịch cho mọi người tham
khảo. Để tìm hiểu sâu hơn về vấn đề này, mọi người có thể tìm đọc cuốn […]
.
April 24, 2020
Facebook đã chào thua trước
áp lực của chính quyền Việt Nam. Nó không còn là một nơi đáng tin cậy. Dù phải
thừa nhận rằng, trong vụ kiểm duyệt này, Facebook cũng chỉ là một nạn nhân.
Tháng 1/2019, Bộ Thông tin Truyền thông dọa “áp dụng các biện pháp kỹ thuật cần
thiết” […]
.
April 23, 2020
VÀI TÀI LIỆU LIÊN QUAN TỚI
CÔNG HÀM 1958 — Edit: Theo đề nghị của một tác giả, mình cắt bỏ một phần liên
quan đến nhận định từ năm 2012 của tác giả ấy. Edit 2: Bài sẽ được cập nhật thường
xuyên (mình học tới đâu thì sẽ cập nhật tới đó). — […]
.
April 22, 2020
Chính quyền Việt Nam đối
đãi với Facebook hệt như cái cách bà phó chủ tịch phường Bãi Cháy cư xử với chị
gái bán rau: muốn chặn thì chặn, muốn thả thì thả. [1] Bấy lâu nay người dùng mạng
vẫn không hiểu lý cớ gì mà Facebook chậm chạp hẳn đi. Hôm qua, […]
.
April 22, 2020
Hôm qua, nguồn tin từ nội
bộ Facebook vừa tiết lộ rằng Facebook đã đồng ý đẩy mạnh việc kiểm duyệt những
bài viết “chống đối nhà nước Việt Nam”, tin từ Reuters cho hay. [1] Theo đó,
các máy chủ nội địa của Facebook đặt tại Việt Nam đã bị tắt trong vòng khoảng
[…]
No comments:
Post a Comment