Mỹ Hằng
BBC News Tiếng Việt
22/05/2020
Khi dịch bệnh Covid-19 vừa
tạm lắng ở Việt Nam, chính phủ bất ngờ công bố thành lập Ban Quản lý (BQL) khu
kinh tế thí điểm Vân Đồn, một khu vực nằm trong Dự luật Đặc Khu Kinh tế (Vân Đồn,
Bắc Vân Phong, Phú Quốc) đã bị dư luận cả nước phản đối năm 2018.
Vì sao chính phủ Việt Nam
quyết thành lập khu kinh tế này, vào thời điểm Trung Quốc đang tăng cường gây
áp lực trên Biển Đông? Liệu các chuyên gia từng lên tiếng về Dự luật Đặc khu
trước đây có được tham vấn lần này? Vì sao công luận không có cơ hội lên tiếng
góp ý?
Chuyên gia kinh tế Phạm
Chi Lan và Nguyễn Trí Hiếu trao đổi với BBC News Tiếng Việt các ý kiến có phần
trái chiều quanh vấn đề này.
Chuyên gia kinh tế
Phạm Chi Lan
'Đánh úp người
dân'
Chuyên gia kinh tế Phạm
Chi Lan nói với BBC rằng bà 'không được ai tham vấn,' 'hoàn toàn không biết',
và 'thực sự bị bất ngờ' với việc thành lập và đưa vào vận hành thí điểm khu
kinh tế Vân Đồn của chính phủ Việt Nam.
"Có những lợi ích người ta theo đuổi mà bị đông
đảo công chúng phản ứng, kể cả ở diễn đàn Quốc hội, thì người ta sẽ tìm con đường
đi lặng lẽ, kín đáo hơn, có thể gọi đùa là 'đánh úp' với xã hội,'" bà Chi Lan nói.
"Họ có thể có những cách vận động lặng lẽ hơn
so với trước đó. Trước đây với Dự luật Đặc khu, có thể họ đã quá tự tin về khả
năng được thông qua nên làm rất ồn ào, quảng bá rất ghê. Nào là Tổ Phượng
Hoàng, nào là đầu tư một lãi mười lãi trăm. Nên khi bị bác bỏ thì nay họ rút
kinh nghiệm."
"Nhưng đáng tiếc là kể cả quay lại, cho thành lập
mang tính thí điểm thì chính phủ cũng nên tham vấn lại các các chuyên gia, những
người đã phản biện mạnh mẽ luật này về nhiều mặt, thì khi ra quyết định sẽ chắc
chắn hơn."
"Vừa rồi do bận tập trung vào dịch bệnh nên
công luận ít để ý đến các vấn đề khác. Tôi chắc bây giờ một số chuyên gia đang
quan tâm sẽ quay lại và lên tiếng, phân tích cho xã hội thấy những bất cập của
khu kinh tế này thì xã hội sẽ có phản ứng của mình. Gì chứ với Trung Quốc thì
xã hội Việt Nam rất nhạy cảm và quyết liệt."
Về thời điểm chính phủ Việt
Nam đưa vào vận hành khu kinh tế Vân Đồn khi Trung Quốc đang tăng sức ép trên
Biển Đông, bà Chi Lan cho rằng đây là sự 'tình cờ'.
"Chứ không ai ngu dốt, vô trách nhiệm tới mức
khi Trung Quốc đang lấn vào Biển Đông rất mạnh mà lại đi mở khu kinh tế Vân Đồn
để cho Trung Quốc vào lãnh thổ của mình. Nếu cố tình như vậy thì vừa ngu dốt, vừa
thiếu trách nhiệm, có thể nói là hành động phản quốc."
Sức ép từ Trung Quốc?
Bà Chi Lan nói bà không
dám võ đoán Việt Nam chịu sức ép từ Trung Quốc hay không để thành lập một khu
kinh tế như vậy. Nhưng bà cho rằng có khả năng lớn là Trung Quốc rất mong có được
một đặc khu kinh tế như Vân Đồn ở Việt Nam.
"Về tiêu chí địa lý, Vân Đồn nằm đúng tâm điểm
Vành đai Con đường mà TQ vẫn mong muốn. Việt Nam có tham gia vào ngân hàng hạ tầng
châu Á mà Trung Quốc khởi xướng nhưng lại chưa thực sự tham gia dự án cụ thể
nào của Vài đai Con đường, nên Trung Quốc rất muốn lôi Việt Nam vào, nhất là
khi Việt Nam đang vực dậy từ dịch Covid-19."
"Nhưng kể cả nếu họ tạo sức ép thì đó cũng là một
chuyện, Việt Nam để sức ép đó đẩy tới việc ra quyết định thành lập khu kinh tế
như vậy là chuyện khác. Điều tôi mong là lãnh đạo đủ sáng suốt để thấy những điều
bất cập không thể chấp nhận được nếu khu kinh tế thí điểm Vân Đồn được hình
thành trên những ý tưởng cũ của Dự Luật Đặc khu, gây đe dọa cho an ninh quốc
phòng của Việt Nam."
TS Nguyễn Trí Hiếu
TS Nguyễn Trí Hiếu cũng
cho hay ông không đánh giá được có phải do sức ép từ Trung Quốc hay không,
nhưng khi chính phủ đã ra quyết định rồi thì người dân không làm gì khác được.
Điều duy nhất hiện nay có thể làm, là đề xuất chính phủ đưa ra các hướng dẫn cụ
thể về cách thức vận khành khu kinh tế Vân Đồn để người dân biết và Quốc hội
giám sát.
"Tôi không rõ chính phủ có bàn với Quốc hội hay
có ủy ban nào của Quốc hội đã duyệt qua đề án này hay chưa. Tôi không thấy báo
chí trước đó nói gì. Nhưng cũng khó để kết luận đây là quyết định đơn phương của
chính phủ. Nếu không hỏi ý kiến Quốc hội và các thành phần khác thì có nghĩa
chính phủ đặt người dân vào trong sự đã rồi. Nhưng tôi không chắc về việc
này."
"Tôi có đề xuất rằng nếu chính phủ chưa có kế
hoạch gì thì đây là thời điểm tốt để đưa ra kế hoạch. Chính phủ cần có hướng dẫn
cụ thể gắn liền với dự án được ban hành, để mọi người chưa biết thì được biết về
khu này. Không chỉ cho dân biết mà cần trao đổi trên diễn đàn Quốc hội. Chúng
ta không thể làm gì khác hơn vì không thể yêu cầu thủ tướng rút quyết định được."
'Phải siết lại quyền
hạn BQL khu Vân Đồn'
Cả bà Phạm Chi Lan và ông
Nguyễn Chí Hiếu đều nói 'không hay biết gì' về nội dung cụ thể và các quy định
được đưa ra trong khu kinh tế thí điểm Vân Đồn.
Nhưng bà Chi Lan nói 'cần
siết lại' quyền hạn BQL và cắt bỏ các đề xuất từng đưa ra trong Dự luật Đặc
khu. Còn TS Nguyễn Chí Hiếu thì nói không cần có luật riêng cho Trung Quốc
nhưng cần hoạt động trên cơ sở tuân thủ luật pháp.
Bà Chi Lan nói với BBC:
"Tôi cho rằng chính phủ phải rút lại các đề án
mà trước đây Vân Đồn đã đưa ra, đính kèm theo như phụ lục của Dự Luật Đặc khu
Kinh tế - vốn dự định là nếu dự luật được thông qua thì các phụ lục này cũng được
thông qua luôn. Bởi nếu làm theo các đề án đó thì rất dở."
"Những chi tiết như cho thuê đất 99 năm. Những
người ở các nước có chung biên giới với Quảng Ninh được tự do ra vào; được mua
nhà cửa, được quyền sở hữu nhà và thừa kế cho con cháu họ. Nghĩa là mở cửa cho
người Trung Quốc và con cháu họ, tự do mua đất, tự do sinh sống ở đó hết đời
cha mẹ đến đời con cháu chắt. Và như vậy là quyền vĩnh viễn thuộc về họ. Như vậy
là cho người Trung Quốc quyền cao hơn quyền của người Việt Nam ở nước ngoài -
được mua nhà ở Việt Nam nhưng chỉ được sử dụng chứ không được sở hữu, bán lại
hay chuyển nhượng theo luật hiện hành. Tất cả những cái đó là không thể được."
"Hay đề xuất cho nước ngoài đầu tư nhà máy điện
hạt nhân, đầu tư sản xuất quân trang quân dụng. Những điều này vô lý quá mức.
Đây là những điều công luận đã phản ứng rất mạnh mẽ. Trong đó tôi cũng từng phản
ứng rất nhiều."
"Ngoài ra, phải siết lại, và làm thật rõ quyền
hạn BQL đến đâu, chứ không được làm mọi thứ. BQL này phải chịu giám sát của những
đâu cũng phải quy định rõ ra, chứ không phải chỉ đối với tỉnh. Tỉnh có thể chỉ
coi đây là một khu nhỏ trong địa bàn của mình, nhưng khu nhỏ đó có thể trở
thành một cứ điểm để Trung Quốc vào và gây nguy cơ đối với an ninh quốc phòng của
cả quốc gia Việt Nam."
"Lúc đó nó không còn là vấn đề của một huyện, một
tỉnh nữa mà đó là vấn đề của quốc gia. Do đó những người có trách nhiệm của quốc
gia phải có trách nhiệm giám sát và phải siết kỷ cương, quyền hạn của khu
này."
"Còn nếu chính phủ không rút lại các đề án
trên, chúng tôi sẽ lên tiếng. Xã hội Việt Nam rất nhạy cảm với các vấn đề liên
quan đến Trung Quốc."
Bà Chi Lan cũng nêu quan
ngại rằng sau đại dịch Covid-19, kinh tế toàn cầu thay đổi, mọi thứ không còn
như trước đại dịch. Chẳng hạn, mở sòng bạc ra, có 'hốt bạc' được như người ta từng
mơ hay không khi dịch bệnh rình rập?
"Nên phải tính toán lại. Thậm chí nếu tình hình
ở Biển Đông căng nữa thì chính phủ hoàn toàn có thể cho tạm ngừng luôn dự án
này, như đã áp dụng khi dịch Covid-19 xảy ra, là cho đóng cửa biên giới với
Trung Quốc," bà Chi Lan nói.
Còn theo TS Nguyễn Trí Hiếu,
do đây là khu vực nhạy cảm, "đảng và chính phủ phải lên kế hoạch bảo đảm
an ninh quốc phòng ở những khu như vậy không bị phương hại; luật lệ Việt Nam được
áp dụng đồng đều; mở cửa cho nhiều nhà đầu tư và có sự khống chế về tỷ lệ ngay
từ đầu. Ví dụ 80% đầu tư từ Trung Quốc là không hợp lý."
"Cần có nhiều biện pháp chế tài cho các nước
tham gia vào đặc khu kinh tế này. Nhưng tôi cho rằng không nên có biện pháp chế
tài cho riêng Trung Quốc vì có thể tạo ra cách đối xử không công bằng tại khu
này."
Nỗ lực thoát Trung
Theo bà Chi Lan, dịch
Covid-19 cho thấy nền kinh tế Việt Nam có rất nhiều vấn đề. Cấu trúc kinh tế Việt
Nam quá lệ thuộc Trung Quốc, nên phải xem xét mọi cách để giảm bớt sự lệ thuộc
này, chứ không phải lại mở cửa thông qua khu kinh tế Vân Đồn để tăng sự lệ thuộc.
"Mà sự lệ thuộc đó còn nguy hại hơn vì nó diễn
ra ngay trên chính đất nước mình. Một khi người ta vào quá xá rồi thì không quản
lý được nữa. Riêng việc người Trung Quốc lén lún ở Nha Trang mua nhà mua đất
còn không quản lý nổi nữa là cho vào công khai với thời gian dài như vậy thì sẽ
xảy ra cái gì."
Theo bà Chi Lan, hiện các
nước trên thế giới đều đang cố gắng thoát khỏi lệ thuộc vào Trung Quốc bằng
cách nỗ lực đón các luồng đầu tư mới và dịch chuyển dần sang đầu tư ở các quốc
gia khác thì không có lý gì Việt Nam lại phát triển lệch hướng chung đó.
"Việt Nam đáng lẽ cũng phải chuẩn bị đón những
dòng đầu tư đó, thì lại mở ra khu kinh tế Vân Đồn với những mục tiêu hết sức
tùm lum."
"Hiện nay có nhiều ý kiến đề xuất với chính phủ
đẻ sớm đưa ra một luật về an ninh quốc phòng về kinh tế. Ngay Nghị quyết 52 mà
Bộ Chính trị về đầu tư nước ngoài cũng nêu rõ không chấp nhận những dự án gây
tác hại đến an ninh quốc phòng. Nghị quyết này phải được đưa vào thành quy định
pháp lý và thực hiện."
"Nhất là lúc này, nhiều nước, kể cả Mỹ, đã từ
chối một số dự án đầu tư nước ngoài từ Trung Quốc. Việt Nam cũng có quyền đó.
Xu hướng hiện nay tạo ra những cơ hội mới cho Việt Nam để có thể phát triển, giảm
bớt lệ thuộc vào Trung Quốc và tăng cường quan hệ kinh tế với các quốc gia khác
trên cơ sở tương đồng về lợi ích, như với Mỹ, Nhật Bản, EU, v.v.."
"Trong lĩnh vực công nghiệp phụ trợ, các nước
hiện đang muốn giảm bớt nguồn cung từ Trung Quốc và chuyển sang các nước khác,
Việt Nam có thể tận dụng cơ hội này. Tất nhiên Việt Nam không đủ khả năng để chấp
nhận tất cả, nhưng có một số lĩnh vực Việt Nam làm được, cái chính là cần cải
cách mạnh mẽ, nâng cao năng lực để đáp ứng, và chứng tỏ mình có khả năng tốt."
Dù đồng tình rằng Việt
Nam có thể tận dụng cơ hội này để đón nhận các luồng đầu tư mới từ các quốc gia
khác ngoài Trung Quốc, nhưng TS Nguyễn Trí Hiếu cho rằng cần phải xem 'thoát
Trung' là gì, có cần thiết không và có thể thực hiện được không.
Ông Hiếu phân tích:
"Hàng nghìn năm qua hai nước Việt-Trung đã có số
phận gắn chặt với nhau. Trong lịch sử hiện đại, 50 năm qua cho thấy những thách
thức ghê gớm hơn cả. Dù Việt Nam-Trung có xung đột, căng thẳng về chính trị,
xung đột trên Biển Đông, nhưng họ vẫn luôn là hai đồng minh về mọi phương diện,
từ chính trị, quân sự, cho đến thương mại, kinh tế, xuất nhập khẩu và đầu tư -
rõ ràng, Trung Quốc luôn thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam. Đây là mối
quan hệ vô cùng phức tạp, vừa là bạn, vừa là đối thủ. Hai bên có mâu thuẫn,
nhưng vẫn phải làm việc với nhau, hợp tác về kinh tế."
"Việc lệ thuộc Trung Quốc thì Việt Nam từ lâu vẫn
luôn như vậy. Nhiều chuyên gia bàn thoát Trung nhân dịch bệnh này, nhưng thoát
cách nào? Tỷ trọng hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc vào Việt Nam rất lớn. Nghe
'thoát Trung' thì sướng tai đấy nhưng có làm được không, có cần thiết hay
không? Ngoài ra cũng có thể hiểu 'thoát Trung' dưới nhiều khía cạnh, thương mại,
kinh tế, chính trị, văn hóa. Vậy thoát khỏi toàn bộ ảnh hưởng của Trung Quốc là
điều không tưởng. Số phận hai quốc đã gia gắn bó với nhau hàng ngàn năm
qua."
Cái giá phải trả
'có đáng không?'
Hồi tưởng lại Dự luật Đặc
khu Kinh tế, bà Chi Lan nói những người vận động cho luật đó đều nói đó là vì lợi
ích của tỉnh Quảng Ninh và đó sẽ là một điển hình chứng minh cho nước Việt Nam
thấy là nên và cần có những đặc khu như thế. Nhưng cái mà bà Chi Lan lo lắng là
cái giá phải trả để đạt được khát vọng đó.
"Lúc đó có nhiều người ủng hộ, khát vọng ghê lắm.
Họ có ý chê những người không tán thành, là nhát quá, là không đủ táo bạo. Luôn
luôn có những ý kiến khác nhau như vậy."
"Tôi không phê phán những người có ý kiến khác
mình. Có thể họ chân thành muốn vì lợi ích chung thật chứ không vì lợi ích
nhóm. Tôi chỉ nghĩ sự táo bạo đó phải đặt trong bối cảnh đất nước có nhiều chuyển
biến phức tạp, có nhiều yếu tố bất ngờ, như dịch Covid-19, và rồi khi mọi người
đang lo dịch, thì Trung Quốc khuấy đảo trên Biển Đông. Những cái này đều ngoài
dự kiến của mọi người."
"Lẽ ra những người đề xuất khu kinh tế Vân Đồn
vào thời điểm này phải nghĩ đến mọi yếu tố đó, chứ không được quyền không nghĩ
đến. Ví nó là vấn đề quan trọng với quốc gia, là chủ quyền, là an toàn lãnh thổ,
là an ninh quốc phòng."
"Có việc làm, có tăng trưởng,có thêm ngành nọ
ngành kia, thì có thể có. Nhưng vấn đề là nó được trả bằng giá nào? Có đáng hay
không? Khi nhìn vào phần trăm tăng trưởng của Việt Nam, tôi vẫn luôn luôn lo lắng
là cái giá phải quá đắt, hưởng lợi thực sự lại không phải người Việt Nam. Ví dụ
Việt Nam được coi là thành công trong thu hút FDI, nhưng cái giá là kinh tế Việt
Nam rơi vào lệ thuộc nhiều hơn, người được hưởng lợi nhiều nhất là doanh nghiệp
nước ngoài chứ không phải doanh nghiệp trong nước. Tính lợi mà lờ đi thiệt hại
hoặc giá phải trả cho nó thì không thấy được toàn diện, không sòng phằng."
Trong khi đó, TS Kinh tế
Nguyễn Trí Hiếu lại đưa ra ý kiến có phần trái chiều với bà Chi Lan. Ông nói
ông ủng hộ đặc khu kinh tế nếu hoạt động dựa trên nguyên tắc công bằng.
Theo TS Hiếu, trước đây
chưa có khảo sát chính thức bao nhiêu phần trăm dân chúng đồng ý hay ủng hộ Dự
luật Đặc khu Kinh tế, dù chắc chắn có những tiếng chỉ trích liên quan tới kinh
tế và anh ninh quốc phòng.
TS Nguyễn Trí Hiếu phân
tích:
"Về dự án này, Việt Nam đang muốn mở cửa nền
kinh tế của mình cho nước ngoài, kể cả với Trung Quốc. Nếu có một đặc khu để hấp
thu vốn của họ thì đây là thời điểm thuận tiện vì nền kinh tế thế giới và châu
Á đang bị tác động vì dại dịch. Và nhiều nhà đầu tư đang muốn rời Trung Quốc để
đến các nước khác ở châu Á. Do đó, nếu khu kinh tế Vân Đồn đón cả các nhà đầu
tư khác chứ không chỉ Trung Quốc thì tôi ủng hộ.
"Dĩ nhiên khu vực Vân Đồn gần biên giới với
Trung Quốc, nếu khu kinh tế này lại được thành lập để giành riêng cho Trung Quốc
nữa thì lo ngại Việt Nam trở thành bàn đạp của Trung Quốc là có cơ sở. Nhưng
cho tới thời điểm này không rõ khu kinh tế Vân Đồn có giành riêng cho Trung Quốc
hay không."
"Do đó, chúng ta cần phải có thêm thông tin từ
chính phủ về đặc khu này. Trước hết xem liệu đó có phải là khu kinh tế đặc biệt
dành cho Trung Quốc hay cho một quốc gia nào đó không. Nếu vậy thì tiếp đó cần
xem chế tài ra sao, các quy định pháp luật hiện hành liên quan có được triệt để
áp dụng hay không, hay có các điều chỉnh để thuận lợi cho nhà đầu tư của quốc
gia đó. Đặc biệt, cần tuân thủ pháp luật Việt Nam về lĩnh vực sử dụng tiền tệ."
"Không chấp nhận đặc khu này sử dụng tiền của
quốc gia khác bên cạnh tiền đồng của Việt Nam, kể cả đồng đô la Mỹ. Dù biết rằng
nhiều chuyên gia và người lao động nước ngoài sinh sống ở khu vực này. Đó là
nguyên tắc mà hiện Việt Nam đang áp dụng: người dân có thể giữ ngoại tệ ở các
ngân hàng nhưng không được niêm yết hàng hóa hay giao dịch bằng đồng ngoại tệ.
Điều này cũng phải áp dụng với đặc khu kinh tế để đảm bảo về chủ quyền tiền tệ."
"Ngoài ra, các nhà đầu tư vào khu kinh tế này
phải tuân thủ luật pháp quốc gia như hợp đồng, hành chính, nhập cảnh, công
đoàn, v.v… Nếu hoạt động dựa trên nguyên tắc công bằng và tuân thủ pháp luật
thì tôi ủng hộ. Kể cả có nhà đầu tư Trung Quốc thì tôi vẫn hoan nghênh. Dĩ
nhiên sẽ có những điều khoản giành riêng cho đặc khu kinh tế như về thuế xuất
nhập khẩu v.v…"
"Thời gian sắp tới, nếu Việt Nam tiếp tục kiểm
soát đại dịch tốt như hiện nay, thì cho đến cuối quý hai, quý ba, Việt Nam có
thể bắt đầu quy trình phục hồi rất sớm, và kêu gọi đầu tư nước ngoài là rất
quan trọng. Không những Vân Đồn mà các khu chế xuất khác nên mở ra để đón đầu
tư nước ngoài. Đây là cơ hội tốt cho Việt Nam."
No comments:
Post a Comment