Kênh
đào Phù Nam do Trung Quốc tài trợ chia rẽ Campuchia và Việt Nam
Jack Brook - Nikkei
Asia
Nguyễn
Thị Kim Phụng, biên dịch
Kế
hoạch xây kênh đào kết nối Phnom Penh với Vịnh Thái Lan đã làm gia tăng báo động
trong bối cảnh tranh giành ảnh hưởng trong khu vực.
Từ
ngôi nhà của mình bên bờ sông Mekong, cách Phnom Penh một giờ đồng hồ, Mao
Sarin có thể ngắm nhìn những con tàu chở đầy container đang trên đường đến Việt
Nam cũng như vùng đồng bằng châu thổ khổng lồ.
Nếu
chính phủ của tân Thủ tướng Campuchia Hun Manet tuân theo đúng kế hoạch của
mình, các chuyến hàng trong tương lai sẽ đi dọc theo con kênh trị giá 1,7 tỷ
USD do Trung Quốc tài trợ – một dự án sẽ xóa sổ ngôi nhà lợp mái tôn của Sarin.
Kênh đào Phù Nam (Funan Techo canal) sẽ kết nối trực tiếp Phnom Penh với các cảng
biển của Campuchia trên Vịnh Thái Lan, thoát khỏi con đường vốn do Việt Nam trấn
giữ ngay cửa sông Mekong, một trong những tuyến đường thủy lớn nhất châu Á.
“Tôi
đã thấy đội phát triển dự án đến đây đo đạc gần 20 lần,” Sarin, một tài xế xe
ôm kiêm cựu quân nhân đã sống bên bờ sông hơn ba mươi năm, cho biết. “Chúng tôi
đang hồi hộp chờ đợi.”
Hà
Nội cũng đang chờ đợi. Phía Việt Nam đã chính thức đưa ra cảnh báo về tác động
tiềm tàng của kênh đào đối với Đồng bằng sông Cửu Long trong bối cảnh vẫn chưa
có các đánh giá tác động môi trường công khai về dự án này – vốn là một phần
trong các khoản đầu tư đầy tham vọng nhưng lại eo hẹp về mặt tài chính của
Trung Quốc vào các dự án cơ sở hạ tầng trên khắp châu Á. Trong những năm gần
đây, các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc rút lại lời hứa tài trợ cho các dự án
sân bay lớn ở Campuchia, nhưng hồi tháng 2, Manet đã kêu gọi Trung Quốc tiếp tục
đầu tư vào những cơ sở hạ tầng lớn như Kênh đào Phù Nam.
Tranh
cãi xoay quanh kênh đào này cũng phản ánh những căng thẳng địa chính trị sâu sắc
hơn khi Campuchia cố gắng thoát khỏi sự phụ thuộc vào các tuyến thương mại do
Việt Nam kiểm soát, làm suy yếu đòn bẩy khu vực của Hà Nội, đồng thời nâng cao
hơn nữa ảnh hưởng của Bắc Kinh ở phía nam sông Mekong.
Vị
trí dự kiến của Kênh đào Phù Nam tại Campuchia. Nguồn: Báo cáo của Campuchia gửi
Ủy ban sông Mekong
Lợi
ích kinh tế của Campuchia vẫn gắn bó chặt chẽ với Việt Nam, vốn là “đối tác chiến
lược đặc biệt” của Campuchia. Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ hai của
Campuchia chỉ sau Trung Quốc, và thương mại giữa hai nước láng giềng đã vượt 6
tỷ USD vào năm 2023. Tuy nhiên, kênh đào mới có thể gây ra rạn nứt giữa hai nước
trong bối cảnh sự phân cực khu vực ngày càng gia tăng.
Chhengpor
Aun, nghiên cứu viên tại Diễn đàn Tương lai, một viện chính sách của Campuchia,
mô tả kênh đào này là sự hoàn thành “giấc mơ dân tộc” (national imagination) bằng
cách giải quyết vết thương tinh thần sâu sắc của người Campuchia sau khi được
cho là để mất toàn bộ Đồng bằng sông Cửu Long khi khu vực này chính thức sáp nhập
vào Việt Nam dưới thời Pháp thuộc vào năm 1949.
Tên
thường gọi của kênh đào bắt nguồn từ Vương quốc Phù Nam cổ đại, nằm trải dài khắp
miền nam Việt Nam và được người Campuchia coi là tiền thân của Đế chế Khmer. Về
mặt chính thức, kênh đào có tên đầy đủ là Dự án Hệ thống Đường thủy và Hậu cần Tonlé Bassac.
Theo kế hoạch
của Campuchia, kênh đào rộng 100 mét, gồm 2 làn, dự kiến bắt đầu hoạt động từ
năm 2028. Nó sẽ đi từ bờ sông Mekong ngay phía dưới Cảng tự trị Phnom Penh, trước
khi cắt qua sông Bassac (tức sông Hậu) và tiếp tục đi thêm 180 km tới Kep, một
tỉnh ven biển phía tây nam Campuchia.
Bộ
trưởng Giao thông vận tải Campuchia Peng Ponea tuyên bố dự án sẽ khởi công vào
cuối năm nay, dù nghiên cứu về tính khả thi mà nhà phát triển kênh đào, Tập
đoàn Cầu đường Trung Quốc (CRBC) thuộc sở hữu nhà nước, công bố hồi tháng
10 năm ngoái đến nay vẫn chưa hoàn tất.
Ở
tỉnh Kep, tại điểm cuối của Kênh đào Phù Nam, dọc theo lối đi nhìn ra khu nhà của
một nhóm ngư dân địa phương, có rất ít dấu hiệu cho thấy các kế hoạch đầy tham
vọng đang được tiến hành. Những công trình này dự kiến sẽ phục vụ một cảng biển
nước sâu bên trong khu vực giờ vẫn đang là đồng cỏ yên tĩnh và đặc khu kinh tế
toàn ruộng lúa của Kampot.
Người
lái xe ôm Mao Sarin, 63 tuổi, đã sống nhiều năm cùng vợ và con gái trên sông
Mekong, đồng thời làm người trông coi ngôi đền thờ thần “neak ta” địa phương,
nhưng ông có thể sẽ phải chuyển chỗ ở do quy hoạch Kênh đào Phù Nam. (Ảnh của
Jack Brook)
Đi
thêm một đoạn đường nhỏ, đến một dải đất nhô ra biển, bạn sẽ thấy những chiếc
xe tải đang san lấp mặt bằng để xây khu cảng biển trị giá 1,5 tỷ USD – một dự
án của Công ty Hậu cần và Cảng Kampot, khởi công từ tháng 5/2022. Năm ngoái,
Công ty Kỹ thuật Cảng biển Trung Quốc, một công ty con của CRBC, đã ký hợp đồng
giúp xây dựng cảng này.
Các
quan chức và lãnh đạo doanh nghiệp Campuchia xem Kênh đào Phù Nam là một phần
trong kế hoạch cải tổ hậu cần sâu rộng, nhằm giảm tới 30% chi phí vận chuyển,
giúp đất nước có thể cạnh tranh trong các lĩnh vực xuất khẩu quan trọng như
ngành may mặc. Tuy nhiên, như nghiên cứu viên Sothearak Sok thuộc Trung tâm
Nghiên cứu Đông Nam Á đã chỉ ra, có một ẩn ý về việc giành lại chủ quyền – điều
mà Thủ tướng Hun Manet gọi là “hít thở bằng mũi của chính mình.”
Hà
Nội đã nêu các quan ngại về vấn đề môi trường xoay quanh kênh đào trong chuyến
thăm cấp nhà nước đầu tiên của Manet tới Việt Nam hồi tháng 12 năm ngoái, vài
tháng sau khi ông lên kế thừa gần 40 năm cầm quyền của cha mình, Hun Sen. Một
quan chức hàng đầu của Campuchia nói với truyền thông địa phương rằng chuyến
thăm bao gồm việc trình bày “kết quả của một số nghiên cứu” xác nhận “không có
tác động môi trường.” Nhưng nội dung các nghiên cứu đó chưa được công bố.
Tháng
8 năm ngoái, ngay khi Manet lên nắm quyền, Campuchia đã thông báo cho Ban Thư
ký Ủy ban sông Mekong (MRC), một cơ quan giám sát khu vực, về kế hoạch xây dựng
một con kênh “trên dòng phụ của sông Mekong” và cho biết tác động sẽ chỉ giới hạn
ở “bụi trong không khí và tiếng ồn” từ công trường.
Tuy
nhiên, Brian Eyler, chuyên gia về Mekong của Trung tâm Stimson có trụ sở tại
Washington, D.C., lập luận rằng: dựa trên các bản đồ do chính quyền Campuchia đệ
trình lên MRC, “không thể phủ nhận” việc kênh đào sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến
dòng chính của sông Mekong và tác động đó sẽ lớn hơn nhiều so với những gì
Campuchia tuyên bố.
Theo bản
đồ trình lên Ban Thư ký Ủy ban sông Mekong, dự án Kênh đào Phù Nam sẽ đi qua cộng
đồng trong hình, ở tỉnh Kandal, dọc theo sông Bassac. Chính quyền địa phương và
người dân cho biết họ đã nhận được thông tin trái ngược nhau về tuyến đường được
đề xuất. (Ảnh của Jack Brook)
Theo
Hiệp định Mekong năm 1995, các dự án ảnh hưởng đến dòng chính phải được MRC
“đánh giá kỹ thuật,” nhận ý kiến đóng góp từ các quốc gia thành viên bao gồm Việt
Nam, cũng như Lào và Thái Lan. Ban Thư ký MRC nói với Nikkei rằng họ đã “yêu cầu
và đang chờ thêm thông tin từ Campuchia”.
Văn
Phạm Đăng Trí, nghiên cứu viên về tài nguyên nước tại Đại học Cần Thơ, Việt
Nam, cho biết nếu không có biện pháp phòng ngừa đầy đủ, kênh đào có thể làm
gián loạn lũ tự nhiên, làm tăng độ mặn, và thay đổi dòng chảy nông nghiệp và
kinh tế ở Đồng bằng sông Cửu Long, vốn đã phải đối mặt với những thách thức
nghiêm trọng về môi trường.
Bản
tóm tắt đánh giá tác động môi trường mà Campuchia cung cấp cho Ban Thư ký MRC
nói rằng việc sử dụng ba âu thuyền dọc theo kênh sẽ đảm bảo việc xả nước được
“kiểm soát hiệu quả,” nhằm ngăn chặn những thay đổi đáng kể đối với dòng chảy của
sông Mekong.
Có
rất ít thông tin công khai về cách Campuchia dự định giảm thiểu các tác động
khác như làm gián đoạn vùng ngập lũ tự nhiên của đồng bằng và di dời những người
dân sống dọc con kênh. Chính quyền Campuchia đã đề nghị Nikkei xem
bản đệ trình của họ lên Ban Thư ký MRC.
Người
phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam nói với Nikkei rằng Hà Nội ủng
hộ sự phát triển kinh tế-xã hội của các nước láng giềng, nhưng yêu cầu
Campuchia “hợp tác chặt chẽ” để chia sẻ thông tin về tác động của dự án đối với
Đồng bằng sông Cửu Long, “để đảm bảo lợi ích hài hòa của các quốc gia ven sông
và cư dân địa phương.”
Nhà
khoa học hàng đầu của chính phủ Campuchia, Sok Touch, Chủ tịch Viện Khoa học
Hoàng gia, đã ngụ ý rằng nỗi lo thực sự của Việt Nam là mất quyền kiểm soát đối
với Campuchia, nhưng Hà Nội không nên can thiệp vào chuyện này.
“Hãy
nhìn Việt Nam đi! Họ cũng vận chuyển gạo bằng hệ thống đường thủy. Anh có bao
giờ thấy họ nói [trước] với chúng tôi rằng họ sẽ đào kênh không? Không, họ chẳng
bao giờ nói với chúng tôi,” Touch trả lời truyền thông nhà nước vào tháng 1.
“Xin hãy thương xót người Khmer [người Campuchia] chúng tôi! Những gì người
Khmer chúng tôi sắp làm không ảnh hưởng đến các bạn [Việt Nam].”
Một
cơ sở của Tập đoàn Cầu đường Trung Quốc (CRBC) thuộc sở hữu nhà nước của Trung
Quốc tại Campuchia. CRBC vẫn đang tiến hành nghiên cứu tính khả thi của Kênh
đào Phù Nam mà họ đã ký hợp đồng xây dựng, dù chính phủ Campuchia đã thông báo
việc xây dựng kênh sẽ bắt đầu trong năm nay. (Ảnh của Jack Brook)
Phân
tích của Nikkei về truyền thông xã hội và hồ sơ công ty chỉ ra
rằng Công ty Hậu cần và Cảng Kampot, công ty Campuchia đang xây dựng cảng nước
sâu của Kampot, nằm dưới quyền kiểm soát của trùm tài phiệt Try Pheap, người
đang bị Mỹ trừng phạt. Ông được cho là đã xây dựng một đế chế ngành gỗ bất hợp
pháp và có liên quan đến buôn người. Dù Pheap không được liệt kê là giám đốc
hay chủ sở hữu của Công ty Kampot, nhưng ông đã đứng ở hàng đầu trong buổi lễ
ký kết hợp đồng xây dựng với nhà phát triển Trung Quốc vào năm ngoái, và trước
đó ông cũng đã thừa nhận kế hoạch xây dựng một cảng nước sâu trong khu vực.
Đại
diện của ông trùm từ chối bình luận.
Từ
Kampot đi ngược lên bờ biển, kênh đào mới sẽ cho phép dễ dàng kết nối Đặc khu
kinh tế Sihanoukville, nơi đã nhận khoản đầu tư đáng kể từ Sáng kiến Vành đai
và Con đường của Trung Quốc, với Cảng tự trị Sihanoukville, nơi xử lý phần lớn
hàng hóa xuất nhập khẩu của Campuchia. Gần đó là Căn cứ Hải quân Ream gây tranh
cãi, nơi đang được nâng cấp với sự tài trợ của Trung Quốc, và Mỹ xem đó là bằng
chứng về vai trò của nó như một căn cứ của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung
Quốc trong tương lai, một viễn cảnh mà Campuchia đã nhiều lần phủ nhận.
Một
số nhà bình luận Việt Nam và Mỹ bày tỏ lo ngại rằng Kênh đào Phù Nam có thể bị
Bắc Kinh sử dụng cho mục đích quân sự, dù không có dấu hiệu nào cho thấy đây là
ý định của dự án.
Những
người ủng hộ kênh đào cho rằng đây sẽ là tuyến đường nhanh hơn và tiết kiệm chi
phí hơn so với di chuyển bằng đường bộ hoặc đường sắt. Tuy nhiên, Chủ tịch Hiệp
hội Hậu cần Campuchia Sin Chanthy lưu ý rằng: các tàu viễn dương đến các cảng
ven biển của Campuchia vẫn phải dỡ hàng hóa xuống các sà lan có khả năng chở được
1.000 tấn di chuyển trên kênh đào sâu chỉ 4,7 mét vào mùa mưa từ tháng 5 đến
tháng 10.
Nguyễn
Khắc Giang, nghiên cứu viên người Việt Nam tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở
Singapore, nói ông không tin nền kinh tế Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng đáng kể bởi
kênh đào “do khối lượng thương mại liên quan tương đối nhỏ,” nhưng cho rằng
“không nên vội vàng triển khai một dự án lớn như vậy mà không hiểu đầy đủ những
tác động tiềm ẩn của nó.”
Xuất
khẩu của Campuchia sang Việt Nam đã tăng vọt (Xuất khẩu và nhập khẩu từ 5 đối
tác thương mại hàng đầu, tính bằng triệu USD). Nguồn: Bộ Kinh tế và Tài chính
Campuchia.
Các
nhà phân tích Việt Nam khác cho rằng Hà Nội vẫn giữ được ưu thế trước
Campuchia, chỉ ra rằng các tàu chở hàng trên 1.000 tấn vẫn phải dựa vào các cảng
Việt Nam để di chuyển theo dòng chính sông Mekong.
Trước
đây, Hà Nội từng sử dụng quyền kiểm soát phía nam Đồng bằng sông Cửu Long trong
các cuộc đụng độ với Phnom Penh, bao gồm cả việc ngăn chặn tàu bè qua sông
trong vài tháng vào năm 1994. Năm 2009, Campuchia và Việt Nam đã ký một hiệp ước
cho phép tự do hàng hải dọc sông Mekong.
Đối
với nhà nghiên cứu người Campuchia Aun, Kênh đào Phù Nam có nghĩa là “Campuchia
có thể giành lại một mức độ tự chủ về kinh tế – và thậm chí cả chính trị – từ
nước láng giềng phía đông [Việt Nam].” Đồng thời, ông lưu ý, quyền tự chủ sẽ bị
trì hoãn vì hoạt động của kênh đào sẽ do Bắc Kinh nắm giữ trong hơn năm thập
niên theo mô hình tài chính “Xây dựng-Vận hành-Chuyển giao.”
Ở
trong nước, Thủ tướng Campuchia Hun Manet đã bảo vệ dự án này bằng cách nói với
công chúng rằng chính phủ “không vay tiền từ Trung Quốc để xây dựng kênh đào,”
nhấn mạnh rằng nhà phát triển Trung Quốc sẽ gánh chịu rủi ro tài chính.
Nhưng
xét đến sự suy thoái của nền kinh tế Trung Quốc, các nhà quan sát như Murray
Hiebert, nhà phân tích tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại
Washington, D.C., bày tỏ nghi ngờ về việc liệu dự án có thực sự được xây dựng
hay không – ít nhất là theo khung thời gian đầy tham vọng do Phnom Penh đề xuất.
Một
góc của khu cảng đa năng trị giá 1,5 tỷ USD ở tỉnh Kampot của Campuchia, được
xây dựng từ năm 2022 bởi Công ty Cảng và Hậu cần Kampot cùng Công ty Kỹ thuật Cảng
biển Trung Quốc, một công ty con của Tập đoàn Xây dựng Giao thông Trung Quốc
(CCCC), vốn có liên quan đến dự án Kênh đào Phù Nam thông qua một công ty con
khác là CRBC. (Ảnh của Jack Brook)
“Tôi
không thấy nó mang lại lợi ích gì cho Trung Quốc nhiều. Tôi không thể tưởng tượng
họ lại muốn ném 1,7 tỷ USD vào đây và xây dựng nó trong 4 năm tới,” ông nói.
CRBC
và Đại sứ quán Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa tại Vương quốc Campuchia không trả lời
yêu cầu bình luận.
Tuy
nhiên, Campuchia dường như vẫn quyết tâm phát triển kênh đào, và suốt sáu tháng
qua, các phương tiện truyền thông nhà nước Campuchia đã tràn ngập các bài viết
quảng cáo về kênh đào, cũng như những lời trấn an đối với Việt Nam. Nhà phân
tích Aun nói với Nikkei rằng để xây dựng kênh đào, chính quyền
Manet sẽ phải “chạm đến lằn ranh nhạy cảm trong quan hệ song phương với Việt
Nam.”
Ông
nói, “Cân bằng giữa Trung Quốc và Việt Nam không phải là nhiệm vụ dễ dàng đối với
Camp
uchia
dưới thời lãnh đạo mới. Con đường phía trước ngày càng gập ghềnh và nguy hiểm
hơn.”
Đối
với Mao Sarin và những người hàng xóm sống dọc theo tuyến đường dự kiến xây dựng
kênh đào, tương lai cũng không chắc chắn bởi họ có thể bị cưỡng chế di dời.
Sarin không cho rằng mình sẽ được bồi thường thoả đáng, và nói rằng ông chưa nhận
được thông tin cụ thể nào từ chính quyền.
“Đây
là dự án của chính phủ, vì vậy số phận của chúng tôi là do họ quyết định. Chúng
tôi có thể bị yêu cầu di dời hoặc bị trục xuất – nếu vậy, mọi người không biết
phải sống ở đâu,” Sarin nói. “Ở đâu có sự phát triển, thì cũng có đàn áp bất
công.”
------------------------------------------------------
Thông
tin bổ sung được cung cấp bởi Eung Sea.
Nguồn: Jack Brook, “Cambodia
to divert Mekong trade via China-built canal, vexing Vietnam,” Nikkei
Asia, 12/03/2024
======================================================
.
.
Siêu dự án kênh Phù
Nam Techo khiến Campuchia rời xa Việt Nam, ngả về Trung Quốc?
Huyền Trân
BBC
News Tiếng Việt
18
tháng 3 năm 2024
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/c72l7ykxyqro
Thủ
tướng Campuchia Hun Manet được cho đang muốn giảm dần sự phụ thuộc vào Việt Nam
qua siêu dự án lịch sử, kênh đào Phù Nam Techo.
Ngay
từ cái tên của siêu
dự án đã mang đầy dụng ý, gợi nhắc đến Vương quốc Phù Nam cổ xưa,
được hình thành khoảng thế kỷ thứ 1 hoặc 2 trước công nguyên, kéo dài đến thế kỷ
thứ 7, bao trùm một phần Malaysia, Thái Lan, một khu vực hạ lưu sông Mekong gồm
Đồng bằng sông Cửu Long ngày nay.
Vương
quốc này đóng một vai trò quan trọng trong những diễn ngôn dân tộc chủ nghĩa tại
Campuchia khi muốn khẳng định sự hiện diện của dân tộc Khmer cách đây hàng ngàn
năm tại vùng hạ lưu sông Mekong và tại Đồng bằng sông Cửu Long.
Ở
Campuchia từng có niềm tin rằng họ đã để mất Kampuchea Krom (Kampuchea Hạ) và đảo
Koh Tral (đảo Phú Quốc hiện nay) vào tay Việt Nam khi Pháp cắt khỏi lãnh thổ của
Vương quốc Kampuchea và cho nhập vào Việt Nam.
Những
tranh cãi về việc người Khmer đã từng làm chủ vùng đất Đồng bằng sông Cửu Long
âm ỉ cho đến tận ngày nay.
Quay
lại hiện tại, dự án kênh đào Phù Nam Techo (Funan Techo) xuất hiện trong bối cảnh
Campuchia đang ngày càng xích lại gần với Trung Quốc trong bối cảnh Bắc Kinh tiếp
tục gia tăng sức ảnh hưởng ở các quốc gia lưu vực sông Mekong, nổi bật là Lào
và Campuchia, hai nước láng giềng có quan hệ đặc biệt với Việt Nam.
·
·
Campuchia xây kênh
đào Funan Techo: Việt Nam nên lo lắng?
Huyền Trân
BBC
News Tiếng Việt
2
tháng 2 2024
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cd1vgnzkdd8o
Siêu
dự án kênh đào Funan Techo sẽ có tác động về mặt kinh tế và môi trường như thế
nào đến Việt Nam, đặc biệt tại Đồng bằng sông Cửu Long?
Kênh
đào Funan Techo sẽ được Campuchia khởi công trong quý tư năm nay sau khi nghiên
cứu khả thi đã hoàn tất.
Tên
của kênh đào, Funan Techo, gợi nhớ đến tên vương quốc Phù Nam cổ xưa từng nằm vắt
ngang từ bán đảo Mã Lai tới tận vùng đất Đồng bằng sông Cửu Long ngày nay.
Kênh
đào dự kiến sẽ chạy từ Prek Takeo của sông Mekong ra biển ở tỉnh Kep, đi qua
Prek Ta Ek của sông Bassac, sau đó vào Prek Ta Hing của sông Bassac.
No comments:
Post a Comment