Vấn
đề điện đóm Texas: Mỹ gì mà tệ vậy?
HUỲNH MINH TRIẾT - LUẬT
KHOA
27/02/2021
https://www.luatkhoa.org/2021/02/van-de-dien-dom-texas-my-gi-ma-te-vay/
Đằng sau
thảm kịch mất điện ở Texas là một câu chuyện về ý thức hệ.
https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2021/02/im-301830.jpg
Người dân xếp hàng chờ lấy gas ở thành phố
Houston, bang Texas. Ảnh: David J. Phillip/ Associated Press
Giữa tháng Hai, cơn bão tuyết Uri tràn vào miền Nam
nước Mỹ đã khiến 4,3 triệu người Texas mất điện trong nhiều ngày dài. Ngay giữa
thủ đô năng lượng của đất nước, người dân Texas không có điện để bật máy sưởi.
Nước bị đóng băng và đường phố tràn ngập trong bão tuyết. Người dân co ro trong
cái lạnh và đêm đen. Nhiều người đã chết rét.
Gần 80 người đã chết vì bão tuyết và ảnh hưởng của
nó. Bốn bà cháu người Mỹ gốc Việt chết cháy khi đốt
củi để sưởi ấm. Hàng triệu người Texas thiếu lương thực và cả nước uống. Một cảnh tượng dường như chỉ có ở các
nước thế giới thứ ba lại diễn ra suốt cả tuần tại cường quốc giàu có và hùng
mạnh nhất hành tinh.
Nguyên nhân tại sao?
Đã có rất nhiều trỏ tay và chỉ trích mang nặng tính
đảng phái. Chẳng hạn, Thống đốc Texas Greg Abbott thuộc Đảng Cộng hòa đổ lỗi cho năng
lượng tái tạo, bởi các tua-bin gió không chịu quay khiến cho Texas mất điện.
Phe bảo thủ Mỹ thường hoài nghi sự ổn định của năng lượng tái tạo và ưu tiên
lựa chọn các nguồn năng lượng truyền thống như nhiệt điện than và khí đốt.
Tuy nhiên, thực tế không phải vậy. Chỉ có khoảng 25% lượng điện năng sản xuất ở Texas là
điện gió và mặt trời, còn lại đa số là do nhiệt điện, dựa vào nguồn khí tự
nhiên và than đá dồi dào của bang.
https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2021/02/im-299339.jpg
Các mỏ dầu bị tuyết phủ tại Odessa, Texas,
ngày 12/2/2021. Ảnh: Jacob Ford/ Associated Press.
Có người nói rằng biến đổi khí hậu đã gây ra hiện
tượng thời tiết cực đoan này. Phe chống biến đổi khí hậu chế giễu giải thích
đó. Họ lập luận rằng cách đây ít lâu, những “kẻ kích cuồng môi trường”
(environment alarmist) còn gọi đây là hiện tượng nóng lên toàn cầu do phát thải
nhà kính quá cao, mà giờ thì nóng như Texas còn đóng băng đấy. Theo một số
người, đây thuần túy chỉ là một dạng thời tiết cực đoan, rất khó có thể dự
đoán, kiểu như các biến đổi lớn của hệ sinh thái trên trái đất khiến khủng long
tuyệt chủng 60 triệu năm trước.
Nhưng nếu không sa đà vào các tranh cãi khí hậu hay
môi trường, thì nguồn cơn “nhân tạo” nào góp phần gây ra thảm kịch này ở Texas?
Texas, thị trường tự do và chủ nghĩa xã hội
Từ năm 1990, Texas trở thành căn cứ vững chắc của phe bảo thủ, vốn ca tụng
thị trường tự do và hết mức ghẻ lạnh mọi biểu hiện của chủ nghĩa xã hội.
Phe bảo thủ ưa thích một chính phủ nhỏ, thật ít quy
định. Họ muốn xây dựng một thị trường tự do, cạnh tranh sôi động nơi chính phủ
ít can thiệp nhất có thể. Ngược lại, phe cấp tiến – Đảng Dân chủ thì muốn tăng
sự can thiệp của chính phủ để đảm bảo một kết quả công bằng, bình đẳng cho
người dân.
Ở vấn đề năng lượng này, Texas cũng áp dụng y như
vậy.
Tim Boyd, thị trưởng thành phố Colorado thể hiện rõ
tinh thần tối đa hóa trách nhiệm cá nhân của phe bảo thủ khi đăng trên Facebook rằng người dân không nên
phàn nàn khi mất điện bởi chẳng ai nợ họ gì cả.
“Không ai nợ bạn hoặc gia đình bạn gì cả; và chính
quyền địa phương cũng không có trách nhiệm phải hỗ trợ bạn trong thời gian khốn
khó như thế này! Bơi lên hay chết chìm là do bạn tự chọn. Thành phố, quận, các
công ty điện lực và dịch vụ khác chẳng nợ gì các bạn hết. Tôi phát ngán những
người cứ chìa tay đòi phát không.”
Không
có điện, Eric Traugott và con trai đốt lửa sưởi ấm ngoài trời tại Austin,
Texas. Ảnh: Tamir Kalifa/ New York Times.
“Nếu không có điện, hãy đứng lên và tìm cách để giữ
cho gia đình bạn ấm áp, an toàn. Nếu không có nước, bạn hãy đối mặt với tình
trạng này, nghĩ ra giải pháp nào đó để sống sót và tìm nguồn nước cho gia đình…
Chỉ có kẻ mạnh mới sống, kẻ yếu sẽ chết.”
“Đây là hệ quả đáng buồn từ một chính phủ xã hội
chủ nghĩa, nơi dẫn dắt người ta tin rằng một số ít sẽ làm việc còn những người
khác sẽ trở thành lệ thuộc.”
“Chốt lại, hãy ngừng khóc nhè và chờ bố thí. Nhấc
mông dậy và lo cho gia đình mình đi.”
Boyd đã phải từ chức vì phát ngôn này. Nhưng ngay
trong tuyên bố từ chức, ông không xin lỗi về nội dung của phát ngôn trên, mà
nói rằng ông chỉ nên giữ lại những từ này cho bản thân mình thôi.
Cựu thống đốc Texas Rick Perry thì nhẹ nhàng hơn.
Ông tuyên bố người Texas sẵn sàng tự nguyện không
có điện sưởi ấm để chống lại mối họa chủ nghĩa xã hội. Ông Perry là bộ trưởng năng
lượng trong chính quyền Donald Trump.
Chính sách năng lượng của Texas
Năm 2002, Thống đốc Perry, dưới sự ủng hộ của Tổng
thống George W. Bush và nghị viện bang Texas thông qua đạo luật gỡ bỏ quản lý điện. Vì không
muốn chịu sự quản lý của liên bang, Texas từ lâu đã tách mình khỏi mạng lưới điện chung của cả
nước. Tiểu bang này như một hòn đảo tách biệt tự cung tự cấp về điện.
Nhưng vì vậy, họ đã không thể nhập điện từ các bang khác trong cuộc khủng hoảng
năng lượng này.
Mạng lưới điện của Texas (ERCOT) tách riêng
độc lập khỏi các mạng lưới thuộc các bang khác tại Mỹ. Ảnh: renewables-grid.eu.
Ủy ban Công ích Texas chỉ còn quản lý mạng tải
điện. Các nhà máy và công ty phân phối lớn nhỏ được tự do bơi tung tăng dưới sự
điều chỉnh chung của Hội đồng Trách nhiệm Điện Texas (ERCOT), một tổ chức phi
lợi nhuận, hoạt động lỏng lẻo và ít quyền lực.
ERCOT tổ chức và quản lý một thị trường điện tự do.
Các nhà máy điện được phép tùy ý lựa chọn các nguyên liệu đầu vào, chẳng hạn
như than đá, khí tự nhiên, gió hay năng lượng hạt nhân. Sau đó, các nhà máy
điện bán điện theo giá sỉ cho nhà phân phối, rồi các nhà phân phối cạnh tranh
với nhau tìm kiếm khách hàng. Một thị trường đậm chất tư bản truyền thống, tự
do và cạnh tranh mạnh mẽ. Chính sách này mang lại cho Texas kết quả khả quan
trong phần lớn thời gian.
Theo các thống kê:
– Texas sản xuất nhiều điện hơn bất kỳ bang nào
khác của Mỹ, gần gấp đôi Florida, bang nhiều điện thứ nhì;
– Texas là bang đứng đầu về sản xuất dầu thô và khí
tự nhiên;
– Điện gió cũng phát triển mạnh ở Texas, chiếm
khoảng 28% tổng lượng điện gió của toàn nước Mỹ năm 2019;
– Giá điện trung bình thấp và người dân có thể tự
do lựa chọn giữa rất nhiều nhà phân phối để được mức giá rẻ nhất có thể.
Nghe có vẻ đây là một thành công. Trong nhiều năm
qua, giới chức Texas tự hào vì mô hình cung ứng điện có một không hai của mình.
Tuy nhiên, việc tạo ra một môi trường cạnh tranh
khốc liệt đã khiến các công ty và nhà máy điện chỉ tập trung giảm chi phí để
bán điện với giá rẻ nhất. Mô
hình này không khuyến khích các nhà máy tăng cường đầu tư để đảm bảo hệ thống
bền vững trong các điều kiện thời tiết khắc nghiệt.
https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2021/02/im-303008.jpg
Hệ thống dẫn khí gas tại nhiều nơi ở Texas
không thể hoạt động do thời tiết lạnh. Ảnh: Andy Jacobsohn/ Wall Street
Journal.
Ít nhất từ năm 2011, khi một cơn bão tuyết ngắn xảy
đến khiến ERCOT phải cắt điện luân phiên, chính quyền Texas đã biết rằng hệ
thống điện của họ không được trang bị để chống chọi thời tiết lạnh giá.
Họ đã làm gì? ERCOT soạn thảo văn bản hướng
dẫn đề nghị các nhà máy điện tăng cường bọc lót để
chống lạnh. Nhưng ERCOT không có quyền áp đặt và nếu chính quyền bang can thiệp
thì tức là phải ra thêm luật lệ. Ở trong thị trường tự do, không ai có quyền ra
lệnh cho một công ty phải hoạt động thế nào, và các nhà máy điện ở Texas cũng
vậy. Họ có thể tắt công tắc phát điện trong một thời gian dài, mà hậu quả duy
nhất chỉ là thất thoát doanh thu.
Các nhà quản lý Texas tin tưởng vào lý thuyết thị
trường tự do, trong đó các nhà cung cấp sẽ tự nguyện nâng cấp dịch vụ để giữ
chân khách hàng. Trên thực tế, điều này đã không xảy ra. Các nhà máy điện Texas
chỉ được trả tiền cho số điện họ bán. Việc đầu tư hàng triệu USD để bọc lót
chống lạnh, chỉ để đề phòng trước những sự kiện cực kỳ hiếm gặp, sẽ làm tăng
chi phí sản xuất và khiến họ không cạnh tranh được với các đối thủ khác.
Tuy nhiên, khác với năm 2011, trận bão tuyết năm
nay đem đến cái lạnh kỷ lục kéo dài nhiều ngày. Hệ thống điện tê liệt và hệ thống
tính giá điện của Texas phá sản. Cung giảm cầu tăng, giá điện trong thị trường
bán sỉ tăng kịch trần, các nhà phân phối điện thì van nài khách hàng bỏ đi.
Griddy, một nhà bán lẻ
điện tại Texas, đã đề nghị toàn bộ 29.000 khách hàng của mình đi tìm một nhà
cung cấp khác, nếu không muốn chứng kiến hóa đơn tiền điện tăng gấp trăm lần.
Griddy cho khách hàng chọn trả tiền điện đúng bằng giá bán sỉ mà họ mua từ nhà
máy, cộng với chỉ 9,99 USD một tháng. Nhưng vì nay giá sỉ đã tăng kịch trần
(9.000 USD một MWh, tức hơn 200.000 VND một KWh), nên khách hàng sẽ phải trả
giá trần này, cộng với gần 10 USD một tháng.
DeAndré Upshaw, một khách hàng của Griddy,
bình thường trả 80 USD/ tháng, nay phải bỏ ra hơn 5.000 USD cho tiền điện trong
đợt bão tuyết này, dù điện nhà ông chập chờn lúc tắt lúc mở. Ảnh: Lola Gomez/
Dallas Morning News/ Associated Press.
Scott Willoughby, một cựu chiến binh 63 tuổi tại
thành phố Dallas, là một khách hàng như thế của Griddy. Ông đã phải trả 16.752 USD (hơn 280 triệu VND) tiền
điện sau khi giá điện tại Texas tăng ngút trời. Willoughby cho hay số tiền này
cao hơn 70 lần tổng hóa đơn điện, nước, gas bình thường của ông. “Thế là hết
sạch khoản tiền tiết kiệm của tôi. Tôi chẳng thể làm gì được. Nó làm tôi khánh
kiệt”, ông nói.
Thậm chí những khách hàng muốn bỏ Griddy cũng không
biết đi đâu. Các công ty khác từ chối nhận khách hàng mới. Một số công ty thì
chi mạnh để khuyến khích người dân giảm dùng điện.
Trong khi người ta phải mất nhiều tháng để đánh giá hậu quả về người của
cuộc khủng hoảng ở Texas, thì một điều chắc chắn là chính quyền sẽ phải thay
đổi cách quản lý thị trường điện trong bang. Thị trưởng Abbott muốn ra quy định bắt buộc các nhà máy điện phải
trang bị sẵn sàng cho mùa đông.
Để tránh các thảm kịch tương tự trong tương lai,
các chính trị gia coi trọng tự do tuyệt đối của Texas sẽ phải tìm một điểm nhân
nhượng với bàn tay can thiệp của nhà nước, thứ mà họ luôn e ngại là biểu hiện
của chủ nghĩa xã hội.
------------------------------------
XEM THÊM :
Trái
đất nóng lên mà sao Texas lại lạnh teo?
No comments:
Post a Comment