Khi
những người trẻ thổi bùng ngọn gió thay đổi xã hội
TRƯƠNG MINH VŨ - LUẬT
KHOA
23/02/2021
https://www.luatkhoa.org/2021/02/khi-nhung-nguoi-tre-thoi-bung-ngon-gio-thay-doi-xa-hoi/
Những gương
mặt trẻ tuổi đang dẫn đầu các phong trào đấu tranh dân chủ ở khắp nơi.
Benjamaporn Nivas, Joshua Wong và Mya Thwet
Thwet Khine, những người trẻ làm thức tỉnh xã hội tại Thái Lan, Hong Kong và
Myanmar. Ảnh: AFP, Reuters, Getty Images
Tôi biết đến Joshua Wong (Hoàng Chi Phong) lần đầu
tiên qua các bản tin quốc tế khi Phong trào Dù vàng (Umbrella Movement) diễn ra tại Hong Kong vào năm
2014. Lúc đó, tôi là sinh viên năm hai của một trường đại học ở trong nước.
Khi thấy dáng dấp nhỏ thó cùng đôi kính cận của
Joshua giữa hàng vạn người đổ ra đường hô vang khẩu hiệu, mà trong đó không
thiếu khuôn mặt của những bạn sinh viên bằng tuổi, thậm chí của những bạn học
sinh cấp hai nhỏ hơn nhiều, tôi đã có nhiều suy nghĩ lẫn lộn.
Phản ứng đầu tiên của tôi là thắc mắc, tại sao họ
lại đi biểu tình, sau đến tò mò, các bạn ấy biểu tình cho cái gì, và cuối cùng
là tự chất vấn, vì sao mình không được phép làm điều tương tự?
Phong trào Dù vàng tại Hong Kong năm ấy đã mở cánh
cửa đưa tôi đến một thế giới rộng mở. Trong thế giới lạ lẫm đó, các bạn trẻ như
Joshua Wong, Agnes Chow, hay Nathan Law dường như đang sống trong một thực tại
rất khác so với đất nước tôi đang sống. Tại đó, họ được tự do tham gia các hoạt
động chính trị, tự do biểu tình, hay lên tiếng về không gian tự do học thuật
Hong Kong đang ngày càng bị Bắc Kinh bóp nghẹt.
Tôi học được nhiều điều hơn về thế giới mới mẻ của
các bạn trẻ này qua “Unfree speech”, quyển sách tiếng Anh đầu tay của Joshua
Wong, xuất bản vào năm 2020.
Làm chuyện lớn, nhưng vẫn là những đứa trẻ
Cuốn sách có tên đầy đủ là “Unfree speech: The
threat to global democracy and why we must act, now” (Tiếng nói không tự do:
Mối đe dọa đối với nền dân chủ toàn cầu và vì sao chúng ta phải hành động, ngay
bây giờ).
Bìa quyển sách “Unfree speech”. Nguồn:
Amazon.
Tựa đề “hoành tráng” và “ghê gớm” như vậy, nhưng
phần lớn quyển sách là những tự sự rất bình dị và gần gũi của một cậu thanh
niên mới lớn. Vào thời điểm bị bắt đi tù lần đầu tiên, tháng 8/2017, Joshua vẫn
chưa tròn 20 tuổi.
Cuốn sách được Joshua thai nghén và thực hiện từ
những ngày bị giam đó. Những lá thư viết trong trại giam được đưa vào trong
sách. Các ghi chép chia sẻ về bối cảnh của gia đình và bản thân cậu, đặt trong
lịch sử đầy biến động của Hong Kong, giúp người đọc cảm nhận được suy nghĩ của
những đứa trẻ thuộc thế hệ của Joshua. Hành trình đấu tranh, từ những hoạt động
đầu tiên khi vẫn còn ngồi ghế trường cấp hai, cho đến việc bỗng nhiên trở thành
gương mặt được cả thế giới quan tâm, cũng được tái hiện sinh động trong sách.
“Unfree speech” không phải là một cuốn sách rêu rao
rằng nền dân chủ tốt thế nào, hay chúng ta phải đi biểu tình ra làm sao. Thay
vào đó, nó chứa đựng những tâm tư của một nhà hoạt động trẻ trong suốt quá
trình đấu tranh nhằm đòi quyền tự chủ cho người Hong Kong.
Khác với tưởng tượng của nhiều người về một nhà
hoạt động, tôi tìm thấy hình ảnh bình dị về Joshua qua các trang sách. Trong
thời gian ở trung tâm cải huấn, Joshua Wong nói rằng cậu nhớ các món ăn mẹ nấu.
Cậu còn lên danh sách những quán ăn yêu thích nhất định sẽ đi cùng bạn bè một
khi được trả tự do. Vào thời gian rỗi, Joshua thích đọc manga và chơi điện tử
trên máy Nintendo của mình.
Là một đứa trẻ làm những chuyện “động trời” mà
nhiều người lớn chung quanh cả đời không dám nghĩ tới, Joshua phải đối mặt với
không ít cái nhìn méo mó thiếu thiện cảm.
Giống như nhiều người đấu tranh dân chủ khác, cậu
cũng thường xuyên bị chụp cho chiếc mũ “tay sai của ngoại bang”. Một trong
những câu hỏi mà Joshua nghe được nhiều nhất là “người ta trả cậu bao nhiêu
tiền để đi biểu tình?”.
Đáp lại những lời kích động chụp mũ đó, Joshua chỉ
cười và trả lời, “ước gì tôi được trả tiền để làm những chuyện này”.
Là những đứa trẻ, nhưng vẫn quyết tâm làm chuyện
lớn
Chương “Những người lớn đâu rồi?” (Where are the
adults?) có lẽ là phần gần gũi nhất với người đọc Việt Nam, nhất là vào thời điểm
hiện tại.
Đây là phần nói về Phong trào Dù vàng, mà từ đó
những bạn trẻ như Joshua được cả thế giới biết đến và ngưỡng mộ.
Phong trào Dù vàng tại Hong Kong vào năm
2014. Ảnh: Pasu Au Yeung/ Flickr.
Cuộc biểu tình lớn này ban đầu được các nhà hoạt
động lão làng của Hong Kong lên kế hoạch, nhằm đáp trả việc Bắc Kinh lật mặt,
không giữ lời hứa cho người Hong Kong tự bầu ra lãnh đạo chính quyền đặc khu.
Trong khi những người lớn vẫn còn loay hoay với việc lên kế hoạch và tập dượt,
các bạn trẻ như Joshua đã tập trung lại và dẫn đầu phong trào.
Họ tuần hành ôn hòa suốt nhiều tuần lễ trên các
tuyến phố chính, sau đó chiếm lấy các địa điểm này để cắm trại bày tỏ sự phản
đối. Khi cảnh sát dùng vũ lực trấn áp những bạn trẻ trong tay chỉ có chiếc dù
vàng chống đỡ, người Hong Kong nhất loạt đứng ra tiếp sức.
Phong trào Dù vàng không chỉ gây ra tiếng vang với
thế giới. Nó còn là lần đầu tiên người Hong Kong chứng kiến một phong trào đấu
tranh dân chủ với sự tham gia của tất cả mọi giới.
Già trẻ lớn bé đều ra mặt. Nhân viên công sở tranh
thủ giờ nghỉ trưa xuất hiện để đóng góp tiền ủng hộ. Các phụ huynh và người lớn
tuổi thay phiên nhau trông coi các điểm tập trung nhu yếu phẩm quyên góp. Những
lớp học và thư viện dã chiến được dựng lên ngoài đường. Các bạn trẻ cấp hai vẫn
còn mặc đồng phục và đeo ba lô làm bài tập dưới sự hướng dẫn của những giảng
viên tình nguyện. Nhà vệ sinh nữ công cộng, theo lời của Agnes Chow kể lại cho
Joshua, “có mỹ phẩm và đồ chăm sóc da nhiều hơn cả trong siêu thị, và lại còn
miễn phí!”.
Mọi thứ bắt đầu khi những người trẻ, trong số đó
không ít gương mặt vẫn còn búng ra sữa, quyết tâm làm những việc mà nhiều người
lớn không chịu làm.
Khi những người trẻ thổi bùng sự thay đổi, cả xã
hội như được truyền cảm hứng và gắn kết lại thành một khối.
Chúng ta có thể thấy điều này xuất hiện ở các cuộc
biểu tình của Thái Lan, hay đặc biệt là Myanmar những tuần lễ vừa qua.
Sau vụ đảo chính của quân đội phế truất chính quyền
dân sự, sinh viên học sinh của Myanmar là một trong những lực lượng đầu tiên đứng ra tổ chức biểu tình phản
kháng.
Phong trào phản đối đến nay đã kéo dài gần ba tuần
liên tục, bất kể việc quân đội ngày càng tăng cường đàn áp, cắt đứt mạng
Internet, thậm chí dùng vũ lực giết hại một người biểu tình mới chỉ 20 tuổi.
Những người Myanmar cầm theo ảnh tưởng niệm
Mya Thwet Thwet Khine, cô gái bị bắn trúng đầu vào ngày 9/2/2021 khi tham gia
biểu tình chống hành động đảo chính của quân đội. Cô qua đời hơn mười ngày sau
đó, khi vừa tròn 20 tuổi. Ảnh: AP.
Sinh viên học sinh, bác sĩ y tá, viên chức, công
nhân, doanh nhân, diễn viên, ca sĩ, người mẫu, cầu thủ bóng đá, các bà nội trợ…
tất cả đều đồng hành lên tiếng phản đối hành động cướp chính quyền của quân
đội. Phong trào thậm chí còn gắn kết những người thuộc giới LGBT và cả người sắc
tộc thiểu số Rohingya, vốn là các thành phần bị coi là ngoài rìa xã hội tại đất
nước này.
Như một công thức được chứng minh trên thực tế, ở
bất kỳ nơi nào có bất công áp bức, một khi những người trẻ tuổi dám đứng ra làm
chuyện lớn, chống lại các bất công đó, cả xã hội đều được thức tỉnh và tiếp
thêm sức mạnh.
Để làm những công dân dân chủ
Bạn đọc Việt Nam có thể sẽ tặc lưỡi chép miệng, đó
là chuyện nhà người ta, và những việc như vậy sẽ không bao giờ xảy ra ở đất
nước này.
Đúng là mỗi nhà mỗi cảnh, và sẽ không có công thức
đấu tranh chung cho mọi nơi. Nhưng tinh thần chống lại bất công, chống lại cái
sai, chống lại cái ác thì có ở mọi chốn và tồn tại trong mỗi người.
Trên thực tế, mọi đứa trẻ sinh ra đều có sẵn những
thứ đó, cho đến khi chúng lớn lên và “được” những người lớn dạy “khôn” – đừng
lên tiếng chống lại bất công áp bức, chỉ chuốc thiệt vào người.
Những bạn trẻ Hong Kong như Joshua, những học sinh
sinh viên ở Thái Lan, và những người dũng cảm ở Myanmar đã không bị “dạy khôn”
như vậy.
Trong phần cuối của quyển sách, Joshua chia sẻ niềm
tin rằng vận mệnh của mỗi quốc gia đều nằm trong tay của mỗi người dân, rằng
mọi thay đổi thực chất đều phải do bản thân những công dân trong nước thực
hiện, thay vì trông chờ vào sự giúp sức của ngoại bang.
Điều đó càng đúng hơn vào thời điểm hiện tại, khi
thế giới ngày càng phân cực.
Người dân sống tại những quốc gia độc tài như Trung
Quốc khó có thể hy vọng sự giúp đỡ từ bên ngoài, khi các nước dân chủ phương
Tây đang phải đối mặt với sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy cùng các nhóm chính
trị cực hữu.
Joshua Wong xuất hiện tại Quốc hội Mỹ trong
một phiên điều trần về tình hình Hong Kong, tháng 9/2019. Ảnh: AFP.
Những thay đổi tích cực chỉ xuất hiện khi mỗi người
quan tâm đến các giá trị dân chủ, tích cực tham gia vào các hoạt động dân sự.
Bằng cách đó, mỗi công dân không chỉ có thể góp phần đấu tranh cho dân chủ tại
nơi mình sống mà còn chung tay bảo vệ các giá trị dân chủ trên khắp thế giới.
Nhà hoạt động trẻ tuổi Joshua Wong chia sẻ những
việc cơ bản nhất mà các công dân dân chủ có thể thực hiện:
- Theo sát tin tức để nhận ra
những dấu hiệu cảnh báo ở nơi bạn đang sống, chẳng hạn như tình trạng phân
cực trong xã hội, việc chính quyền kiểm soát người dân, sự thao túng của
các nhóm lợi ích, hay việc cảnh sát sử dụng bạo lực đối với các cuộc biểu
tình ôn hòa.
- Lên tiếng về những vấn đề bằng
cách chia sẻ suy nghĩ trên mạng xã hội, tham gia các tổ chức xã hội dân sự
có cùng mối quan tâm đến vấn đề. Khẩu hiệu quan trọng nhất cần ghi nhớ là
“thấy chuyện không hay xảy ra, hãy nói ra”.
- Học cách phát hiện thông tin sai sự thật trên mạng xã hội và trên các trang tin tức. Thường xuyên vào các
trang chuyên kiểm chứng thông tin, trao đổi với bạn bè để cùng tập luyện
kỹ năng phân biệt tin thật và giả.
- Tình nguyện tham gia vào một chiến dịch tranh cử để trực tiếp hiểu rõ về thể chế dân chủ tại nơi mình sống. Đối với
người Việt Nam, đây là điều không khả thi vào thời điểm hiện tại. Tuy vậy,
bạn vẫn có thể tìm hiểu các vấn đề thể chế của đất nước mình, đặc biệt là
qua các kỳ
bầu cử đại biểu Quốc hội và hội đồng nhân dân.
- Tổ chức hoạt động nhỏ về vấn đề mà
bạn quan tâm. Hoạt động đó có thể là một cuộc diễu hành nhỏ – chỉ cần có
một người tham gia, một khẩu hiệu, một truyền đơn là đủ để bắt đầu. Nó
cũng có thể là bất kỳ hoạt động nào chia sẻ trao đổi thảo luận với những
cá nhân có cùng mối bận tâm như bạn.
Dĩ nhiên, những điều Joshua Wong chia sẻ không phải
là một công thức chung có thể áp dụng thành công ở mọi nơi trên thế giới.
Nhưng một khi đã thấy áp bức bất công và không muốn
nhắm mắt chịu đựng, cho dù sống ở đâu và có khác biệt như thế nào, mỗi người
đều có thể tìm ra các con đường riêng để thay đổi.
Thay đổi không phải là việc riêng của các nhà hoạt
động như Joshua Wong, mà là của tất cả những người như tôi, hay bạn. Ngọn gió
thay đổi không dừng lại khi một ai đó bị cầm tù, hay mất đi. Những ngọn đuốc đã
đốt lên cần phải được tiếp tục thắp sáng.
Bài
viết nằm trong chuyên mục Đọc sách cùng Đoan Trang, đăng vào tối thứ Ba hàng
tuần. Bài cộng tác xin gửi cho chúng tôi tại đây.
Ban
biên tập Luật Khoa tạp chí, bao gồm Đoan Trang, rất mong chờ bài viết của bạn.
No comments:
Post a Comment