Câu
chuyện đầu năm 2021: Chuyển giao quyền lực
Nguyễn
Quang Dy
Viet Studies 18/01/2021
http://www.viet-studies.net/kinhte/NQuangDy_ChuyenDauNam2021.html
Mỗi lần năm mới tới, tôi
hay viết “câu chuyện đầu năm” để cập nhật và dự báo chuyện gì đang đến. Như một
sự trùng hợp ngẫu nhiên, nước Mỹ và Việt Nam đều bầu cử và chuyển giao quyền lực
vào cuối tháng giêng. Thời điểm sau Tết Dương lịch và trước Tết Âm lịch là lúc
giao mùa, khi mùa đông giá lạnh đang suy tàn và mùa xuân ám áp đang đến.
Câu chuyện nước Mỹ
Tại nước Mỹ, sau một năm
biến động khó lường, do hệ quả của đại dịch Covid-19 làm khoảng 24,5 triệu người
mắc dịch và hơn 407 ngàn người bị chết (gấp nhiều lần thương vong thời chiến
tranh Việt Nam). Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung và đại dịch Covid-19 đã làm
cho kinh tế Mỹ đình đốn và xã hội Mỹ phân hóa sâu sắc, như thời nội chiến.
Tổng thống đắc cử Joe
Biden đang ráo riết sắp xếp nhân sự, chuẩn bị tuyên thệ nhậm chức (ngày 20/1),
sau hai tháng khủng hoảng chính trị vì Donald Trump không thừa nhận thất bại.
Trump và các nghị sỹ cơ hội (như Ted Cruz, Josh Hawley) cùng các luật sư (như
Rudy Giuliani) đã xúi giục đám đông quá khích (như Proud Boys) chống lại kết quả
bầu cử.
Ngày 6/1 đã đi vào lịch sử
nước Mỹ khi đám đông quá khích tấn công Nhà Quốc Hội (Capitol) là biểu tượng của
nền dân chủ, đòi treo cổ Mike Pence. Bạo loạn như giọt nước tràn li đã làm người
Mỹ phẫn nộ. Trump như một “kẻ đốt đền”, không chỉ thách thức hiến pháp và nền
dân chủ Mỹ, mà còn vô tình thiêu trụi cả vốn liếng chính trị của mình.
Cách đây bốn năm, sau khi
đắc cử và giành được Nhà Trắng với thông điệp của chủ nghĩa dân túy, (làm nhiều
người ngỡ ngàng), nay Chính quyền Trump thất cử và sụp đổ ngày 6/1 với vụ bạo động
tại Nhà Quốc Hội (làm nhiều người kinh hoàng). Điều gì đã xảy ra làm Mỹ đứng
trước sự chia rẽ và đổ nát mà chính quyền mới khó lòng khắc phục?
Đó là một câu hỏi khó cho
các nhà nghiên cứu. Có thể lý giải theo nhiều cách, nhưng theo Gerald Seib,
thái độ ứng xử của Trump đã che khuất thông điệp và thành công của ông, và tệ hại
hơn là qua thời gian làm ông càng bị tai tiếng. (Where Trump Came From and
Where Trumpism Is Going, Gerald Seib, Wall Street Journal, January 15,
2021).
Trump có thể đi vào lịch
sử Mỹ là tổng thống “tồi tệ nhất” đã bị Quốc Hội luận tội (impeached) hai lần.
Mặc dù Trump buộc phải tuyên bố sẽ chuyển giao quyền lực một cách trật tự,
nhưng nay không còn ai tin Trump, kể cả phó tổng thống Mike Pence. An ninh tại
Washington D.C. đang được tăng cường tối đa cho lễ tuyên thệ nhậm chức của Joe
Biden.
Trong bầu cử bổ sung
(runoff) cho Thượng Viện tại tiểu bang Georgia, đảng Dân Chủ đã giành được đa số
tối thiểu, nên việc sắp xếp nhân sự cho nội các Biden sẽ dễ hơn. Việc bổ nhiệm
Kurt Campbell (cựu trợ lý ngoại trưởng thời Obama) làm “Indo-Pacific
coordinator” tại Hội đồng An ninh Quốc gia (NSC), là một tín hiệu tích cực đối
với Châu Á.
Để tăng cường đội hình phụ
trách Châu Á, Rush Doshi sẽ được bổ nhiệm làm giám đốc phụ trách Trung Quốc tại
NSC (dưới quyền Kurt Campbell). Một chuyên gia khác về Châu Á là Ely Ratner (cựu
phó cố vấn an ninh quốc gia cho phó tổng thống Joe Biden, đã từng cộng tác với
Kurt Campbell) sẽ được bổ nhiệm làm trợ lý bộ trưởng quốc phòng.
Kurt Campbell và Michele
Flournoy (cựu thứ trưởng Bộ Quốc phòng) đã lập ra Center for a New
American Security (năm 2007). Sau đó, Campbell đã lập ra và làm chủ tịch Asia
Group (một tổ chức tư vấn về chiến lược và quản trị). Hiện nay, Chính
quyền Biden đã bổ nhiệm hoặc tham khảo ý kiến nhiều chuyên gia của hai think
tanks này.
Theo báo chí Úc, việc
Biden bổ nhiệm Campbell phụ trách Châu Á là “điều tốt nhất cho Úc”. Đó là “một
tín hiện mạnh cho Bắc Kinh”, vì Campbell là kiến trúc sư của chính sách “chuyển
trục sang châu Á” (Asia Pivot) thời Obama. Mỹ “vừa hợp tác với Bắc Kinh khi có
thể, đồng thời cạnh tranh và đối đầu khi cần thiết”. (Kurt
Campbell: China’s Dr Containment is Australia’s Dr Contentment, Greg Sheridan, Australian,
January 15, 2021).
Bài báo khen Campbell là
“người bạn tốt nhất của Úc tại Washington” và là “nhà tư tưởng chính sách của đảng
Dân Chủ, có nhiều ảnh hưởng nhất Châu Á”. Nếu các nhân sự chủ chốt
đã được bổ nhiệm phụ trách đối ngoại và an ninh như Jake Sulivan (NSC), Tony
Blinken (State), Lloyd Austin (DoD), William Burns (CIA), John Kerry (climate
change) chỉ có kinh nghiệm về Châu Âu và Trung Đông, thì Kurt Campbell là
chuyên gia về Châu Á.
Để đối phó với thách thức
của Trung Quốc, Campbell đề xuất phục hồi sự cân bằng (balance) và tính chính
danh (legitimacy) trong quan hệ Mỹ-Trung, thông qua việc tái thiết các quan
hệ đồng minh và đối tác trong khu vực Châu Á. Theo Campbell, Mỹ cần rải quân
khắp Đông Nam Á và Ấn Độ Dương thay vì chỉ tập trung ở Nhật, Hàn Quốc và Guam.
Theo nhà báo David Hutt,
“Campbell muốn chuyển trục của Mỹ sang Châu Á” (Pivot 2.0). Việc bổ nhiệm
Campbell chứng tỏ chính quyền Biden vẫn tiếp tục cứng rắn với Trung Quốc, trong
khi xây dựng lại quan hệ lâu bền với các đồng minh của Mỹ ở khu vực. (Campbell
poised to pivot US policy in Asia, David Hutt, Asia Times,
January 14, 2021).
Campbell sẽ phối hợp chặt
chẽ với Sullivan (tại NSC) vì hai người đã viết chung bài, chia sẻ tầm nhìn của
Mỹ ở Châu Á. Theo tác giả, chung sống có nghĩa là “chấp nhận cạnh tranh theo một
mô hình để quản trị chứ không phải một vấn đề phải giải quyết”. (Competition
Without Catastrophe: How America Can Both Challenge and Coexist With
China, Kurtt Campbell and Jake Sullivan, Foreign Affairs,
September/October 2019).
Các tác giả lý giải “kiên
nhẫn chiến lược” (strategic patience) phản ánh sự bất định là phải làm gì và
bao giờ. Còn “mập mờ chiến lược” (strategic ambiguity) phản ánh sự bất định là
phải gửi đi tín hiệu gì. Trong trường hợp này, “cạnh tranh chiến lược”
(strategic competition) phản ánh sự bất định là phải làm gì để không cần cạnh
tranh mà vẫn thắng.
Trong một bài khác viết
cùng Doshi, Campbell lập luận rằng chính quyền Biden cần mở rộng liên minh Châu
Á để hợp tác ngăn chặn Trung Quốc. Theo tác giả, nhu cầu xây dựng một trật tự
mới ở Đông Á và Đông Nam Á cũng giống như kinh nghiệm các nước Châu Âu đã trải
qua khi họ mất cân bằng địa chính trị (thời Napoleon thế kỷ 19). (America
can shore up Asian Order, Kurt Campbell and Rush Doshi, Foreign
Affairs, January12, 2021).
Campbell cho rằng tăng cường
hợp tác sâu rộng ở Châu Á nhằm biến các liên minh tạm thời thành hệ thống đồng
minh toàn diện, để đối phó với ý đồ của Trung Quốc muốn thay đổi trật tự khu vực
và chính trị toàn cầu. Điều đó có nghĩa là phải kết hợp chính sách cứng rắn với
Trung Quốc và hợp tác chặt chẽ với các đối tác ở Châu Á. Campbel có thể nhanh
chóng đặt dấu ấn của mình trong chiến lược Indo-Pacific của chính quyền Joe
Biden.
Vai trò của NSC
Nhưng vai trò của Kurt
Campbell đối với Trung Quốc và Châu Á là tại Hội đồng An ninh Quốc gia (NSC),
chứ không phải tại Bộ Ngoại Giao (State). Nói cách khác, NSC sẽ là trung tâm phối
hợp chính sách với Bộ Ngoại Giao và Bộ Quốc phòng. Đó là những địa chỉ tại
Washington cho các nước muốn vận động hành lang chính sách. Theo Campbell và
Sullivan, tuy Chính quyền Trump đúng khi điều chỉnh quan điểm coi Trung Quốc là
“đối thủ chiến lược”, nhưng Mỹ cần giảm đối đầu với Trung Quốc, và nhất quán
hơn về thông điệp.
Trong cuốn sách The
Pivot (xuất bản năm 2016), Campbell lập luận rằng Mỹ phải nhanh chóng
mở rộng quan hệ đồng minh với Ấn Độ và Indonesia, vì Chính quyền Trump coi nhẹ
Indonesia, trong khi ưu tiên hơn quan hệ với Singapore và Viêt Nam. Campbell
nói Washington phải ủng hộ “một hệ thống thương mại tích cực và rộng mở” trong
đó có thể giảm sự chú ý đến thâm hụt thương mại của Mỹ, như một di sản của
Chính quyền Trump.
Theo Kurt Campbell, tuy
các nước khu vực Indo-Pacific tìm kiếm sự giúp đỡ của Mỹ để duy trì tính độc lập
của họ trước sự trỗi dậy của Trung Quốc, họ đều nhận ra là không thực tế và
không có lợi nếu loại Trung Quốc khỏi tương lai năng động của Châu Á. Các nước
khu vực không muốn chọn một bên giữa hai siêu cường. Giải pháp tốt nhất là Mỹ
và các đối tác phải thuyết phục Trung Quốc rằng cạnh tranh trong hòa bình sẽ có
lợi hơn.
Sau bốn năm suy nghĩ và
viết về chủ đề này, Kurt Campbell nay có quyền biến những ý tưởng đó thành kết
quả chính sách. Điều này có lợi cho Việt Nam vì tháng 12 vừa qua đã bị Bộ Tài
Chính Mỹ cho vào sổ đen vì cáo buộc thao túng tiền tệ. Tháng trước, Campbell
nói rằng sự có mặt của quân đội Mỹ ở Châu Á là “vé tham gia trò chơi lớn”
(ticket to the big game). Nói cách khác, đó là phương tiện để răn đe quyền lực
cứng của Trung Quốc.
Với Philippines, Kurt
Campbell cho rằng Chính quyền Biden cần duy trì đàm phán với Manila về Hiêp định
VFA để quân đội Mỹ sử dụng căn cứ quân sự và luân chuyển quân ở đó. Với Campuchia,
Chính quyền Biden gây sức ép với Phnom Pẹnh, không cho quân đội Trung Quốc
(PLA) đóng quân tại các căn cứ của Campuchia. Kể từ 2018, Mỹ thường xuyên nói
công khai và kín đáo rằng Phnom Penh là đối tác thân Trung Quốc nhất Đông Nam
Á, sẽ cho quân đội Trung Quốc đóng quân tại căn cứ hải quân Ream ở Vịnh
Thailand.
Kurt Campbell hiểu rằng
điều làm các chính phủ ở Đông Nam Á lo ngại nhất là họ phải lựa chọn giữa Mỹ và
Trung Quốc như “có tao thì không có mày”. Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long (Lee
Hsien Loong) được coi là người phát ngôn cho khu vực, đã phát biểu vào cuối năm
2019 rằng “Nếu bạn yêu cầu họ phải chọn bên, buộc phải cắt đứt quan hệ với đối
tác thương mại lớn nhất của họ, thì theo tôi bạn đặt họ vào một vị trí rất khói
xử”.
Tony Blinken đã viết
(tháng 7/2020) để đối phó với Trung Quốc “chúng ta cần tập hợp đồng minh và đối
tác thay vì làm mất lòng họ”. Tổng thống đắc cử Joe Biden phàn nàn rằng
Tổng thống Donald Trump đã không làm gì mà còn phá hoại, và trong một số trường
hợp đã bỏ rơi các đồng minh và đối tác của Mỹ. Nhưng điều đáng mừng là chính
quyền Joe Biden thừa hưởng các đồng minh và đối tác khu vực tốt hơn là họ hình
dung. (Biden will inherit healthy Indo-Pacific alliances, Derek
Grossman, Nikkei, January 10, 2021).
Ngày 12/1, như một sự
trùng hợp ngẫu nhiên (hoặc cố ý), Mỹ đã giải mật (declassification) tài liệu mật
của Hội đồng An ninh Quốc gia (NSC) US strategy framework for the
Indo-Pacific. Tài liệu này đề xuất chống Trung Quốc và hợp tác
chặt chẽ hơn với các nước như Ấn Độ, Úc, Nhật Bản (trong “Bộ Tứ”) và Hàn Quốc.
(Declassification of secret document reveals US strategy in the
Indo-Pacific, Rory Medcalf, ASPI, January 13, 2021).
Đây là một động thái bất
thường đẩy nhanh quá trình giải mật một tài liệu quan trọng, nhằm công
khai hóa một việc đã rồi (fait accompli) để chính quyền mới khó đảo ngược, phản
ánh sự nhất quán về chiến lược và đồng thuận quốc gia. Tài liệu này được soạn
thảo tháng 12/2017, trên cơ sở “Chiến lược An ninh Quốc gia” (NSS), tầm nhìn
“Indo-Pacific Tư do và Rộng mở” (Tokyo 2016), và “Sáng kiến Canberra” (Sách Trắng
của Úc 2017).
Tài liệu mật này của
NSC/White House do H.R. McMaster (cựu cố vấn An ninh Quốc gia) chủ trì, và do
Matt Pottinger (cựu Giám đốc Châu Á, nay là Phó Cố vấn An ninh Quốc gia) soạn
thảo. Ông Robert O’Brien (cố vấn An ninh Quốc gia) cũng nhấn mạnh chiến lược
này đảm bảo giúp “các nước đồng minh và đối tác của chúng ta có thể tự bảo vệ
chủ quyền”. Điều đó khẳng định chiến lược Indo-Pacific của Mỹ gắn với các đồng
minh và đối tác của Mỹ trong khuôn khổ an ninh của “Bộ Tứ” (Quad) gồm Mỹ, Nhật
Bản, Úc, Ấn Độ.
Câu chuyện Việt
Nam
Theo Derek Grossman (RAND
analyst), Mỹ có quan hệ tốt với Việt Nam. Trump đã đến Việt Nam hai lần, trong
đó một lần để họp cấp cao với Bắc Triều Tiên. Hà Nội hài lòng vì Mỹ chống lại sự
xâm lấn của Trung Quốc tại Biển Đông, cũng như các dự án thủy điện mà Trung Quốc
xây dựng tại thượng nguồn sông MeKong. Tuy Việt Nam muốn cân bằng quan hệ với Mỹ
và Trung Quốc, nhưng cần hợp tác quốc phòng với Mỹ. (What Does Vietnam Want
from the US in the South China Sea? Derek Grossman, Diplomat, January
4, 2021).
Một là Việt Nam hài lòng
với tuyên bố của ngoại trưởng Mike Pompeo (13/7) bác bỏ đòi hỏi chủ quyền của
Trung Quốc ở Biển Đông. Hai là Việt Nam lặng lẽ ủng hộ chiến lược Indo-Pacific
của Mỹ vì lập tường cứng rắn chống Trung Quốc ở Biển Đông và duy trì sự có mặt ở
khu vực. Ba là ASEAN coi trọng sự có mặt cấp cao của Mỹ tại các diễn đàn quan
trọng ở khu vực, vì ý nghĩa tượng trưng. Bốn là có nhiều cơ hội để Mỹ hợp tác
an nình với Việt Nam, tuy Hà Nội vẫn duy trì chính sách quốc phòng “Ba không và
một tùy” (Three No’s and one depend). Năm là sau khi nhậm chức, chính quyền
Biden chắc muốn thảo luận với Việt Nam về việc nâng cấp quan hệ “đối tác toàn
diện” lên thành “đối tác chiến lược”.
Mấy năm qua đầy biến động
do hệ quả của chiến tranh thương mại Mỹ-Trung và đại dịch Covid-19, nhưng Chính
phủ Việt Nam có quyền tự hào về những gì đã đạt được trong việc kiểm soát được
dịch bệnh (chỉ có 35 người chết và 1.537 người mắc dịch). GDP của Việt Nam tăng
trên 2% (năm 2020) và dự đoán sẽ tăng 6% (năm 2021). Đầu tư nước ngoài (chủ yếu
là FDI) tăng đáng kể do sự chuyển dịch chuỗi cung ứng từ Trung Quốc.
Trong bối cảnh chiến
tranh thương mại Mỹ-Trung và đại dịch Covid-19 làm thế giới đảo
điên, Viêt Nam đã đóng góp tích cực và nổi bật trong khu vực, với
cương vị Chủ tịch ASEAN và thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an
LHQ. Việt Nam đã tham gia các hiêp định thương mạị tự do quan trọng như CPTPP
và EVFTA. Gần đây Viêt Nam lại tham gia hiệp định RCEP (Regional Comprehensive
Economic Partnership). Việt Nam càng phải ứng xử khôn ngoan trong quan hệ với Mỹ
và Trung Quốc cũng như các nước khác.
Sau khi Chính quyền Biden
nhậm chức (20/1) và bắt tay vào phục hồi nước Mỹ (về đối nội) và củng cố lại
quan hệ đồng minh (về đối ngoại), quan hệ Mỹ-Việt chắc sẽ tiếp tục phát triển mạnh
theo đà từ trước, trong khuôn khổ chiến lược “Indo-Pacific An toàn và Thịnh vượng”.
Nhưng muốn tăng cường hợp tác chiến lược với các nước trong khuôn khổ “Bộ Tứ”,
để đối phó với sức ép của Trung Quốc, Việt Nam phải ưu tiên khắc phục hai thách
thức (như deal breaker) là hồ sơ nhân quyền và thặng dư thương mại với Mỹ
(US$58 tỷ năm 2020).
Theo các nguồn tin “không
chính thức nhưng đáng tin cậy”, BCT đã họp ngày 9/1 và TƯ 15 đã họp ngày 16/1 để
chốt các vấn đề chưa ngã ngũ sau TƯ13 và 14 (đặc biệt là về “Tứ trụ”). Kết
cục là TBT/CTN Nguyễn Phú Trọng sẽ tiếp tục làm Tổng Bí thư, và Thủ tướng Nguyễn
Xuân Phúc sẽ làm Chủ tịch Nước. Trưởng ban TCTW Phạm Minh Chính sẽ làm Thủ tướng
và Bí thư Hà Nội Vương Đình Huệ sẽ làm Chủ tịch Quốc Hội. (Lộ diện ‘Tứ trụ’
và sự khó đoán định gia tăng trong chính trị Việt Nam, Lê Hồng Hiệp,
NCQT, 17/1/2021).
Thay lời kết
Có thể nói đó là kết cục
của sự thỏa hiệp được dàn dựng mà các bên có thể chấp nhận được, nhằm duy trì
nguyên trạng (status quo) trước một thế giới đầy bất an và khó lường. Kết cục
đó không chỉ là thắng lợi của ông Nguyễn Phú Trọng, mà còn khẳng định vai trò
lãnh đạo của Đảng hay của Chính phủ. Với kết quả đó, Đại hội 13 (họp 25/1-2/2)
chắc chỉ có thể sửa đổi Điều lệ của Đảng, mà chưa thể đổi mới thể chế như dư luận
mong đợi.
Nước Mỹ tuy đang phân hóa
bất ổn, nhưng người Mỹ năng động, muốn đổi mới. Việt Nam tuy hòa
bình ổn định, nhưng người Việt trì trệ, chỉ muốn giữ nguyên trạng. Gần 35 năm
sau “đổi mới vòng một”, người Hà Nội vẫn đùa: “Hà Nội không vội được đâu”. Sau
một thế kỷ tuy dân số Việt Nam đã tăng gấp bốn lần, nhưng câu sấm của Tản Đà dường
như vẫn còn đúng: “Dân hai nhăm triệu ai người lớn. Nước bốn ngàn năm vẫn trẻ
con”.
-------------------------------
Tài liệu tham khảo
1. Competition Without
Catastrophe: How America Can Both Challenge and Coexist With China, Kurtt
Campbell and Jake Sullivan, Foreign Affairs, September/October
2019.
2. What Does
Vietnam Want from the US in the South China Sea? Derek Grossman,
Diplomat, January 4, 2021
3. Biden will
inherit healthy Indo-Pacific alliances, Derek Grossman, Nikkei,
January 10, 2021
4. America can
shore up Asian Order, Kurt Campbell and Rush Doshi, Foreign Affairs,
January12, 2021
5. Declassification
of secret document reveals US strategy in the Indo-Pacific, Rory
Medcalf, ASPI Strategist, January 13, 2021
6. Campbell
poised to pivot US policy in Asia, David Hutt, Asia Times,
January 14, 2021.
7. Kurt Campbell:
China’s Dr Containment is Australia’s Dr Contentment, Greg Sheridan, Australian,
January 15, 2021
8. Where Trump
Came From and Where Trumpism Is Going, Gerald Seib, Wall Street
Journal, January 15, 2021.
9. Lộ diện ‘Tứ trụ’
và sự khó đoán định gia tăng trong chính trị Việt Nam, Lê Hồng Hiệp,
Nghiên cứu Quốc tế, 17/1/2021).
NQD. 18/01/2021
No comments:
Post a Comment