Mạng
truyền thông QAnon, ‘‘đồng minh’’ trong bóng tối của Trump
Trọng
Thành -
RFI
Đăng ngày: 02/12/2020
- 15:56
Bầu cử 2020 cho thấy một nước Mỹ chia rẽ hơn bao giờ
hết. Tổng thống mãn nhiệm liên tục lên án bầu cử gian lận quy mô lớn, tước đoạt
chiến thắng của ông, dù không hề có bằng chứng. Rất nhiều người ủng hộ Trump
coi đối thủ chính trị của ông là kẻ thù không đội trời chung. Cho dù chuyển
giao quyền lực diễn ra, đối đầu dự báo sẽ kéo dài trong căng thẳng. Vì sao nước
Mỹ bị phân hóa đến thế ?
Một người biểu tình
mang biểu tượng QAnon tại một cuộc tập hợp ủng hộ Donald Trump, ngày 02/08/2018,
Pennsylvania, Hoa Kỳ. Matt Rourke/AP Photo
Trong số các nguyên nhân
dẫn đến tình trạng này, nhiều chuyên gia, nhà quan sát khẳng định vai trò quan
trọng của đủ loại « thuyết âm mưu », nở rộ trong những năm vừa qua. Mạng
truyền thông không chính thức QAnon được coi là một thế lực trong bóng tối hùng
mạnh, nơi phát xuất của nhiều « thuyết âm mưu », có ảnh hưởng lớn đến
cách suy nghĩ của người Mỹ, đặc biệt là các cử tri đảng Cộng Hòa nói chung, giới
ủng hộ ông Donald Trump nói riêng. QAnon hoạt động
ra sao ? Vì sao mạng lưới truyền thông này là có nhiều ảnh hưởng như vậy ?
Trên đây là các chủ đề chính của Tạp chí Xã hội của RFI tuần này.
« Cuộc nội
chiến » thầm lặng chống lại một « nhà nước ngầm »
QAnon xuất hiện vào mùa
thu 2017, ít tháng sau khi ông Trump nhậm chức tổng thống. « Q » là
tên gọi rút gọn của « Q Clearance Patriot », biệt danh của một tài
khoản trên một diễn đàn mạng nhiều tai tiếng mang tên « 4chan ».
« Anon » là tên viết tắt của từ « vô danh » trong tiếng
Anh. Cho đến nay, giới nghiên cứu vẫn chưa xác định được danh tính của cá nhân
hay nhóm đứng đằng sau biệt danh « Q ». Chủ nhân của tài khoản mang
tên « Q » khẳng định tiếp cận được với các tài liệu mật cho thấy có một
âm mưu ngầm chống lại tổng thống đương nhiệm Donald Trump.
·
Đọc thêm : Vì sao phong trào ủng hộ Trump củng cố được vị thế trong xã
hội Mỹ ?
Theo « Q »,
lãnh đạo nhóm chống tổng thống hiện nay là một tổ chức tội phạm, bao gồm cựu tổng
thống Obama, cựu ngoại trưởng Hillary Clinton, tỉ phú George Soros, gia đình
Rothschild, nhiều ngôi sao điện ảnh Holywood, và nhiều quan chức cao cấp Mỹ. Thế
lực này cũng bị cáo buộc tham gia buôn bán trẻ em làm nô lệ tình dục, và được
coi là đã bí mật điều khiển nước Mỹ từ nhiều thập niên nay, cùng với nhiều thế
lực nước ngoài. Theo « Q », chỉ có Donald Trump và các cộng sự của
ông mới là người có thể chống lại « nhà nước ngầm » này, cứu nước Mỹ,
trả lại quyền lực cho nhân dân (Les Echos ngày 21/08/2020).
Gần đây, các thành viên của
QAnon khi xuất hiện trước công chúng thường mang theo biểu tượng chữ Q, mang
màu đỏ, hoặc màu cờ Mỹ, với khẩu hiệu « Một người trong chúng ta đi
đâu, tất cả cùng đi » (Where We Go One We Go All – viết tắt là
« WWG1WGA »).
Một người ủng hộ phong
trào, ông Jordan Sather, cho biết trên Youtube, « QAnon, tóm lại, là một
cuộc nội chiến bí mật, do một số người ly khai khỏi hệ thống tình báo tiến
hành. Các thông điệp của ‘‘Q’’ giúp chúng ta thức tỉnh, để nhận ra sự thật ».
Nhà nghiên cứu Travis View, chuyên gia về phong trào QAnon, xác nhận :
« ‘‘Q’’ tự nhận là một quan chức cao cấp trong ngành tình báo quân
sự, thân cận với ông Donald Trump ». Một niềm tin chủ yếu của những
người theo QAnon đó là những thế lực có « âm mưu đen tối »
sẽ sớm bị bắt giữ hàng loạt, và « trận cuồng phong này » (the Storm)
sẽ đưa tất cả đến nơi « bình an và hạnh phúc ». Erin Cruz, một người ủng
hộ QAnon, ứng cử viên Cộng Hòa vào Nghị Viện California cuối năm 2019, khẳng định
đầy vẻ tin tưởng : « Các thuyết âm mưu có vẻ điên rồ, cho đến khi
chúng được chứng minh là đúng ».
Phẫn nộ :
« Bão chồng lên bão »
Phong trào QAnon thoạt
tiên chỉ nằm bên lề xã hội Mỹ, bởi các thuyết âm mưu những người chủ xướng
đưa ra bị coi quá cực đoan. Tuy nhiên, QAnon nhanh chóng thu hút được nhiều
« tín đồ », với việc tung ra tin giả đủ loại, đặc biệt gần đây trong
bối cảnh xã hội Mỹ lâm vào khủng hoảng với đại dịch Covid-19, hay phong trào
Black Lives Matter (Mạng sống người da đen cũng quan trọng), chống bạo lực và kỳ
thị chủng tộc của cảnh sát. Chẳng hạn như một điều tra của New York Times
cho biết nhiều thành viên phong trào này đã xâm nhập vào mạng lưới bảo vệ trẻ
em #SaveTheChildren, để tung ra một bản đồ bịa đặt về các địa điểm buôn trẻ
em.
Chuyên gia về truyền
thông và hiện tượng tin giả, bà Whitney Phillips, đưa ra một ẩn dụ đầy hình ảnh
để nói về sức mạnh và tốc độ phát triển của QAnon. Nhà nghiên cứu Đại học
Syracus, New York, so sánh QAnon với hiện tượng thời tiết được đặt tên là
« hiệu ứng Fujiwhara », một cơn cuồng phong trở nên mạnh hơn gấp bội,
nhờ một cơn cuồng phong khác tiếp sức. QAnon không chỉ là một « trận
bão » truyền thông, phong trào này còn mang năng lượng của nhiều
« trận bão » dồn dập ập đến trong những năm gần đây.
Chuyên gia về các thuyết
âm mưu Mike Rothschild, tác giả cuốn « The World's Worst
Conspiracies » (cũng là tác giả một cuốn sách về QAnon, sẽ ấn hành năm tới
2021) nhận xét : với đại dịch Covid, mọi thứ nhập làm một. Nếu bạn đến một
nhóm chống vac-xin, bạn sẽ gặp những người chống khẩu trang, nếu bạn đến một
nhóm chống khẩu trang, sẽ gặp người chống Bill Gates, đệ tử cuồng nhiệt của
QAnon… Rốt cục bạn sẽ tin vào tất cả những điều này.
Theo chuyên gia về thuyết
âm mưu Travis View, « điều mà QAnon mang lại cho người tin theo là khả
năng hiểu được những gì diễn ra mà không cần đến các phương tiện truyền thông.
Chỉ cần đi theo ‘‘Q’’, người được coi là có quan hệ với giới tình báo cao cấp,
người có thể nói cho bạn biết những gì diễn ra thực sự trong hậu trường. Mong
muốn có được các thông tin bí hiểm này là đặc điểm chung của tất cả những người
tin theo ''Q'' » (Le Monde, 14/10/2020).
Mạng xã hội: Nơi
phù thủy luyện âm binh
Trong thông điệp đầu tiên
năm 2017, « Q » khẳng định cựu ngoại trưởng Hillary Clinton sắp bị bắt
giam. Tuy nhiên, tiên đoán này đã không xảy ra. Kể từ đó « Q » từ bỏ
giọng điệu khẳng định, để chuyển sang kêu gọi những người tham gia đóng góp
« phần nhỏ của mình », tùy theo sáng kiến riêng, miễn là phù hợp với
chủ trương chung của phong trào. Các thông điệp của phong trào liên tục đổi mới,
thích ứng với phương thức liên hệ hết sức uyển chuyển, trên các mạng xã hội,
nơi mà mỗi cá nhân toàn quyền đưa ra các giải thích riêng của mình.
Theo chuyên gia Mike
Rothschild, khi những người chủ trương mạng « QAnon » thấy một số các
bài viết hay thông điệp thu hút nhiều chú ý, họ sẽ đưa lên Youtube, và chính từ
đây, các nội dung đó sẽ có sức lan tỏa mạnh mẽ. Một điều tra nội bộ của
Facebook, mà kênh truyền hình NBC tiếp cận được hồi đầu tháng 8, mang lại một
hình dung sơ bộ về quy mô của phong trào. Facebook xác định được hàng nghìn
nhóm, trang mạng với hơn 3 triệu thành viên và người đăng ký, có liên quan đến
trào lưu QAnon. Kể từ tháng 3 đến tháng 8, số lượng trang và nhóm QAnon trên
Facebook tăng gấp 6,5 lần (FranceInfo). Cũng tháng 8/2020, theo điều tra của
New York Times, những nhóm QAnon nổi tiếng nhất trên Facebook tập hợp đến
200.000 người tham gia.
Chia rẽ, ngờ vực,
thù hận : Nỗi lo nước Mỹ bị xé làm hai
« Thuyết âm
mưu » và tin giả song hành như hình với bóng. Để hiểu được vì sao mạng
truyền thông trong bóng tối QAnon lại có được sức hấp dẫn như vậy trong xã hội
Mỹ, bên cạnh những bối cảnh thuận lợi như đại dịch Covid - gây nhiều lo lắng
trong xã hội, một nguyên nhân khác có thể thấy trong chính chủ trương của tổng
thống Hoa Kỳ Donald Trump, chống lại truyền thông chủ lưu, chống lại cách xử lý
thông tin nghiêm túc của nhiều phương tiện truyền thông chuyên nghiệp, gây tâm
lý hoang mang trong xã hội.
Trả lời RFI Tiếng Việt, nhà báo Phạm Trần, nhà quan
sát chính trị Mỹ từ nhiều thập niên nay, nhận xét :
« Lần đầu tiên
trong lịch sử bầu cử tổng thống của nước Mỹ, một tổng thống đương quyền thất cử
lại nói rằng mình thua là do gian lận. Đối với người dân Mỹ, phải coi đó
là một lời tuyên bố, một xác quyết xâm phạm đến tính ngay thẳng của nền
dân chủ Hoa Kỳ. Cho đến giờ này, bốn năm cầm quyền của ông Donald Trump đã tạo
ra một không khí nghi ngờ, chia rẽ, phân hóa trong xã hội Mỹ, và trong chính
quyền Mỹ, không có tin tưởng ở nhau. Đấy là một hậu quả tôi cho rằng là nghiêm
trọng.
Ông Trump tạo ra sự nghi ngờ đối với nền dân chủ Hoa
Kỳ, và tạo ra ấn tượng là bầu cử ở Mỹ có gian lận, nhưng không đưa ra được bằng
chứng cụ thể nào. Báo chí hỏi ông ấy, tại sao lại không đưa ra bằng chứng ?
Thì ông ấy lại tố cáo những người phóng viên đã đặt câu hỏi ấy là đã đưa ra tin
giả, ‘‘fake news’’. Ông Trump đã thành công trong việc tạo ra làn sóng (chống
lại cái gọi là) ‘‘fake news’’.
Những gì không thuận tai ông ấy, những
gì ông ấy không thấy có lợi cho ông ấy, thì ông ấy gọi là ‘‘fake news’’, hay
không có lợi cho đảng Cộng Hòa thì ông ấy cho là fake news. Và những gì mà đối
thủ của ông ấy nói, những người chống ông ấy, tuyên bố thì đều bị coi là
fake news, thì ông ấy lại gán ghép cho họ là đưa ra những ‘‘fake news’’, để che
đậy âm mưu của mình. Hiện tượng gọi là ‘‘fake news’’ đó, cách tuyên truyền của
ông Donald Trump đã trở thành một hiện tượng trong xã hội Mỹ, sẽ tiếp tục tồn tại,
sẽ phát triển mạnh hơn, mặc dù ông Donald Trump sẽ rời Tòa Bạch Ốc vào ngày
20/01/2021 ».
Với khoảng 80 triệu người
đăng ký theo dõi trên Twitter, ông Donald Trump, với quyền lực của một tổng thống
Mỹ, là một trong những người có ảnh hưởng ghê gớm nhất đến công luận toàn cầu.
Việc tổng thống Trump thường phổ biến quan điểm gây chia rẽ công chúng, những
người theo ông và những người chống ông, quyết liệt chống lại các phương tiện
truyền thông không ủng hộ ông, quy tất cả vào một nhóm « kẻ thù của nhân
dân » (ngôn từ thường được các chế độ toàn trị sử dụng để triệt hạ hoàn
toàn các đối thủ), ắt hẳn đã tạo đất tốt cho sự nở rộ của đủ loại thuyết âm
mưu, tin giả, trong đó có các thuyết âm mưu mà QAnon phổ biến.
Trump –
QAnon : Quan hệ nước đôi
Về mặt nguyên tắc, ông
Donald Trump được coi là người không bao giờ nói trực tiếp về QAnon. Tùy viên
báo chí của Nhà Trắng năm 2018 tuyên bố tổng thống Trump « tố cáo và lên
án và mọi hành động bạo lực nhắm vào một cá nhân ». Trong một cuộc họp báo
vào tháng 8/2020, ông Trump đã tránh trả lời phóng viên, khi được đặt câu hỏi về
QAnon. Câu hỏi được nhà báo đặt ra sau khi tổng thống Trump gửi thông điệp trên
mạng Twitter khen ngợi ứng cử viên vào Hạ Viện, bà Marjorie Taylor Greene, một
đệ tử của phong trào QAnon (theo AP, ngày 14/08/2020). Trong một đoạn video đưa
lên mạng năm 2017, bà Greene ca ngợi ông Trump là cơ hội giúp cho nước Mỹ
« chống lại băng nhóm của những kẻ ấu dâm, tôn thờ quỷ Satan » – một
nội dung chủ yếu trong thuyết âm mưu của QAnon. Người vừa đắc cử hạ nghị sĩ
cũng là người chủ trương chống phá thai, ủng hộ mang súng, coi người da trắng
là nhóm xã hội « bị ngược đãi nhất » tại Mỹ (bà Greene là một trong
hai ứng cử viên ủng hộ QAnon đắc cử Hạ Viện lần này) (France Culture, ngày 04/11/2020).
Trên thực tế, tổng thống
Donald Trump có quan hệ gần gũi với nhiều thành viên QAnon. Ví dụ như Michael William Lebron
(biệt danh « Lionel »), một người dẫn chương trình phát thanh, hoạt động
tích cực trên mạng, với gần 150.000 người theo dõi trên Twitter và 250.000 người
trên kênh Youtube cá nhân. Michael William Lebron nổi tiếng là một trong những
người tuyên truyền nhiệt tình cho các luận thuyết « âm mưu » của
QAnon. Hay cựu cố vấn an ninh quốc gia của ông Trump, Michael Flynn, cũng là người nhắc lại các
khẩu hiệu của QAnon trên trang Twitter.
Nhà nghiên cứu Joseph
Uscinski, Đại học Miami, chuyên gia về các nhóm chính trị bên lề, ghi nhận
QAnon là nhóm được coi là « cực đoan nhất » trong giới cử tri ủng hộ
Donal Trump. Thái độ gần gũi của ông Trump với nhóm này đặt đông đảo giới chính
trị gia Cộng Hòa vào thế khó xử. Đa số không dám phản đối, bởi ông Trump được cử
tri ủng hộ đông đảo, nhưng việc lờ đi chuyện này có thể gây khó cho đảng Cộng
Hòa, khi QAnon đã nằm trong tầm ngắm của Cục Điều tra Liên bang (FBI), như một
« nguy cơ đối với an ninh quốc gia » (France 24, 22/07/2020).
Mối đe dọa
thường trực đối với nền dân chủ
Ảnh hưởng QAnon có nguy
cơ dẫn đến các hành động cực đoan nguy hiểm trong kỳ bầu cử Mỹ. Đây có thể là
lý do khiến tập đoàn Facebook đầu tháng 10 vừa qua đã quyết định loại trừ
tất cả những gì liên quan đến QAnon ra khỏi mạng xã hội này, sau một thời
gian dài dung dưỡng mạng truyền thông trong bóng tối. Youtube cũng đưa ra một số
biện pháp. Tuy nhiên, QAnon chắc chắn không chết, bởi sự phát triển của phong
trào này giờ đây không còn phụ thuộc vào Facebook.
Quan hệ giữa tổng thống
mãn nhiệm Mỹ với QAnon, mạng truyền thông đầy thế lực, chủ trương các thuyết âm
mưu mờ ám, là vấn đề đang tiếp tục được giới chuyên gia làm sáng tỏ. Tuy nhiên,
theo nhiều nhà quan sát, thái độ nước đôi của tổng thống Mỹ, chủ trương phủ nhận
triệt để vai trò của truyền thông chủ lưu, tất cả những gì đi ngược lại quan điểm
của cá nhân ông Trump đều bị gán nhãn « fake news », đã tạo ra
một không khí xã hội rất thuận lợi cho đủ loại thuyết âm mưu phát triển. Đây
cũng chính là nguồn gốc sản sinh vô số tin giả, gây rối nhiễu công luận.
Nhà chính trị học Pháp
Rudy Reichstadt, phụ trách trang mạng Conspiracy Watch (thành lập từ năm 2007, chuyên
nghiên cứu các phong trào cực đoan), nhấn mạnh « sự nở rộ của thuyết âm
mưu biến các tranh luận trong một xã hội dân chủ thành cuộc đối thoại giữa
những người điếc », « việc hủy bỏ mọi khả năng về ‘‘một thế giới
chung’’ mà mọi người có thể chia sẻ, việc hủy hoại niềm tin vào một hiện thực
mang tính sự kiện, mà xung quanh đó, có thể diễn ra đối thoại giữa các quan điểm
trái ngược » là mối đe dọa thường trực đối với các nền dân chủ (Le Monde, 25/11/2020).
No comments:
Post a Comment