Ban
Giám sát Facebook – một “Tối cao Pháp viện” cho người dùng?
Bùi Công Trực - Luật
Khoa
02/12/2020
https://www.luatkhoa.org/2020/12/ban-giam-sat-facebook-mot-toi-cao-phap-vien-cho-nguoi-dung/
.
Người dùng có thể đặt
niềm tin đến đâu vào "Tối cao Pháp viện" của Facebook? Minh họa:
Casey Chin/Getty Images.
Ngày 1/12/2020, Ban Giám
sát của Facebook (Oversight Board of Facebook – FOB) đã công bố sáu vụ khiếu nại đầu tiên về nội dung của người dùng
được đưa ra phân xử.
Vậy, Ban Giám sát này là
ai, và cơ chế làm việc của họ ra sao?
Tại sao cần có Ban
Giám sát?
Ban Giám sát Facebook là
một trong những nỗ lực “độc lập hóa” quá trình kiểm soát và kiểm duyệt nội dung
trên mạng xã hội lớn nhất thế giới. Việc này nhằm phản hồi lại các cáo buộc từ
mọi phía trên toàn cầu, bất kể tả hay hữu, thân hay chống chính phủ, rằng đế chế
công nghệ này đang sở hữu quá nhiều quyền lực trong việc định hướng thông tin,
và từ đó định hướng dư luận.
Mọi búa rìu đều nhắm về
Facebook: từ tính chính trực của cuộc tổng tuyển cử Hoa Kỳ hồi năm 2016, những
lời kích động bạo lực được lan truyền rộng khắp, cho đến làn sóng tin vịt, v.v…
CEO của Facebook,
Mark Zuckerberg đã liên tục phải trả lời chất vấn trong suốt một thời gian dài
về sự chính trực của công ty này. Ảnh: Getty Images.
Facebook, từ một mạng xã
hội dùng để chia sẻ hình ảnh cá nhân với người thân – bạn bè, nay đã trở thành
một trong những đầu tàu của cuộc chiến thông tin chính trị toàn thế giới. Dưới
sức ép quá lớn của trọng trách này, từ năm 2018, người đứng đầu mạng xã hội lớn
nhất hành tinh Mark Zuckerberg đã nghĩ đến
việc tạo lập nên một “Tối cao Pháp viện” riêng của Facebook, độc lập khỏi “cơ
quan hành chính” là bộ máy kinh doanh của Facebook.
Chính thức thành hình và
tiếp nhận đơn vào ngày 24 tháng 10 năm 2020, FOB sẽ là nơi đưa ra các quyết định
quan trọng cuối cùng liên quan đến nội dung nào được phép và không được phép xuất
hiện trên nền tảng của Facebook.
Ai là thành viên?
Ai có quyền chọn thành viên?
Trước tiên, Facebook vẫn
là người đưa ra quyết định tuyển dụng đối với các thành viên của FOB.
Cho đến cuối cùng,
Facebook vẫn là một doanh nghiệp kinh doanh để kiếm lời. Cho rằng Facebook cần
phải giao quyền kiểm soát nội dung của họ cho một tổ chức hoàn toàn độc lập, nằm
ngoài quyền kiểm soát của họ là vô cùng bất khả thi.
Tuy nhiên, 20 cái tên được
Facebook chọn vào uỷ ban này là không hề tầm thường. Trong đó, bốn người giữ chức đồng
chủ tịch của FOB gồm: cựu thẩm phán liên bang Hoa Kỳ và chuyên gia tự
do tôn giáo Michael McConnell, chuyên gia luật hiến pháp Hoa Kỳ Jamal Greene,
luật sư nhân quyền nổi tiếng người Colombia Catalina Botero-Marino cũng như cựu
Thủ tướng Đan Mạch Helle Thorning-Schmidt.
20 gương mặt quyền lực trong Ban Giám sát của Facebook. Ảnh: Facebook
Oversight Board.
Facebook khẳng định họ
tuân thủ tuyệt đối nguyên tắc đa dạng và bình đẳng sắc tộc – địa lý trong quá
trình thành lập Ban Giám sát, với các chuyên gia đến từ 27 quốc gia và thông thạo
ít nhất 29 thứ tiếng.
Với một nhóm có thành phần
như vậy, danh tiếng của FOB không đơn thuần là vấn đề uy tín của Facebook với
tư cách là một pháp nhân, mà còn là vấn đề danh dự cá nhân của từng thành viên
bên trong Ban Giám sát. Chúng ta có lý do để kỳ vọng cơ quan này sẽ đáp ứng
đúng với những gì người dùng trông chờ.
Ai được quyền khiếu
nại lên Ban Giám sát?
Cho đến hiện nay, cần nhớ
rằng toàn bộ việc điều phối, cấm, chỉnh sửa hay kiểm duyệt nội dung trên
Facebook vẫn được vận hành nhờ vào bộ máy riêng của công ty này, gồm hơn 15.000
“xét
duyệt viên” (moderator). Họ là những người đưa ra quyết định trực tiếp
trong việc giữ lại hay gỡ bỏ hơn hai triệu bài đăng mỗi ngày với hơn 50 thứ tiếng
khác nhau.
Trong khi đó, FOB chỉ có
vỏn vẹn 20 thành viên (sau khi ổn định sẽ tăng lên 40 thành viên), và họ không
thể túc trực can thiệp vào mọi khiếu nại, tranh chấp giữa người dùng và
Facebook.
Trong bối cảnh đó, người
viết chỉ tìm ra được hai cách để một vụ việc tranh chấp có thể đến tay FOB, vốn
khá giống với cách Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ tiếp nhận các vụ việc của mình: (1)
Chính Facebook nhờ FOB can thiệp; (2) FOB quyết định chọn trong số các vụ việc
tranh chấp, khiếu nại do người dùng gửi lên. Tùy vào tính chất vụ việc, toàn bộ
FOB hoặc một số các thành viên của FOB sẽ nhóm lại thành những tiểu ban nhỏ để
xem xét và giải quyết.
Như vậy, sẽ không có bất
kỳ cơ chế thủ tục sơ thẩm – phúc thẩm nào bảo đảm các khiếu nại của người dùng
chắc chắn đến tay FOB để lật ngược tình thế những quyết định trước đó của các
xét duyệt viên.
Hiện nay, việc xét duyệt nội dung trên Facebook vẫn phải dựa vào bộ máy
gồm 15 nghìn người do Facebook quản lý. Ảnh: Irish Times.
Gần đây, khi được
hỏi về tính chất vụ việc được chọn, Ban Giám sát nói rằng họ sẽ ưu
tiên các vụ việc có khả năng gây nguy hại đến quyền tự do biểu đạt hoặc quyền
con người. Tuy nhiên, cho đến nay, họ vẫn chưa đưa ra thêm bình luận nào đến
các vụ việc mà họ nhắm đến.
Với nguồn lực cả về thời
gian lẫn không gian quá giới hạn, có thể kỳ vọng rằng FOB sẽ quan tâm nhiều hơn
đến các bê bối chính trị nằm ở các quốc gia phát triển, các vụ việc được vận động
hành lang mạnh mẽ và thu hút được sự chú ý của báo chí phương Tây. Theo người viết,
Việt Nam hay những quốc gia cùng hoàn cảnh có rất ít cơ hội được những chuyên
gia nằm trong FOB để tâm đến. Vì vậy, quyết định của những nhóm “xét duyệt
viên” sẽ là quyết định cuối cùng.
Tương quan quyền lực
của FOB với cấu trúc tổ chức của Facebook ra sao?
Sau khi trải qua quá
trình thành lập khởi động ban đầu, FOB được cho là hoạt động hoàn toàn độc lập
với cơ cấu tổ chức của Facebook.
Một mặt, Ban Giám sát sẽ
tự mình lựa chọn các thành viên thay thế trong tương lai. FOB được thành lập với
tư cách pháp nhân riêng, trụ sở riêng và nhân viên riêng. FOB cũng tự vận hành
một trang web riêng và
tài khoản Twitter riêng. Facebook có trách nhiệm tuân thủ mọi quyết định cuối
cùng FOB ngay cả khi công ty này không đồng ý với quyết định của Ban Giám
sát.
Nhưng còn tiền
nong thì thế nào?
Ở điểm này thì khó có thể
nói FOB nằm ngoài phạm vi ảnh hưởng của Facebook, song chúng ta cùng chờ đợi sự
vận hành trong tương lai. Hiện tại thì lương và chi phí hoạt động của FOB sẽ dựa
vào khoản tiền khổng lồ 130 triệu Mỹ kim do Facebook chuyển giao cho một quỹ ủy
thác để quản lý.
Về mặt công nghệ,
Facebook đã xây dựng một hệ thống có tên gọi “công cụ quản lý vụ việc” cho phép
các thành viên của Ban Giám sát theo dõi và tiếp nhận khiếu nại. FOB sẽ có 90
ngày để ra quyết định đối với một vụ việc họ lựa chọn. Trong các vụ việc có
tính khẩn cấp, giới hạn đưa ra quyết định của Ban Giám sát là 30 ngày.
Việc Facebook làm chủ hệ
thống công nghệ giải quyết tranh chấp cũng có thể khiến chúng ta nghi ngờ khả
năng thao túng của công ty này đối với năng lực và năng suất hoạt động của FOB.
Điều gì xảy ra nếu
quyết định của FOB xung đột với pháp luật quốc gia?
Nghiên cứu “Hãy để
chúng tôi thở” của Ân xá Quốc tế cho thấy Facebook hợp tác chặt chẽ với chính
quyền Việt Nam để kiểm duyệt nội dung của người dùng. Đồ họa: Luật Khoa.
Đến đây, chúng ta phải
bàn về khả năng xung đột giữa FOB và pháp luật quốc gia.
Hiển nhiên, FOB không có
bất kỳ thẩm quyền nào để được xem là một cơ quan tài phán tư pháp. Đây chỉ là một
cách để Facebook thoát khỏi búa rìu dư luận và đá quả bóng trách nhiệm cho một
bên thứ ba.
Vậy nên khi Đồng Chủ tịch
Helle Thorning-Schmidt nói rằng “Facebook phải thực thi các quyết định của
chúng tôi, trừ khi việc thực thi đó có thể dẫn đến việc vi phạm pháp luật” – một
người đủ nhạy cảm sẽ phải hỏi: Luật nào?
Hiện nay, Facebook luôn
nhắc đến những tiêu chuẩn đẹp đẽ nhất để nói về quy chuẩn ngôn luận của mình: từ
Tuyên ngôn Phổ quát về Nhân quyền cho đến các Công ước Quốc tế về Các Quyền Dân
sự và Chính trị (ICCPR). Song thực tiễn Việt Nam cũng cho thấy tổ chức này kết
hợp rất chặt chẽ với chính quyền Việt Nam trong việc kiểm soát nội dung được
lưu hành trên mạng xã hội Facebook, mà một báo
cáo mới đây của tổ chức Ân xá Quốc tế đã chỉ ra.
Giả sử một vụ việc liên
quan đến Việt Nam có đến tay của Ban Giám sát, và cũng giả sử rằng người dùng
thắng kiện, khả năng Facebook sử dụng lập luận “trái với pháp luật Việt Nam” để
tiếp tục chặn – xóa những nội dung này theo yêu cầu từ chính phủ Việt Nam là có
thể nhìn thấy trước.
No comments:
Post a Comment