Tại
sao Trung Quốc ngày càng chiếm lĩnh các tổ chức quốc tế?
02/10/2020
Bắc Kinh đang ngày càng
dùng tiền bạc và ảnh hưởng của mình đối với các nước nhỏ để vận động đưa người
của họ vào ghế lãnh đạo các định chế quốc tế trong bối cảnh Mỹ thoái lui khỏi các tổ chức này và có sự
chia rẽ với các đồng minh, các nhà phân tích nhận định.
Bắc Kinh đang thúc đẩy
cho các quan chức của mình, hoặc của các quốc gia thân cận với họ, vào vị trí
lãnh đạo các định chế của Liên Hợp Quốc vốn chịu trách nhiệm đặt ra chuẩn mực
toàn cầu về đi lại hàng không, viễn thông và nông nghiệp. Giành được ảnh hưởng tại Liên Hiệp Quốc cho phép
Trung Quốc bóp nghẹt sự săm soi của quốc tế đối với hành vi của họ ở trong và
ngoài nước.
Thành công của Trung Quốc đặt ra vấn
đề nan giải cho Mỹ và các đồng minh. Sau khi Liên Xô sụp đổ, các quốc gia này kỳ vọng Liên Hiệp Quốc sẽ trở
thành một cơ chế thúc đẩy dân chủ và nhân quyền. Giờ đây, thay vào đó sức mạnh của
Bắc Kinh tại Liên Hiệp Quốc đã giúp Đảng Cộng sản Trung Quốc hợp pháp hóa tuyên
bố của họ là Bắc Kinh là lựa chọn thay thế ưu việt cho các nền dân chủ phương
Tây, theo nhận định của tờ Wall Street Journal.
.
‘Thời của Trung Quốc?’
Trong khi chính quyền của
Tổng thống Donald Trump rút lui khỏi nhiều chỗ trong trật tự đa phương được thiết
lập sau Đệ nhị Thế chiến thì Trung Quốc đã nổi lên như là nước đắc lợi, Wall
Street Journal nhận định trong bài báo có tựa đề ‘Làm sao Trung Quốc đang
chiếm lĩnh các tổ chức quốc tế?’.
“Trung Quốc cảm thấy rằng đây là thời điểm của họ và
họ cần giành quyền kiểm soát các cơ quan này,” ông Ashok Malik, cố vấn chính sách cấp
cao tại Bộ Ngoại giao Ấn Độ, nói với Wall Street Journal. “Nếu bạn kiểm soát
các đòn bẩy quan trọng của các định chế này, bạn có thể ảnh hưởng đến các chuẩn
mực, ảnh hưởng đến cách suy nghĩ, ảnh hưởng đến chính sách quốc tế, bạn sẽ đưa
vào đấy cách suy nghĩ của bạn.”
Phát biểu trước Đại hội đồng
Liên Hiệp Quốc hồi đầu tháng, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, đã kêu gọi tổ
chức này đóng ‘vai trò trung tâm trong các vấn đề quốc tế’, đặc biệt trong bối
cảnh đại dịch virus corona. “Hệ thống quản trị toàn cầu nên thích ứng với các
cơ chế kinh tế và chính trị toàn cầu đang xoay chuyển,” ông Tập nói, ám
chỉ đến sức ảnh hưởng đang lên của Trung Quốc và cảm nhận của họ về sự thoái
trào của Mỹ.
Các quan chức Mỹ nói rằng
chính quyền Trump coi Liên Hiệp Quốc phân ra thành những chỗ mà Washington nên
vận động để sửa chữa và những chỗ không thể sửa được. Hồi tháng 7, chính quyền Trump bắt đầu rút khỏi Tổ
chức Y tế Thế giới (WHO), cho rằng sự nhún nhường của WHO trước Trung Quốc
ngay từ đầu đại dịch đã cho phép virus lây lan.
Nhiều đồng minh của Mỹ
nói rằng việc từ bỏ sân chơi bằng cách rời bỏ các tổ chức quốc tế như WHO đem lại
cho Trung Quốc một món quà chiến lược. Quan ngại của họ càng tăng cao trong những
tháng gần đây khi Bắc Kinh sỉ vả các quốc gia dân chủ vì đã lên tiếng về Hong
Kong và Tân Cương.
“Mỹ đang rút khỏi sân khấu đa phương với sự tiếc nuối lớn của
chúng tôi, và Trung Quốc đang tiến vào,” Hans Blix, cựu quan chức ngoại giao Thụy Điển từng là
người đứng đầu chương trình thanh tra vũ khí của Liên Hiệp Quốc tại Iraq, được
Wall Street Journal dẫn lời nói.
Sự rút lui đó kết hợp với những căng thẳng về thương mại, chi tiêu quân
sự và các vấn đề tồn tại khác đã gây chia rẽ mối quan hệ giữa Mỹ và các đồng
minh truyền thống ở châu Âu và châu Á.
Đối với Bắc Kinh, những
chia rẽ như thế và sự rút lui của Mỹ khỏi trật tự đa phương đem đến thời cơ, ông
Lanxin Xiang, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Một vành đai Một con đường ở
Thượng Hải, nhận định. “Nếu đây là do Mỹ tự nguyện rút lui chứ không phải
chúng tôi đẩy Mỹ ra thì việc lấp đầy chỗ trống không nên được coi là một động
khiêu khích,” ông nói trên Wall Street Journal.
Trong số 15 tổ chức chuyên trách của Liên Hiệp Quốc, người của Trung Quốc
hiện lãnh đạo 4. Hồi năm ngoái, họ còn
đánh bại ứng cử viên được phương Tây hậu thuẫn cho vị trí cao nhất của Tổ chức
Lương Nông (FAO). Chỉ có một chiến dịch phối hợp vào tháng 3 của Mỹ và các đối
tác đã đánh bại nỗ lực của Trung Quốc nhằm chiếm quyền lãnh đạo Tổ chức Sở hữu
Trí tuệ Thế giới, được gọi tắt là WIPO. Không quốc gia nào khác trên thế giới
có công dân điều hành nhiều hơn một tổ chức của Liên Hiệp Quốc.
.
‘Mua chuộc và đe dọa’
Hồi năm ngoái, các quốc
gia thành viên của Tổ chức Lương Nông đã tề tựu ở Rome để chọn người thay thế tổng
giám đốc sắp mãn nhiệm. Trung Quốc đã đề cử ông Qu Dongyu, thứ trưởng Nông nghiệp
của họ.
Bắc Kinh tìm kiếm sự hỗ
trợ từ các nước đang phát triển. Tại Uganda, các nhà ngoại giao Trung Quốc đã gặp
nhau tại trang trại của Tổng thống Yoweri Museveni và cam kết xây dựng một lò mổ
bò và một nhà máy dệt trị giá 25 triệu USD nếu chính phủ của ông ủng hộ ông Qu.
Cameroon đã giới thiệu
kinh tế gia Médi Moungui, ứng viên có khả năng lôi kéo sự ủng hộ ở Tây Phi. Khi
Trung Quốc hủy khoản nợ quá hạn trị giá 78 triệu USD cho Cameroon, ông Moungui
đã đột ngột rút lui.
Trong khi đó, Mỹ và châu Âu lại chia rẽ về vấn đề
này. Châu Âu ủng hộ kỹ sư nông nghiệp Pháp Catherine Geslain-Lanéelle.
Còn Mỹ dồn sức cho ông Davit Kirvalidze, cựu bộ trưởng nông nghiệp của Georgia.
Các quan chức Mỹ cho biết
Trung Quốc đã cử một phái đoàn từ 80 đến 100 người tới Rome so với phái đoàn
bình thường chỉ hơn chục người của các nước. Trong một số trường hợp, phía
Trung Quốc yêu cầu đại diện các nước khác cho chụp ảnh lá phiếu của họ để làm bằng
chứng rằng họ ủng hộ ông Qu, các quan chức Mỹ và châu Âu cho biết.
Với sự chia rẽ giữa Mỹ và châu Âu, ông Qu đã giành chiến thắng áp đảo. “Tôi biết ơn tổ quốc mình,” ông Qu phát biểu
sau khi giành chiến thắng.
.
‘Mỹ đã ở đâu?’
Ông Gérard Araud, người trước đây từng là đại sứ của Pháp tại Washington và tại Liên Hiệp
Quốc, nhận định rằngTrung Quốc đang làm những gì Mỹ từng làm cách đây hàng thập
kỷ - tức là dùng mồi ngon hay lời đe dọa.
“Giờ Trung Quốc đang làm như vậy. Họ đang làm một
cách tàn bạo, nhưng không có gì bất thường cả,” ông Araud nói. “Lỗi không phải của kẻ thắng. Lỗi là ở phía kẻ
thua.”
Chiến thắng của ông Qu đã
gióng hồi chuông cảnh tỉnh đối với Mỹ và các đồng minh. Vào tháng 11 năm ngoái,
cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Robert O’Brien đã đến New York để gặp các đại sứ
Liên Hiệp Quốc từ châu Âu, Nhật Bản và các nền dân chủ khác để đề xuất thành lập
một mặt trận chung chống lại Trung Quốc.
Phản ứng của châu Âu, được
một người nắm rõ nội tình cuộc họp tóm tắt như sau: “Chắc chắn phải làm rồi, nhưng
nước Mỹ đã ở đâu cho đến giờ?”
Mặc dù Trung Quốc là nền
kinh tế lớn thứ hai thế giới, nhưng nước này vẫn chỉ đóng góp vào Liên Hiệp Quốc
ở mức quốc gia đang phát triển. Trong năm 2018, Bắc Kinh góp 1,3 tỷ đô la cho
Liên Hiệp Quốc, chỉ là một phần nhỏ so với cam kết đóng góp hàng năm 10 tỷ đô
la của Mỹ.
.
Bắc Kinh được lợi
Khi Trung Quốc hạn chế
các quyền tự do chính trị ở Hong Kong vào mùa hè này, hai tuyên bố đối nghịch
nhau đã được đưa ra tại Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc. Một, do Cuba soạn
thảo để ca ngợi việc làm của Bắc Kinh, đã giành được sự ủng hộ của 53 quốc gia.
Tuyên bố kia, do Anh đưa ra và bày tỏ quan ngại, chỉ có được 27 nước ủng hộ.
Hồi tháng 3, Bắc Kinh đã giành được một ghế trong hội đồng gồm
năm thành viên vốn có quyền tuyển chọn các báo cáo viên về vi phạm nhân quyền — những người trước đây từng nhắm vào Bắc
Kinh vì đã bỏ tù hơn một triệu người Duy Ngô Nhĩ tại cái gọi là trại cải huấn ở
Tân Cương.
Washington đã không có tiếng
nói trong việc lựa chọn báo cáo viên nhân quyền vào tháng 3 hoặc trong các
tuyên bố về Hong Kong: Chính
quyền Trump đã rời khỏi Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc vào năm 2018,
với lý do chỉ trích một chiều đối với Israel. Washington cũng rời Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa
UNESCO vì những lý do tương tự một năm sau.
Tổng thư ký Liên minh Viễn
thông Quốc tế, vốn là một người Trung Quốc đã nhậm chức vào năm 2015, đã ủng hộ
Huawei trong cuộc chiến với Mỹ và thúc đẩy hình thành giao thức Internet mới mà
các chính phủ phương Tây cho rằng sẽ cho phép giám sát và kiểm duyệt nhiều hơn.
Khoảng 30 cơ quan và tổ
chức của Liên Hiệp Quốc đã ký các bản ghi nhớ ủng hộ Ý tưởng Vành đai và Con đường
của Trung Quốc, bao gồm cả Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hiệp Quốc, do
Trung Quốc lãnh đạo từ năm 2013. Do đó, Trung Quốc có thể trình bày các dự án
Vành đai và Con đường của họ, vốn chủ yếu sử dụng các công ty Trung Quốc và thường
khiến các quốc gia nghèo lâm vào cảnh nợ nần, là ‘sự hỗ trợ tốt lành được Liên
Hiệp Quốc chấp thuận’.
Sau khi giúp một trong những
quan chức thực thi pháp luật hàng đầu của họ lên làm chủ tịch Interpol, Bắc
Kinh đã bắt giam ông này vào năm 2018 và sau đó truy tố ông ta về tội tham
nhũng. Điều này cho thấy các quan chức Trung Quốc lên làm lãnh đạo các tổ chức
quốc tế vẫn nằm trong vòng kiểm soát của Bắc Kinh như thế nào.
.
Mỹ phản công
Hồi đầu năm, Hoa Kỳ, các
nước châu Âu và các nước khác như Ấn Độ đã gạt sự đối đầu sang một bên để cùng
nhau phản đối nỗ lực của Trung Quốc dẫn đầu WIPO.
Năm ngoái, Trung Quốc đã
vượt qua Mỹ để trở thành nước có bằng sáng chế quốc tế nhiều nhất được đệ đơn
lên WIPO, chủ yếu do các nhà đầu tư quốc tế thích nộp hồ sơ từ Trung Quốc, nơi
có chi phí rẻ hơn.
“Chúng ta không thể để cho một nước vi phạm quyền sở
hữu trí tuệ hàng loạt điều hành tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới,” Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo phản đối đề cử của
Trung Quốc bằng văn bản.
Các quan chức Mỹ tập
trung vào việc thiết lập các quy tắc cho cuộc bỏ phiếu, hy vọng tránh được các
biện pháp hung hăng mà Trung Quốc đã sử dụng ở Rome. Mỹ giành được sự ủng hộ để
hạn chế số lượng đại biểu trong phòng bỏ phiếu và đảm bảo sự kín đáo của từng
lá phiếu.
Cuộc đua bắt đầu với 10 ứng
viên. Washington đã thuyết phục Nhật Bản và một số nước khác rút lui sớm và ủng
hộ ứng viên Singapore vốn được xem nằm cùng nhóm các nước đang phát triển.
Trước cuộc bỏ phiếu ngày
4/3, Trung Quốc phàn nàn rằng Mỹ đang bắt nạt các nước nhỏ hơn. Người phát ngôn
Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên cáo buộc Washington đã có những ‘hành
vi phi đạo đức’ khi dùng ‘thủ đoạn đe dọa và tống tiền’.
Mỹ đã cố gắng giữ cho cuộc
bầu cử diễn ra trong thời gian ngắn để Bắc Kinh không có thời gian gây áp lực
ngoại giao lên các nước. Chiến thuật này đã có hiệu quả.
Sau khi bỏ phiếu, ứng
viên của Singapore đã vượt qua ứng viên Trung Quốc ở vòng đầu tiên và giành được
đa số tuyệt đối ở vòng bỏ phiếu thứ hai.
.
‘Vắng mặt thì bị
thiệt’
Việc Trung Quốc dùng tiền
để gây ảnh hưởng các cơ quan quốc tế là việc ‘Mỹ cũng đã làm biết bao nhiêu năm
rồi’ nên ‘không thể cấm cản hay lên án họ được,’ Giáo sư-Tiến sỹ Tạ Văn Tài,
người từng giảng dạy tại Đại học Harvard, nhận định với VOA.
“Trong khi giờ
đây Mỹ ngại không muốn tài trợ cho các cơ quan Liên Hiệp Quốc thì dĩ nhiên các
nước sẽ chịu ảnh hưởng của Trung Quốc nhiều hơn và sẽ bỏ phiếu cho Trung Quốc,” ông nói.
Tại Đại hội đồng Liên Hiệp
Quốc mỗi nước đều có một phiếu ngang nhau bất kể nước lớn hay nước nhỏ nên
‘Trung Quốc dễ gây ảnh hưởng’.
Tuy nhiên, Giáo sư Tài
lên án sự hiện diện của Trung Quốc ở cơ quan về nhân quyền của Liên Hiệp Quốc:
“Ủy ban Nhân quyền là nơi Trung Quốc đâu có xứng đáng chủ trì các buổi họp bởi
vì họ vi phạm nhân quyền nặng nề nhất.”
Về phía Mỹ, ông cho rằng việc chính
quyền hiện nay rút ra khỏi các định chế quốc tế mà Mỹ là nước sáng lập và từng
có ảnh hưởng lớn là ‘hoàn
toàn sai lầm’.
“Nếu muốn có ảnh hưởng quốc tế thì Mỹ không thể bỏ
những tổ chức này được,” ông
phân tích. “Ví dụ như nếu rời WHO thì Mỹ sẽ thua trong những vấn đề liên
quan đến sức khỏe nhân loại.”
“Kẻ vắng mặt
sẽ bị thiệt, cho nên đừng bao giờ vắng mặt trong tất cả các tổ
chức quốc tế.”
Ông Tài dẫn ra ví dụ là
nước Mỹ dưới thời Tổng thống Woodrow Wilson đã thực thi chính sách tự cô lập và
tẩy chay Hội Quốc Liên. “Rốt cuộc Đức Quốc Xã nổi lên một trận gây chiến tranh
khiến Mỹ phải hy sinh nhiều nhân mạng,” ông nói.
Ông cho rằng Liên Hiệp Quốc
là ‘cái dù rất tốt’ cho Mỹ cho những trường hợp Mỹ muốn có sự chính danh và sự ủng
hộ của cộng đồng quốc tế cho hành động quyết liệt đối với những nước tài trợ khủng
bố.
Để đối phó với ảnh hưởng
ngày càng lớn của Trung Quốc trên trường quốc tế, ông nói, ‘nếu Mỹ quan tâm đến
chủ quyền, quyền lợi của các nước nhỏ thì họ sẽ theo Mỹ’. Vẫn theo chuyên gia
này, Trung Quốc mặc dù vung tiền bạc ra mua chuộc nhưng bây giờ các nước đã cảnh
giác hơn với cái bẫy giăng ra trong đồng tiền của Trung Quốc.
Ông cho rằng Mỹ có thể điều
chỉnh các cơ quan Liên Hiệp Quốc bằng cách yêu cầu Bắc Kinh đóng góp ngân sách
nhiều hơn cho tương xứng với quy mô nền kinh tế của họ.
No comments:
Post a Comment