22/05/2020
Đối với giám đốc phụ
trách tin tức của Đài Tiếng nói Hoa Kỳ VOA người đã có một quyết định ‘định mệnh’
thì cuộc phỏng vấn sốt dẻo hôm đó quá đặc biệt và quan trọng không thể bỏ qua.
Cộng tác viên Greta Van Susteren của VOA phỏng vấn Tổng
thống Donald Trump ở Singapore, 12/6/2018.
Chỉ 10 ngày sau cuộc tấn
công khủng bố 11/9/2001 giết chết 2.977 người Mỹ và làm bị thương vô số người
khác, đồng minh thân cận nhất và cũng là người bảo vệ Osama bin Laden tại
Afghanistan—Mullah Omar—đồng ý cho ban tiếng Pashto đài VOA phỏng vấn độc quyền.
Bà Myrna Whitworth, quyền
giám đốc VOA lúc bấy giờ, chỉ định hai nhà báo phỏng vấn bằng điện thoại thủ
lĩnh bí ẩn của Taliban, người đã cho phép bin Laden, kẻ chủ mưu vụ 11/9, trú ngụ
tại Afghanistan.
Tuy nhiên các giới chức
trong chính quyền Tổng thống Bush lúc bấy giờ hay tin VOA đang chuẩn bị cuộc phỏng
vấn. Bà Whitworth nhận được điện thoại của Bộ Ngoại giao và được cảnh báo rằng
nếu cho phát thanh cuộc phỏng vấn Omar chẳng khác nào một hành động “tự sát
chính trị”.
Dù chính quyền Bush “tôn
trọng quyền của VOA tường thuật tin tức khách quan,” nhưng các giới chức Mỹ
không muốn VOA “làm những việc mà chúng ta nghĩ là làm lợi cho kẻ thù,” ông
Richard Boucher, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao lúc bấy giờ, nói trong một cuộc
phỏng vấn gần đây.
Tổng thống George W. Bush phát biểu tại lễ kỷ niệm
60 năm thành lập Đài Tiếng nói Hoa Kỳ, ngày 25 tháng 2 năm 2002.
Đài VOA, cơ quan truyền
thông đa phương tiện toàn cầu do chính phủ tài trợ, cung cấp tin tức bằng hơn
40 ngôn ngữ tới 280 triệu khán thính giả mỗi tuần.
VOA có lịch sử từ thời Thế
chiến Thứ hai và được Quốc hội ủy nhiệm tường trình tin tức sâu rộng và không
thiên vị.
Nhưng căng thẳng giữa Tòa
Bạch Ốc và VOA có từ nhiều thập niên nay, chủ yếu là do tính đặc thù của một cơ
quan tin tức-bán độc lập và đôi khi táo bạo-hoạt động trong lòng một bộ máy
quan liêu cồng kềnh của chính phủ liên bang.
Tổng thống Obama trả lời phỏng vấn của Thông tín
viên VOA Andre DeNesnera tại Tòa Bạch Ốc, 22/6/2011.
Tháng trước, Tổng thống
Donald Trump theo chân một số Tổng thống tiền nhiệm đặt vấn đề với hoạt động tường
trình tin tức của VOA-nhưng với những lời lẽ nặng nề chưa từng có trước đây.
“Nếu
quý vị nghe những gì phát xuất từ Đài Tiếng nói Hoa Kỳ thật là ghê tởm. Những
điều họ nói thật kinh tởm đối với đất nước chúng ta,” ông Trump phát biểu trong một cuộc họp báo về
virus corona tại Vườn Hồng Tòa Bạch Ốc ngày 15/4 vừa qua.
Phàn nàn của ông Trump chính yếu vì hai chuyện: Thứ nhất, tường trình của VOA đã sử dụng
dữ liệu đáng ngờ của chính phủ Trung Quốc về số lây nhiễm và tử vong vì virus
corona-cáo buộc mà VOA tranh cãi kịch liệt.
Và thứ hai là Tổng thống tức giận vì ông không thể bổ nhiệm tân lãnh đạo cho cơ
quan mẹ của VOA, tức Cơ quan Truyền thông Toàn cầu của Hoa Kỳ USAGM, trong hơn
hai năm vì những trở ngại do phe Dân chủ gây ra trong khâu chuẩn thuận ứng viên
tại Thượng viện.
Trước đó, Tổng thống
Trump từng than phiền là ông thiếu kiểm soát cơ quan truyền thông nhà nước, nơi
phản ảnh những giá trị của ông và của những người ủng hộ ông. Tháng 11 năm ngoái,
ông Trump gợi ý rằng Mỹ nên lập một mạng lưới tin tức toàn cầu do nhà nước điều
hành để phản công lại điều ông gọi là tin tức “thiên vị” và “giả” của CNN và để
cho thế giới thấy nước Mỹ “vĩ đại” như thế nào.
Tuy nhiên, như cuộc phỏng
vấn Mullah Omar và những ví dụ khác cho thấy, ông Trump không phải là Tổng thống
đầu tiên chỉ trích tin tức do VOA tường trình. Đó là vì dù VOA được giám sát bởi
những quan chức do Toà Bạch Ốc bổ nhiệm, nhưng nội dung tường trình của các ký
giả VOA, theo luật định, bắt buộc không được thiên vị.
Tiến hóa trong
khâu biên tập của một cơ quan truyền thông nhà nước
Tòa Bạch Ốc và Bộ Ngoại
giao bác yêu cầu của VOA muốn trao đổi thêm về những chỉ trích của Tổng thống
trên truyền hình hay về những cáo buộc trong một bản tin đăng trên trang web của
Tòa Bạch Ốc trước đây trong tháng tố cáo VOA là cái loa tuyên truyền của Trung
Quốc khi sử dụng dữ liệu của nước này trong đại dịch virus corona.
Giám đốc VOA, Amanda Bennett, bác cáo buộc này, khẳng định VOA “nỗ lực tường
trình dựa vào dữ kiện một cách khách quan, không làm loa tuyên truyền cho ai cả.”
Thực vậy, VOA đã vạch trần
những tin tức sai lạc của Trung Quốc gần 20 lần, theo Ủy ban Ký giả, một tổ chức
bênh vực tự do báo chí.
Tổng thống Kennedy tại Đài Tiếng nói Hoa Kỳ năm
1962.
Phương thức tiến thẳng
qua sự biên tập trung gian không phải lúc nào cũng là chính sách của VOA. Sau
khi VOA được thành lập vào năm 1942 để chống lại tuyên truyền của Đức Quốc xã bằng
những tin tức khách quan, trong những thập niên đầu tiên, tin tức của VOA cần
được những nhân vật chính phủ chấp thuận.
Trong cuộc khủng hoảng
phi đạn Cuba năm 1963 dưới thời Tổng thống Kennedy, VOA chính yếu “hoạt động dưới
sự giám sát của chính phủ,” theo nhận định của ông Nicolas Cull, giáo sư khoa
ngoại giao công chúng tại Trường Annenberg về Truyền thông và Báo chí thuộc Đại
học Nam California, và cũng là tác giả cuốn ‘Chiến tranh lạnh và Cơ quan Thông
tin Hoa Kỳ.’
“Có một quan chức hành
pháp được Cơ quan Thông tin Hoa Kỳ (USIA) phái đến để giám sát VOA,” giáo sư
Cull nói. “Ông ấy phải duyệt từng bài tường thuật.”
Phương thức này giảm dần
trong thời gian xảy ra vụ tai tiếng Watergate khiến Tổng thống Richard Nixon từ
chức vào năm 1974. Giáo sư Cull cho biết những ký giả VOA quyết tâm phơi bày bức
tranh toàn cảnh của cuộc điều tra về việc làm sai trái bị cáo giác của Tổng thống
Nixon đã gặp phải sự chống đối của các giới chức USIA, những người muốn có một
bài tường trình tích cực hơn.
Các ký giả VOA muốn biến
Watergate thành “một bài học dân sự trên sóng truyền thanh cho thấy sức mạnh của
Mỹ không nằm trong tay vị Tổng thống không bao giờ phạm sai lầm, mà trong khả
năng của Quốc hội sửa chữa sai lầm đó đúng pháp luật,” ông Cull nói.
Cuối cùng, một thỏa hiệp
đạt được là mỗi khi có một bài báo tiêu cực về Tổng thống thì cũng phải có một
bài báo tích cực.
“Chuyện này tạo ra kiểu
làm báo kỳ lạ,” vẫn theo lời ông Cull. “Tin tức hôm nay nói Tổng thống bị chỉ
đích danh là kẻ đồng lõa không bị truy tố trong vụ khủng hoảng Watergate…và phu
nhân Nixon khai trương một ngôi trường mới cho trẻ em tại thủ đô Washington
DC.”
Một cơ quan truyền
thông bị cấm thiên vị
Tới năm 1976, Quốc hội và
ban giám đốc điều hành VOA quyết định rằng VOA cần một sự uỷ nhiệm biên tập rõ
ràng hơn để đảm bảo duy trì sự tín nhiệm của thính giả nước ngoài. Quốc hội soạn
thảo Hiến chương nói rằng VOA phải loan tin chính xác; sản xuất nội dung thông
tin đại diện cho toàn bộ xã hội Mỹ; và cung cấp sự giải thích, thảo luận rõ
ràng về chính sách của Mỹ.
|
Hiến chương VOA
Phục vụ các lợi ích lâu dài của Hoa Kỳ bằng cách
truyền thông trực tiếp với người dân trên thế giới qua sóng vô tuyến. Để đạt
hiệu quả, Đài Tiếng nói Hoa Kỳ phải dành được sự quan tâm và kính trọng của
thính giả. Vì vậy, những tiêu chí này sẽ chỉ đạo nội dung tường trình của
VOA:
1.
VOA sẽ là nguồn tin luôn luôn
đáng tin cậy và có thẩm quyền. Tin tức VOA chính xác, khách quan và toàn diện.
2.
VOA sẽ đại diện nước Mỹ, chứ
không phải bất kỳ một phần đơn lẻ nào của xã hội Mỹ, và vì vậy sẽ trình bày một
sự dự phóng cân bằng và đầy đủ về tư duy và thể chế của Mỹ.
3.
VOA sẽ trình bày các chính
sách của Hoa Kỳ một cách rõ ràng và hiệu quả, và cũng sẽ trình bày những thảo
luận và quan điểm có trách nhiệm về các chính sách này.
Gerald R. Ford
Tổng thống Hoa Kỳ Ký ngày 12, tháng 7, năm 1976 Công luật 94-350 |
Đường lối biên tập của
VOA được xác định thêm trong luật năm 1994 và 2016, nêu rõ những biện pháp cụ
thể bảo vệ ký giả khỏi sự chi phối chính trị và kêu gọi VOA giữ vững “tiêu chuẩn
chuyên nghiệp cao nhất của nghề báo chí truyền thông” trong khi vẫn nhất quán với
“những mục tiêu chính sách đối ngoại sâu rộng của Mỹ.”
Ông Richard Stengel, cựu biên
tập viên của tạp chí Time và là cựu Thứ trưởng Ngoại giao đặc trách Ngoại giao
công chúng dưới thời chính quyền Obama, nói sự độc lập này là điều khác biệt của
VOA trước một số đối thủ cạnh tranh khác.
“VOA không phải là một cơ quan truyền thông của nhà
nước Mỹ theo kiểu các đài truyền hình quốc doanh ở các nước độc tài phải phản
ánh những mục tiêu hay tiêu chí chính sách đối ngoại của nước đó. VOA không hoạt
đông như các đài quốc doanh ở Triều Tiên hay Trung Quốc hay Cuba, hay các nơi
như thế. VOA là một cơ quan truyền thông độc lập và đó là một phần nguyên do vì
sao VOA được theo dõi và ngưỡng mộ bởi hàng triệu người trên thế giới,” ông Stengel nói.
Tổng thống Ronald Reagan đọc diễn văn hàng tuần từ một
phòng thu của Đài Tiếng nói Hoa Kỳ tại Washington, ngày 9 tháng 11 năm 1985.
Giám đốc điều hành
được Tòa Bạch Ốc chuẩn thuận
Dù các ký giả VOA được
yêu cầu phải đưa tin khách quan, đài VOA được đặt dưới thẩm quyền của nhánh
hành pháp, nơi có quyền bổ nhiệm Tổng Giám đốc cho cơ quan mẹ của VOA là Cơ quan Truyền thông Toàn cầu
Hoa Kỳ USAGM.
USAGM giám sát 5 mạng lưới
truyền thông công lập do chính phủ liên bang tài trợ có nhiệm vụ cung cấp tin tức
tới các nước bị hạn chế về báo chí. Tổng giám đốc USAGM, cùng với ban giám đốc
điều hành truyền thông thuộc cả hai đảng và các chuyên gia về các vấn đề quốc tế,
chỉ định người đứng đầu 5 mạng lưới truyền thông này trong đó có đài VOA.
Tổng thống Trump đề cử ông Michael Pack, nhà sản xuất
phim tài liệu bảo thủ và là một giám đốc truyền thông, làm Tổng Giám đốc USAGM
vào tháng 6 năm 2018.
Thượng nghị sĩ Dân chủ
Bob Menendez của bang New Jersey gần đây viết thơ cho Tòa Bạch Ốc nói ông Pack
chưa trả lời các thắc mắc của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện liên quan tới cáo buộc
rằng ông Pack tự trục lợi trong các công việc kinh doanh, cáo buộc về các bản
khai thuế trong thời gian qua, và cáo buộc về “những trường hợp tiêu cực” xung
quanh chuyện ông rời bỏ một công việc cũ.
Một nữ phát ngôn viên của
ông Pack nói với VOA là ông Pack từ chối bình luận trong bài báo này, vì tiến
trình bổ nhiệm đang được tiến hành.
Ông Clifford May, người đứng
đầu viện nghiên cứu bảo thủ Foundation for Defense of Democraties chuyên tập
trung về chính sách đối ngoại và an ninh quốc gia, nói những chỉ trích của Tổng
thống Trump với đài VOA là vì ông bất bình về việc chuẩn thuận cho ứng viên do
ông đề cử.
Ông May mô tả giám đốc Bennett
của đài VOA như người lưu nhiệm từ thời chính quyền Tổng thống Dân chủ Barrack
Obama, chưa giải thích được các chính sách của chính quyền Trump với thế giới.
“Việc này đáng lẽ nên được
giải thích trên VOA—nếu không phải trên VOA, thì ở đâu? Đâu phải là không thể
có những bài xã luận thể hiện quan điểm, hay chỉ trích Tổng thống. Tất cả những
chuyện này có thể cùng hiện hữu trong cân bằng. Cần có những nhà báo giỏi để
làm việc này,” ông May nói. “Rõ ràng là chính quyền này cho rằng mọi chuyện
chưa được những người hữu trách làm cho đúng.”
Bà Bennett, một cựu giám đốc điều hành của Bloomberg News và là người biên tập của
tờ Philadelphia Inquirer, được cử làm giám đốc VOA từ tháng 3/2016 và tiếp tục
giám sát đài này dưới thời chính quyền Trump.
Tổng thống Bill
Clinton phát biểu tại Đài Tiếng nói Hoa Kỳ, ngày 24 tháng 10 năm 1997.
Trong cuộc tranh cãi liên
quan đến cuộc phỏng vấn Mullah Omar, hơn 100 nhà báo tại VOA đã lên tiếng, ký
kiến nghị yêu cầu VOA kháng cự lại áp lực. VOA rốt cuộc cho phát sóng những
phân đoạn của cuộc phỏng vấn và ra thông cáo bênh vực quyết định này trước những
tiếng nói chỉ trích. “Người dân Afghanistan nghe đài VOA vì họ tin tưởng
chúng tôi, và chúng tôi tường thuật toàn bộ sự việc,” một phần của thông
cáo nói.
Ông Boucher, hiện là giáo
sư chính sách ngoại giao Trường đại học Brown, cho biết đôi bên sau đó bỏ qua
xung đột và tiến tới. Tuy nhiên, chưa đầy hai tuần sau khi cuộc phỏng vấn Omar
được phát thanh, bà Whitworth bị cách chức quyền giám đốc VOA. Ông Robert R.
Reilly, do Tòa Bạch Ốc bổ nhiệm, lên thay thế.
“Áp lực không trắng trợn
nhưng họ nói rõ tôi sẽ không còn vai trò nào nữa trong những quyết định biên tập,”
bà Whitworth nói. Bà Whitworth là một nhà báo chuyên nghiệp tại VOA, không phải
là người được bổ nhiệm chính trị. Bà đã quyết định về hưu sớm.
Một đài nhà nước
lèo lái qua căng thẳng chính trị
Các giai đoạn chia rẽ
chính trị tại Mỹ, như khi có một vụ đàn hạch Tổng thống hay có chiến tranh, có
thể đặt VOA vào tình thế khó xử, bà Lata Nott thuộc Diễn đàn Tự do nói. Tuy
nhiên, theo bà, đó cũng là những thời điểm đài VOA xây dựng lòng tin với khán
thính giả.
“Thực tế rằng
các cơ quan truyền thông của chúng ta do chính phủ liên bang tài trợ nhưng
không phải do nhà nước điều hành mà là các cơ quan truyền thông độc lập là điều
hết sức quan trọng,” bà Nott nói.
“Chuyện chính phủ nói chúng tôi chi trả cho quý vị
hoạt động, chúng tôi muốn nghe quý vị tường trình những gì tốt nhất về chúng
tôi, đó là một điều tự nhiên,” giáo sư Cull nói.
“Tuy nhiên chuyện ký giả phản ứng lại và nói rằng đạo
đức nghề báo đòi hỏi phải tường trình sự việc hai chiều, và để hoạt động hiệu
quả thì chúng tôi phải đáng tin, là chuyện đương nhiên họ phải làm.”
|
Robert Bauer, phát thanh viên đài VOA
Kể từ buổi khởi đầu vào năm 1942 để chống lại
tuyên truyền của Đức Quốc xã, và dù có nhiều văn bản pháp luật sau đó bảo vệ
tính độc lập về biên tập tin tức của VOA, đài đã tự tranh đấu để giữ vững
tính độc lập của mình. Sau đây là một vài ví dụ:
·
Vào đầu thập niên 60, VOA
không thể đưa tin về cuộc khủng hoảng phi đạn Cuba nếu không được sự chấp thuận
của Cơ quan Thông tin Hoa Kỳ (USIA), cơ quan giám sát của VOA lúc bấy giờ.
·
Trong khi tường trình về vụ
tai tiếng Watergate dẫn tới việc Tổng thống Richard Nixon từ chức vào năm
1974, VOA đụng độ với các giới chức USIA, những người muốn câu chuyện được tường
trình theo chiều hướng tích cực hơn. Một thỏa hiệp đạt được rằng mỗi khi có
bài tường trình tiêu cực về Nixon thì phải đi kèm với một bài tường trình
tích cực.
·
Dưới thời chính quyền George
H.W. Bush, USIA nỗ lực ngăn chặn việc phát thanh cuộc phỏng vấn của VOA với
Phương Lệ Chi sau khi nhà bất đồng chính kiến Trung Quốc này đến Mỹ năm 1990.
Trước đó ông Phương từng vào tòa đại sứ Mỹ ở Bắc Kinh trú ẩn và một phần thỏa
thuận cho phép ông rời Trung Quốc là Washington không ‘khai thác’ câu chuyện
của ông.
·
Một vụ tương tự xảy ra vào
năm 1997 khi chính quyền Clinton giúp giải thoát nhà bất đồng chính kiến Nguỵ
Kinh Sinh và nỗ lực ngăn VOA phát thanh cuộc phỏng vấn với ông Nguỵ vì lo ngại
việc này sẽ làm phương hại các vụ phóng thích sau này.
·
Vài tuần sau cuộc tấn công khủng
bố 11/9, Bộ Ngoại giao dưới thời chính quyền George W. Bush tìm cách ngăn chặn
VOA phát thanh một cuộc phỏng vấn độc quyền với thủ lĩnh Taliban, Mullah
Omar, người cho phép Osama bin Laden sống ở Afghanistan.
·
Thảo luận về “vai trò của VOA
hậu 11/9” tiếp tục sau khi VOA phát thanh một phần của cuộc phỏng vấn đó. Một
số giới chức trong chính quyền Barack Obama lên tiếng quan ngại rằng tường
trình của VOA không phản ánh những ưu tiên trong chính sách đối ngoại của Mỹ
chống lại chủ nghĩa cực đoan bạo động.
|
Nguồn:
Các cuộc phỏng vấn của
VOA;
Tác phẩm ‘Sự sụp đổ của
Cơ quan Thông tin Hoa Kỳ: Chính sách ngoại giao công chúng của Mỹ 1989-2001’ của
tác giả Nicholas Cull;
Tác phẩm ‘Đài Tiếng nói
Hoa Kỳ - Một lịch sử’ của tác giả Alan L. Heil, Jr.
No comments:
Post a Comment