https://www.facebook.com/son.dang.313371/posts/10220030791732511
“Trong bối cảnh chính trị
hiện nay, nhiều thủ đoạn chính trị mới xuất hiện tinh vi hơn để dẫn dắt hành
vi, kiểm soát và điều hướng đám đông. Trên mạng xã hội, các tin tức tạo ra phản
ứng cảm xúc chiếm ưu thế hơn bằng chứng thực tế làm cho sự thật trở thành thứ yếu,
không quan trọng.
Bám theo triết lý này,
các chiến lược gia đã biến người dân trở thành “những con cừu thụ động”, bị buộc
phải tiêu hóa thông tin rác rưởi… Người dân vừa là nạn nhân và vừa là thủ phạm,
thụ động tham gia phát tán tin giả hoặc tin tức với sự thật đã bị bóp méo có chủ
đích vì sự thiếu hiểu biết. Nhiều người thậm chí còn bị cho là mất khả năng cơ
bản để phân biệt giữa đúng và sai, gây ra tâm lý phụ thuộc vào sự dẫn dắt của
các chính trị gia, đảng phái. Trong kỷ nguyên số này các phe phái biết sử dụng
quyền lực ảo thậm chí còn có khả năng làm “biến mất thực tại” của người ủng hộ
và có tiềm năng hạ bệ nền dân chủ.”
Riêng ở Việt Nam, rất dễ nhận thấy tầng lớp có bằng
đại học rất cuồng nhiệt đọc và share các trang của Epoch Times, ĐKN, Trithucvn…,
những hãng tin chuyên tung tin giả, tin nửa giả nửa thật để đầu độc xã hội.
Giải pháp cho fakenews – tin giả, là gì? Ngăn-chặn-kiểm duyệt không ăn thua gì cả. Muốn gia tăng sức đề kháng với
fakenews, hãy nhắc những người xung quanh hướng đến một thứ cổ xưa: Văn hoá
đọc!
Không cần đọc quá nhiều,
chỉ vừa vặn trong khoảng thời gian cho phép hàng ngày, ít nhưng đều đặn. Chọn
nguồn sách đọc thật kĩ. Bắt đầu từ những tác giả tương đối phổ thông có chất lượng
viết lách tốt, và tuỳ khả năng, có thể nâng dần lên level những cuốn sách khó,
do những nhà tư tưởng lớn chắp bút.
Đọc kiên trì. Dần dần, khả
năng phản biện và tư duy đa chiều của người đọc sẽ thay đổi đáng kể.
Về báo chí, cố gắng học
tiếng Anh chăm chỉ để đủ vốn liếng đọc chính luận-long-reading của các tờ báo
lâu đời và uy tín: Guardian của Anh, Spiegel của Đức, Washington Post, WSJ,
NYT… của Mỹ. Thích nhất vẫn là The New Yorker. Các bài viết về văn hoá-chính trị
ở đây cực kì xuất sắc. Nên nhớ là tờ báo này có lập trường chính trị rất rõ
ràng, chửi Trump rất đanh đá, nhưng về sự chính trực thì rất đáng tôn trọng.
Lâu lâu mình mới bẻ được vài luận điểm trong các essay do giới “thổ tả tinh
hoa” chắp bút.
*
Hình biếm họa Donald
Trump ở cuối bài
https://www.facebook.com/son.dang.313371/posts/10220030791732511
----------------------------------------------
XEM THÊM
04/10/2020 07:08
https://tiasang.com.vn/-dien-dan/Cuoc-chien-chong-tin-gia--25537
Tin giả đang lan truyền ngày càng rộng, với những
phương thức khó nắm bắt trên cả truyền thông chính thống và mạng xã hội, gây hậu
quả khôn lường về kinh tế và chia rẽ xã hội sâu sắc. Thậm chí, tin giả đã nhanh
chóng được biến thành “vũ khí”, tận dụng nền tảng các đặc tính kỹ thuật của mạng
xã hội, khai thác những khả năng bóp méo sản phẩm thông tin từ các công cụ truyền
thông đa phương tiện mới và lợi dụng những khoảng trống thông tin để gây ra các
tác động chính trị vượt ngoài khả năng quản lý của chính phủ các nước. Do đó,
các nước đều tập trung nghiên cứu tin giả và đưa ra các chính sách ứng phó khác
nhau.
https://tiasang.com.vn/Portals/0/Cuoc%20chien%20tin%20gia%20a1.jpg
Nguồn ảnh: Pinterest.
Hậu
quả kinh tế và chia rẽ xã hội
Mặc dù tin giả xuất hiện
từ lâu, với nhiều loại hình phức tạp khác nhau1 ở mọi thời kỳ,
song những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của các phương tiện truyền
thông, nhất là internet và mạng xã hội thì nó cũng xuất hiện ngày càng nhiều và
trở thành vấn nạn với nhiều quốc gia.
Tin giả không chỉ là những thông tin lừa đảo thông thường, hay gây ra những sự
hoang mang trong những lĩnh vực của đời sống như tin sức khỏe tràn lan liên
quan tới các đợt dịch bệnh hoặc khi các vaccine được triển khai2 (có
nghiên cứu chỉ ra hơn 60% số lượng tin giả về các vấn đề sức khỏe lan truyền
trên nền tảng online được nhiều người nhẹ dạ cho là đáng tin cậy, và niềm tin
vào những câu chuyện này sẽ tăng lên nếu chúng được lặp đi lặp lại3).
Tin giả mang tính chính trị ngày càng xuất hiện nhiều, dày đặc. Tin giả dồn dập
xung quanh các cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, Pháp gần đây đã cho thấy đây thực sự
là một “cuộc chiến” thông tin. Tin giả tràn ngập trước kỳ bầu cử Mỹ năm 2016 đã
gây chia rẽ xã hội khi nó gây gièm pha, tấn công, và đấu tố các nhóm liên kết
chính trị - xã hội với nhau, đặc biệt là ba nhóm: người có xu hướng bảo thủ,
người có xu hướng dân chủ, và người da đen tại Mỹ. Còn ở Pháp, vào năm 2017,
trước thềm tranh cử tổng thống trang mạng xã hội 4chan đã đăng tải các tài liệu
không được kiểm chứng nhằm đả kích và gây tổn hại danh dự cho ứng cử viên lúc bấy
giờ là Emmanuel Macron. Các tài liệu này, thường được gọi trên truyền thông
phương Tây là MacronLeaks, được phổ biến rộng rãi trên Twitter bằng hàng chục
ngàn các tài khoản tự động hoá (còn hay được gọi là bot). Ở những vùng chiến sự
căng thẳng, điển hình là ở Pakistan vào năm 2014, nhiều chiến dịch tin giả, tin
dắt mũi tại Pakistan đã liên tục đưa ra thông điệp rằng tiêm chủng ngừa bại liệt
là bàn đạp dẫn đến âm mưu triệt sản người Hồi giáo của Mỹ. Tin dắt mũi cũng đưa
ra thông điệp rằng trong vaccine chống bại liệt có chứa tạp chất đến từ lợn, và
dẫn dắt rằng việc tiêm chủng sẽ đi ngược lại với đức tin của người Hồi Giáo. Mối
quan hệ chồng chéo giữa hệ tư tưởng, tôn giáo và khoa học tiêm chủng tạo ra một
hỗn hợp chính trị - sức khỏe cộng đồng đầy nguy hiểm, mà chính các trẻ em nghèo
là người phải gánh chịu hậu quả nặng nề.
Những diễn biến phức tạp trong việc sản xuất, lan truyền, và vũ khí hóa tin giả
không chỉ gây nên một môi trường nhiễu loạn thông tin, gây chia rẽ xã hội sâu sắc,
đã để lại những hậu quả kinh tế có thể đong đếm được. Nghiên cứu của công ty an
ninh mạng CHEQ và Đại học Baltimore ước tính rằng nạn tin giả trực tuyến hiện
gây thiệt hại cho nền kinh tế toàn cầu 78 tỷ USD mỗi năm. Báo cáo này cũng phân
tích những thiệt hại kinh tế trực tiếp từ tin tức giả và ước tính rằng tin tức
giả mạo đã gây thiệt hại cho thị trường chứng khoán khoảng 39 tỷ USD hằng năm.
Trong số tổng thiệt hại được ước tính, báo cáo dự đoán theo phân khúc rằng các
doanh nghiệp sẽ mất khoảng 9 tỷ USD hằng năm do thông tin sai lệch về sức khỏe,
17 tỷ USD từ thông tin sai lệch về tài chính, 9 tỷ USD từ chi phí bỏ ra cho việc
quản lý danh tiếng, 3 tỷ USD từ các chi phí liên quan đến an ninh mạng, và 400
triệu USD từ các quảng cáo chính trị giả mạo. Cụ thể hơn, ước tính cho thấy các
thương hiệu và doanh nghiệp thiệt hại khoảng 235 triệu USD do chạy quảng cáo
song song hoặc cạnh bên các quảng cáo tin giả mà không hề hay biết.
Thách
thức chính sách
Những thiệt hại và chia rẽ
đó đã đặt ra nhu cầu bức thiết phải có giải pháp công nghệ ngăn chặn tin giả và
đòi hỏi phải có chính sách phản ứng mới.
Tuy nhiên, “truy vết” tin giả không hề dễ dàng. Về mặt kỹ thuật, việc tự động
hóa nhận dạng tin giả trên thời gian thực (real-time) hiện vẫn là một bài toán
không có lời giải. Các mạng xã hội, từ Facebook sang Instagram, Twitter, hay
Youtube đều vẫn chưa có giải pháp thỏa đáng nào về mặt công nghệ để kiểm soát
tin giả. Bởi vì cho đến nay, không dễ để xác minh mức độ thực hư của các thông
tin trên mạng một cách nhanh chóng và tự động hóa. Các phương pháp nhận dạng,
truy vết, và can thiệp vào dòng lan truyền tin sai hiện nay đang chủ yếu dựa
vào các phương pháp khoa học mạng, sử dụng các lý thuyết mạng (network
theories) và phương pháp toán thống kê để dò đoán đặc tính vai trò của các cá thể
và tài khoản trên mạng xã hội và từ đó đưa ra các nhận định về việc lan truyền
thông tin với xác suất chính xác cao. Ngoài phương pháp này thì chỉ còn cách
“truyền thống” là dành nguồn nhân lực lớn đọc, đánh giá, và rà soát tính xác thực
của thông tin để can thiệp vào vấn đề tin giả trên mạng. Ví dụ hiện nay, Mạng
lưới kiểm tra tính xác thực thông tin quốc tế (International Fact-Checking
Network (IFCN)) của Poynter Institute, một trường đào tạo báo chí phi lợi nhuận
ở Mỹ, là một trong nhiều nỗ lực từ phía các tổ chức báo chí trong việc hệ thống
hóa từ cấp cơ sở việc kiểm chứng thông tin.
Ở châu Âu, người ta cho rằng tin giả chính trị là một mối nguy hiểm đặc biệt có
thể gây suy thoái các thể chế chính trị dân chủ: khảo sát của Ủy ban châu Âu
(European Commission - EC) vào năm 2018 cho thấy 83% công dân châu Âu cảm thấy
tin giả thực sự là mối nguy hiểm lớn cho việc sống còn của nền dân chủ. Sau chuỗi
sự kiện tin dắt mũi gây ảnh hưởng đến bầu cử liên bang tại Đức, bầu cử tổng thống
tại Pháp, và nổi tiếng là việc Anh rời khỏi Liên minh châu Âu, EC liên tục cho
thành lập nhiều lực lượng đặc nhiệm và các hội nghị cố vấn toàn khu vực nhằm mục
đích đề ra các quy tắc chung chống tin giả tại châu Âu, bao gồm: bảo vệ dữ liệu,
tăng cường minh bạch thông tin, đẩy mạnh sự hợp tác đa phương, huy động khối
doanh nghiệp tư nhân, thúc đẩy tính đa dạng và độ tin cậy của thông tin, nâng
cao nhận thức người dân, và tăng cường quyền lợi cho cộng đồng nghiên cứu khoa
học. Trong bối cảnh châu Âu, các quy tắc bảo vệ dữ liệu được dựa trên bộ luật
“đình đám” GDPR, có hiệu lực từ giữa năm 2018, vốn đã đề ra khung pháp lý và
quy trình căn bản cho các vấn đề về minh bạch và huy động khối doanh nhân trong
toàn Liên minh. Tại Mỹ, các thuật ngữ sặc mùi quân đội như tuyên truyền điện
toán (computational propaganda) và “chiến tranh thông tin dắt mũi”
(disinformation warfare) được phổ biến rộng rãi, định hướng việc chống tin giả
như là một sự mở rộng thêm của các cuộc chiến mang tính chính trị.
Gần hơn với Việt Nam, trong bối cảnh Đông Nam Á, tin giả đã tác động mạnh tới
tình hình các nước và mỗi nước đã có những chiến lược thông tin để chống lại
tin giả theo nhiều cách khác nhau. Ở Malaysia, bộ luật chống tin giả gây tranh
cãi và chỉ trích được ra đời vào năm 2018 nhanh chóng được bãi bỏ vào năm 2019,
sau khi tổng bầu cử tại nước này kết thúc. Bộ luật chống tin giả được thông qua
vào tháng 4/2018 dưới chế độ Thủ tướng Najib Razak, vốn bị chỉ trích là một
hành động có chủ đích đàn áp phe đối lập và những người bất đồng chính kiến, đã
không thể giúp ông tái đắc cử, khi lãnh đạo đảng đối lập kiêm cố vấn một thời của
ông là Mahathir Mohamad giành chiến thắng. Dù chậm hơn Malaysia, Singapore cũng
đã đề ra luật chống tin giả mang tên Đạo luật Bảo vệ khỏi sự Giả dối và Thao
túng trên Mạng (The Protection from Online Falsehoods and Manipulation Act –
POFMA) và chính thức có hiệu lực từ tháng 10/2019. Chính phủ Singapore thường
xuyên rà soát các bài viết người dùng đăng tải trên Facebook và yêu cầu chỉnh sửa
khi chính phủ này đánh giá rằng thông tin người dùng cung cấp là sai hoặc không
chính xác; nếu người dùng không tuân thủ, Chính phủ Singapore có động thái làm
việc với Facebook để thực hiện gỡ bỏ các bài viết trên. Tuy vậy, việc các chính
phủ kiểm soát thông tin vẫn là một vấn đề rất gây tranh cãi.
"Khả
năng đề kháng"
Tuy nhiên, mặc cho các nỗ
lực của chính phủ và của các mạng xã hội, việc can thiệp trong quản lý thông
tin và chống lại tin giả vẫn còn là một tương lai xa vời. Vậy thì làm sao
các cơ quan truyền thông và người đọc có thể kháng cự lại tin giả?
https://tiasang.com.vn/Portals/0/cuoc%20chien%20tin%20gia%20a2.jpg
Mạng lưới kiểm tra tính xác thực thông tin quốc tế
(International Fact-Checking Network (IFCN)) của Poynter Institute, một trường
đào tạo báo chí phi lợi nhuận ở Mỹ, là một trong nhiều nỗ lực từ phía các tổ chức
báo chí trong việc hệ thống hóa từ cấp cơ sở việc kiểm chứng thông tin. Trong ảnh:
Hội nghị kiểm chứng thông tin (fact-checking) lần thứ sáu vào năm 2019 tại
Nam Phi. Nguồn: Poynter Institute
GS Yochai Benkler, tại ĐH Harvard có tầm ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực nghiên cứu luật
pháp thông tin mạng từ những ngày đầu tiên của internet, nhận định rằng “khả
năng đề kháng” tin giả phụ thuộc vào các yếu tố như mức độ phân cực chính trị
và phân mảnh độc giả; mức độ tin tưởng vào các tổ chức hoạt động dựa trên lý lẽ
và bằng chứng (như khoa học, luật pháp, tính chuyên nghiệp); quy định truyền
thông chặt chẽ; có nguồn tài trợ công cho các phương tiện truyền thông chuyên
tâm tìm kiếm sự thật một cách đáng tin cậy; và công chúng có học thức cao.
Một hệ thống truyền thông linh hoạt và có “tính đề kháng” cao có thể ngăn chặn
sự phát tán tin giả theo hai quy tắc chính. Thứ nhất, môi trường truyền thông
có tính đề kháng cao sẽ ngăn chặn được một lượng khán giả lớn mất niềm tin vào
truyền thông chính thống và chuyển sang tiêu thụ thông tin từ các kênh truyền
thông mang tính cổ vũ cái nhìn riêng của họ, dù các kênh truyền thông đó cố
tình bóp méo sự thật. Thứ hai, một hệ thống truyền thông với sức đề kháng cao
có cơ sở hạ tầng truyền thông chuyên nghiệp nghiêm túc áp dụng các nguyên tắc
xác minh có trách nhiệm đối với tất cả các thông tin, dù các thông tin này được
ồ ạt kéo đến từ các kênh truyền thông cũ hay mới. Cơ chế này tương tự như việc
nếu cơ thể người có sức đề kháng với virus gây bệnh, lây nhiễm trong cộng đồng
cũng giảm thiểu đáng kể.
Tuy nhiên, về phía người tiêu thụ thông tin, việc tìm cách giảm thiểu khả năng
tiếp xúc với tin giả là chưa đủ, mà còn cần tới khả năng lập luận, phản bác, và
góp phần tăng chất lượng thảo luận thông tin trong cộng đồng. Điều này phụ thuộc
vào vấn đề giáo dục kĩ năng hiểu tin và những am hiểu cơ bản về truyền thông đa
phương tiện nói chung. Trong một nghiên cứu xuất bản trên tờ American
Behavioral Scientist, nhóm nghiên cứu từ Boston College và University
of South Carolina tìm hiểu vai trò của các hiểu biết và kĩ năng về truyền thông
(media literacy), thông tin (information literacy), tin tức (news literacy), và
truyền thông số (digital literacy) trong việc giúp người tiếp cận thông tin
phân biệt và đánh giá các thông tin sai lệch. Trong đó, kĩ năng thông tin, gồm
khả năng tư duy, hiểu, tìm kiếm, và sử dụng thông tin hiệu quả là yếu tố quan
trọng nhất trong việc giúp người đọc chống lại tin giả. Kĩ năng thông tin cũng
bao gồm khả năng phân biệt phát biểu mang tính thực tế và phát biểu mang tính ý
kiến, nhận ra thông tin đã qua kiểm chứng và đáng tin, và biết cách tìm kiếm
thông tin trên các cơ sở dữ liệu.
Nhìn từ góc độ tư duy sinh thái, ta có thể ví von tin giả, tin sai lệch, tin dắt
mũi, là một phần không thể nào biến mất của môi trường thông tin đa phương tiện
của thời đại chúng ta. Điều mà mỗi cá nhân cũng như các tổ chức chính trị - xã
hội có thể làm trong việc sống chung với các thể loại thông tin có thể gây hại
này là tăng cường sức đề kháng thông tin trong mỗi người bằng cách tăng cường
giáo dục kĩ năng thông tin, truyền thông, tin tức, và truyền thông số. Khi mà
bài toán về công nghệ và chính sách chống tin giả còn đang chưa có hồi kết, Việt
Nam cần chú trọng đầu tư vào việc giáo dục các kĩ năng thông tin không chỉ cho
thế hệ trẻ, mà còn hướng đến phổ cập cho toàn dân..
Các kĩ năng về thông tin, vốn được xem là nghiệp vụ đặc thù của các cán bộ khối
truyền thông và báo chí, cần được giới thiệu gần gũi đến người dân để giúp tăng
cường hành trang cho công dân Việt Nam trong bối cảnh mà internet và công nghệ
thông tin đang ngày càng chi phối mạnh mẽ các khía cạnh kinh tế, xã hội và
chính trị của cuộc sống. □
----
1 Xem thêm
các bài:
Tin giả: Không dễ định nghĩa
https://tiasang.com.vn/khoa-hoc-cong-nghe/Tin-gia-Khong-de-dinh-nghia-24187;
Tại sao tin giả thao túng xã hội?
https://tiasang.com.vn/-dien-dan/Tai-sao-tin-gia-thao-tung-xa-hoi--23069
;
2 Tin sai lệch
về sức khỏe trong bối cảnh Covid-19:
3 Các công bố:
https://phys.org/news/2019-11-fake-news-healthcare-online-major.html
https://phys.org/news/2020-02-fake-news-disease-outbreaks-worse.htm
No comments:
Post a Comment