Posted on 02/11/2018
Trong một
cuộc phỏng vấn được phát trên đài HBO ngày 30-10, Tổng thống Mỹ Donald
Trump tuyên bố ông sẽ bãi bỏ quy chế thụ hưởng quốc tịch theo nơi sinh đối với
những đứa trẻ có bố mẹ không phải là công dân Mỹ hoặc là người nhập cư bất hợp
pháp ở Mỹ.
Ông nói, “chúng ta [nước Mỹ] là nước duy nhất trên
thế giới nơi mà một ai đó tới, có con, và đứa trẻ đó nghiễm nghiên là công dân
Mỹ… với tất cả mọi quyền lợi. Điều đó thật lố lịch. Điều đó thật lố bịch. Nó phải
chấm dứt.”
Tổng thống Trump cũng cho biết ông sẽ làm việc này bằng
một sắc lệnh hành pháp mà không cần phải sửa đổi Hiến pháp.
Vậy ta cần hiểu vấn đề này như thế nào?
Trước hết,
quốc tịch theo nơi sinh là gì?
Hiểu đơn giản là một người được sinh ra ở nước nào
thì nghiễm nhiên có quốc tịch của nước đó.
Thuật ngữ này ở Mỹ gọi là “birthright citizenship”,
còn trong tiếng Latin gọi là “Jus
soli”.
Trên thế giới hiện nay có hơn 30 nước áp dụng chính
sách này chứ không phải chỉ có Mỹ như ông Trump nói. Trong số đó có cả Canada,
Mexico, Brazil, Argentina, Chile, Paraguay, v.v. Theo Tạp chí Nhân quyền
Harvard, một số nước trước đây cũng áp dụng chính sách này nhưng đã
bãi bỏ trong những thập kỷ vừa qua, trong đó có Anh, Ireland, Úc, New
Zealand, Ấn Độ, Malta và Cộng hoà Dominican.
Trên thế giới, có hai cách chính để xác định quốc tịch
cho trẻ em mới sinh là quốc tịch theo nơi sinh (như Mỹ hiện nay) và quốc tịch
theo huyết thống (như Việt Nam hiện nay). Tuy nhiên, Luật
Quốc tịch Việt Nam (lẫn nhiều nước khác) đều thừa nhận một số trường hợp hạn
hữu mà có thể áp dụng quy chế quốc tịch theo nơi sinh một cách có điều kiện.
Hiến
pháp Mỹ nói gì về quốc tịch?
Hiến pháp Mỹ, có hiệu lực từ năm 1788, ban đầu không
định nghĩa khái niệm quốc tịch. Mỹ mặc
nhiên áp dụng nguyên tắc jus soli nói trên theo truyền
thống pháp luật đã có từ thời thuộc địa Anh.
Đến khi sửa đổi hiến pháp bằng Tu chính án thứ 14 vào
năm 1868 thì vấn đề này mới được làm rõ.
Theo đó, bản
Tu chính án này nói rằng, “tất cả những
người được sinh ra hoặc nhập tịch ở Hoa Kỳ, và do đó nằm dưới quyền tài phán [của
Hoa Kỳ], đều là công dân của Hoa Kỳ và của tiểu bang nơi họ cư trú.”
Cũng cần phải nói thêm rằng luật pháp Hoa Kỳ, khác với
Việt Nam, không chỉ dựa trên Hiến pháp và luật thành văn do Quốc hội ban hành,
mà còn dựa rất nhiều trên các án lệ (case law).
Vụ án nổi tiếng tại Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ xác lập
rõ ràng quy chế quốc tịch theo nơi sinh là vụ United
States v. Wong Kim Ark năm 1898. Số là anh Wong Kim Ark được sinh
ra ở San Francisco, Mỹ năm 1873 và có cha mẹ đều là người nhập cư từ Trung Quốc.
Khi anh Wong lớn lên thì cha mẹ anh về lại Trung Quốc và anh có ghé thăm họ hai
lần vào năm 1894 và 1895. Lần đi năm 1894, khi về lại Mỹ thì được nhập cảnh
bình thường như công dân, nhưng đến lần năm 1895 thì bị từ chối với lý do không
phải công dân Mỹ. Anh kiện. Vụ kiện lên đến Tối cao Pháp viện thì được tuyên rằng,
chính quyền không thể từ chối quốc tịch của bất kỳ ai sinh ra trên lãnh thổ Mỹ,
theo Tu chính án thứ 14, trừ trường hợp con cái của quan chức ngoại giao.
Kể từ đó, quy chế quốc tịch theo nơi sinh mặc nhiên
được thừa nhận và thi hành cho đến nay.
Quy định
như vậy thì có bị người nước ngoài lợi dụng để con cái có quốc tịch Mỹ không?
Người nước ngoài có tìm cách lợi dụng không thì
không rõ, nhưng rõ ràng có việc người nước ngoài đến Mỹ sinh con và con cái họ
nghiễm nhiên có quốc tịch Mỹ. Những người nước ngoài này đến Mỹ theo visa du lịch
hoặc làm việc, hoặc nhập cư bất hợp pháp vào Mỹ, rồi sinh con trên đất Mỹ.
Lưu ý là con có quốc tịch Mỹ nhưng bố mẹ thì không.
Đến năm 21 tuổi, con cái có thể bảo
lãnh cho cha mẹ được định cư tại Mỹ theo diện thẻ xanh (green card),
sau một số năm sống ở Mỹ thì có thể nộp đơn xin nhập tịch.
Theo Trung tâm Nghiên cứu Pew, vào năm 2014 có khoảng
11,1 triệu người nhập cư bất hợp pháp sinh sống ở Mỹ. Việt Nam cũng có
phần trong số này với khoảng 118 nghìn người, theo một thống kê trong giai đoạn 2010 –
2014.
Kể từ năm 1980, con số trẻ sinh ra trong những gia
đình nhập cư bất hợp pháp ngày
càng tăng, từ 30 nghìn trẻ năm 1980 lên đến mức kỷ lục 390 nghìn trẻ vào
năm 2007, trước khi giảm dần xuống 250 nghìn năm 2016.
Hiện có khoảng 5 triệu trẻ được sinh ra và đang sinh
sống trên đất Mỹ có bố mẹ là người nhập cư bất hợp pháp. Những đứa trẻ này, dù
có quốc tịch Mỹ, nhưng còn bị gọi là “anchor baby”
với hàm ý phân biệt với trẻ có bố mẹ là người Mỹ. Việc dùng cụm từ này hiện nay
là một vấn đề nhạy cảm ở Mỹ. Ở Canada thì họ có cụm từ khác là “passport baby”.
Trên thực tế, vấn đề quốc tịch này nằm trong một vấn
đề lớn hơn và cực kỳ phức tạp ở Mỹ, đó là chính sách nhập cư. Đảng Cộng hoà của
Tổng thống Trump có xu hướng hạn chế nhập cư vì cho rằng người nhập cư gây mất
an ninh và lấy đi việc làm của người Mỹ. Đảng Dân chủ chủ trương chào đón người
nhập cư và tạo điều kiện cho họ có cơ hội xây dựng một cuộc đời mới trên đất Mỹ,
cho rằng nước Mỹ bản chất là đất nước của những người nhập cư và bản thân nền
kinh tế Mỹ cũng cần người nhập cư.
Về khái niệm “người nhập cư bất hợp pháp” được nói đến
trong bài thì có một số cụm
từ thường được dùng song song trong tiếng Anh như “unauthorized
immigrants” hay “illegal immigrants”, có khi lại dùng cụm từ “undocumented
immigrants” (người nhập cư không có giấy tờ). Ngày nay, cụm “illegal
immigrants” ngày càng ít được sử dụng hơn.
Trong giai đoạn 2010 – 2014, có tổng số khoảng 118 nghìn người Việt Nam
nhập cư bất hợp pháp sinh sống ở Mỹ. Ảnh: Viện Chính sách Nhập cư.
No comments:
Post a Comment