MODERN
DIPLOMACY by Alexander
E. Gale – September 29, 2023
Ba
Sàm lược
dịch
September
30, 2023
Các
nhà lãnh đạo độc tài như Tổng thống Vladimir Putin đang phải đối mặt với một
tình thế tiến thoái lưỡng nan: họ yêu cầu lực lượng quân sự của mình tiến hành
thành thạo các chiến dịch chống lại kẻ thù bên ngoài, nhưng chính những khả
năng này khiến lực lượng quân đội lại có nhiều điều kiện thuận lợi khởi xướng
thành công các cuộc đảo chính nhằm loại bỏ nhà lãnh đạo đương nhiệm. Putin,
giống như các nhà lãnh đạo khác cùng loại, buộc phải cân bằng giữa các chính
sách nâng cao năng lực trong lực lượng vũ trang với các biện pháp đảm bảo sự
tồn tại của chế độ. Những biện pháp sau được coi là ‘chống đảo chính’, việc
thực hiện chúng, ở một mức độ nào đó, giải thích sự kém hiệu quả của nỗ lực
chiến tranh mà Nga đang thực hiện ở Ukraine.
Lực lượng
đối trọng và song song
Biện
pháp chống đảo chính gây hậu quả lớn nhất đối với hoạt động quân sự của Nga ở
Ukraine là “đối trọng”. Điều này liên quan đến việc giới thiệu các lực lượng an
ninh mới để làm đối trọng với quân đội và với nhau. Một khu vực an ninh bị chia
cắt với nhiều nhóm vũ trang khác nhau đang cạnh tranh với nhau về nguồn tài
trợ, tuyển dụng và vật tư, cũng như sự chú ý của nhà độc tài cầm quyền, điều
cuối cùng rất quan trọng để đạt được các nguồn lực nói trên.
Đối
trọng mang lại ba lợi ích. Thứ nhất, nó thúc đẩy lòng trung thành bằng cách
khuyến khích sự cạnh tranh và mất lòng tin giữa các phe phái quân sự hóa, những
người phải thể hiện lòng trung thành với người lãnh đạo để đảm bảo nguồn lực.
Thứ hai, nó ngăn chặn các cuộc đảo chính vì các quan chức và nhân vật cấp cao
không tin tưởng vào những người đồng cấp của họ trong các tổ chức khác; và thứ
ba, nó ngăn chặn khả năng đảo chính thành công vì các lực lượng quân sự và an
ninh hoạt động dưới các tầng nấc chỉ huy khác nhau khó phối hợp và hợp tác hiệu
quả hơn.
Xin
trích dẫn một bài báo năm 2017 xuất hiện trên báo Journal of Conflict Resolution, ‘Nếu đảo
chính giống như trò chơi phối hợp, thì cân bằng đối trọng có thể được hiểu là
một nỗ lực để bổ sung thêm người chơi vào trò chơi – những người không có động
cơ để hành động phối hợp với những người khác‘.
Đối
trọng hiếm khi được sử dụng một cách biệt lập và có thể được kết hợp với các
biện pháp chống đảo chính khác. Ví dụ, các nhà lãnh đạo độc tài thường ủng hộ
người trung thành hơn là người tài khi lựa chọn nhân sự cho các vị trí quân sự
và an ninh cấp cao.
Lính đánh
thuê là lực lượng song song
Một
số nhóm vũ trang song song tồn tại bên ngoài tầng nấc chỉ huy của quân đội Nga.
Ví dụ nổi bật nhất là việc sử dụng lính đánh thuê từ Tập đoàn Wagner, trước đây
do Yevgeny Prigozhin lãnh đạo cho đến khi ông ta tử nạn vào tháng 8 năm 2023.
Tập đoàn Wagner sử dụng khoảng 50.000 binh sĩ, 40.000 người trong số đó được
cho là đã ra tù. Đối với Putin, việc đưa lính đánh thuê vào cuộc chiến ở
Ukraine mang lại một số lợi ích, bao gồm mức độ phản đối có thể chấp nhận được,
ít tổn thất trong nước do thương vong hơn và một nguồn nhân lực thay thế đặc
biệt có giá trị trước khi huy động một phần vào tháng 9 năm 2022.
Từ
góc độ chống đảo chính, việc đưa một công ty quân sự tư nhân (PMC) với trách
nhiệm chồng chéo vào quân đội chính quy đã thúc đẩy sự cạnh tranh lớn hơn giữa
các lãnh đạo cấp cao. Sự cạnh tranh này càng trở nên trầm trọng hơn do cuộc
tranh giành các nguồn tài nguyên quan trọng như đạn dược, vật tư và nhân sự.
Mối
thù giữa cố lãnh đạo Wagner với Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu và Tổng tham
mưu trưởng Valery Gerasimov đặc biệt gay gắt. Prigozhin thường xuyên đưa ra
những lời chỉ trích dữ dội đối với hai người đàn ông kia, và các sĩ quan quân
đội cấp cao khác, về cách họ xử lý cuộc chiến, cáo buộc họ ăn cắp công lao từ
những thành công trên chiến trường của Wagner ở Ukraine, và thậm chí còn cố
gắng phá hoại những nỗ lực của Wagner bằng cách giữ lại số đạn dược quan trọng.
Trong
một thời gian, điều này phù hợp với Putin. Prigozhin đã cẩn thận tránh chỉ
trích trực tiếp bản thân tổng thống Nga, nó giúp chuyển hướng mọi trách nhiệm
mà Putin có thể phải đón nhận từ công chúng sang các tướng lĩnh của mình. Hơn
nữa, hành động của Prigozhin dường như phù hợp với một mô hình đã được thiết
lập sẵn trong nền chính trị Nga, theo đó các nhân vật cấp cao chen lấn nhau để
giành được sự ủng hộ của tổng thống.
Có
một số PMC của Nga ngoài Tập đoàn Wagner. Konstantin Pikalov, từng được cho là
cánh tay phải của Prigozhin và là người đứng đầu các hoạt động của Wagner ở
Châu Phi, chỉ huy nhóm lính đánh thuê của riêng mình có tên là ‘Convoy’, được
thành lập tại Crimea bị chiếm đóng vào mùa thu năm 2022. Một nhóm khác là
‘Redut’, có khả năng là được thành lập để đảm bảo an ninh cho các cơ sở do Nga
sở hữu ở Syria, nhưng được cho là một trong những PMC đầu tiên cung cấp nhân sự
trong cuộc xâm lược Ukraine vào tháng 2 năm ngoái.
Tập
đoàn năng lượng khổng lồ Gazprom của Nga cũng có lính đánh thuê đội lốt ‘tổ
chức an ninh tư nhân’, mà các công ty năng lượng được phép thành lập sau khi
luật mới được Thủ tướng Nga Mikhail Mishustin thông qua tháng 2 năm 2023. Không
rõ liệu các nhóm khác nhau có liên quan đến Công ty con của Gazprom, Gazprom
Neft, sẽ độc quyền bảo vệ các cơ sở năng lượng của công ty hoặc liệu họ có đảm
nhận vai trò chiến đấu tích cực ở Ukraine hay không.
Các lực
lượng song song khác
Lính
đánh thuê không phải là lực lượng song song duy nhất tham gia. Năm 2016, Putin
thành lập Rosgvardiya (Vệ binh Quốc gia) dưới sự lãnh đạo của Viktor Zolotov,
cựu vệ sĩ của tổng thống. Việc thành lập Rosgvariya kéo theo việc tái tổ chức
các lực lượng an ninh nội bộ hiện có thành một cơ quan mới, được báo cáo trực
tiếp với Putin. Bề ngoài, trách nhiệm của Rosgvardiya chủ yếu liên quan đến
trật tự công cộng, an ninh và chống khủng bố, nhưng lực lượng lớn mạnh từ
300.000 đến 400.000 người chắc chắn đóng vai trò ngăn chặn những kẻ âm mưu đảo chính.
Rosgvardiya cũng được cho là đã có hoạt động ở Ukraine.
Những
ví dụ tương tự về cân bằng đối trọng có thể được thấy trong lĩnh vực tình báo.
Ba trong số các cơ quan tình báo quan trọng nhất của đất nước là GRU, SVR và
FSB, mỗi cơ quan đều có lực lượng đặc biệt tinh nhuệ của riêng mình. Sự cạnh
tranh và mất lòng tin lẫn nhau giữa ba bên ngày càng gia tăng do các nhiệm vụ
chồng chéo ở mức độ cao và mức độ hợp tác thấp. FSB đã thu hút sự thù hận đặc
biệt nặng nề, từ GRU và SVR vì vai trò ngày càng chủ động của cơ quan này,
trong việc tiến hành các hoạt động vượt ra ngoài phạm vi trong nước. Ngoài ra,
các sĩ quan phản gián của FSB được bổ nhiệm trực tiếp vào lực lượng vũ trang để
theo dõi các dấu hiệu bất đồng chính kiến.
Cuối
cùng, có lực lượng song song do các nước cộng hòa Nga cung cấp. Chỉ hai ngày
sau cuộc xâm lược Ukraine, Ramzan Kadyrov, lãnh đạo Chechnya do Điện Kremlin bổ
nhiệm, xác nhận rằng Trung đoàn cơ giới hóa đặc biệt 141 – hay còn gọi là
Kadyrovites – đang hoạt động ở nước này. Kadyrovites về cơ bản là một tổ chức
bán quân sự trung thành với Kadyrov, hoạt động như quân đội riêng của ông.
Giống
như Prigozhin, Kadyrov chỉ trích nặng nề giới lãnh đạo quân sự Nga, nhưng tránh
đưa ra những lời như vậy đối với Putin. Bằng cách nhấn mạnh tính hiệu quả của
chiến đấu cơ Chechnya so với lực lượng chính quy của Nga, Kadyrov có thể đã hy
vọng khiến mình trở nên không thể thiếu đối với Putin.
Việc chống
đảo chính làm suy giảm hiệu quả quân sự như thế nào
Việc
đưa vào một số bên tham gia được khuyến khích nghi ngờ lẫn nhau sẽ không có lợi
cho một nỗ lực chiến tranh thống nhất và hiệu quả, như các sự kiện ở Ukraine đã
chứng minh. Như James M. Powell giải thích, việc chống đảo chính ‘làm suy yếu
khả năng chiến đấu của quân đội bằng cách tạo ra những thách thức phối hợp trên
chiến trường.’ Sự thống nhất chỉ huy là cần thiết để một cuộc đảo chính có hiệu
quả, nhưng nó cũng cần thiết để tiến hành một cuộc chiến tranh. Do đó, việc
thiếu sự chỉ huy thống nhất đã gây nguy hiểm cho toàn bộ nỗ lực chiến tranh của
Nga.
Việc
thiếu một cơ cấu chỉ huy thống nhất thể hiện rõ trong giai đoạn đầu của cuộc
chiến. Trong những tháng đầu tiên sau cuộc xâm lược, các cơ quan tình báo và
nhà phân tích của phương Tây và Ukraine không thể xác định được một chỉ huy
tổng thể duy nhất của lực lượng Nga ở Ukraine. Thay vào đó, người ta tin rằng
các đội hình riêng biệt được rút ra từ mỗi quân khu trong số bốn quân khu của
Nga và đặt dưới sự chỉ huy của các sĩ quan cấp cao từ mỗi quân khu, trong đó
Putin đảm nhận một vai trò quá lớn, đôi khi được cho là người ra lệnh cho các
đội hình trên chiến trường. Tháng 4 năm ngoái, tướng quân đội Aleksandr
Dvornikov cuối cùng đã được bổ nhiệm làm tổng tư lệnh nhưng đã có ít nhất ba
cuộc cải tổ chức vụ lãnh đạo kể từ đó.
Việc
Wagner ngày càng chia sẻ nhiều nhiệm vụ ở tiền tuyến càng làm suy yếu sự thống
nhất trong chỉ huy, khi Prigozhin và lính đánh thuê của ông ta không chịu sự
chỉ huy của lực lượng vũ trang chính quy. Căng thẳng giữa Prigozhin và giới
lãnh đạo quân sự lên đến đỉnh điểm trong cuộc binh biến của Wager Group vào
tháng 6. Một cuộc nội chiến hoặc đảo chính dường như có thể xảy ra trong giây
lát ở Nga, cho đến khi một thỏa thuận được làm trung gian bởi Tổng thống
Belarus Alexander Lukashenko. Prigozhin sau đó đã thiệt mạng trong một vụ tai
nạn máy bay vào tháng 8, khiến ông hoàn toàn bị loại khỏi bàn cờ, nhưng sự
không phục tùng của ông là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy Putin đã tính toán sai
lầm và đã để cho sự cạnh tranh âm ỉ giữa các thành viên trong vòng bên trong
của ông trở nên quá nóng bỏng.
Ngoài
cuộc nổi loạn đầy kịch tính của Prigozhin, việc chống đảo chính còn tạo ra
những hậu quả không lường trước khác cản trở các nỗ lực quân sự của Nga. Việc
nhấn mạnh quá mức vào lòng trung thành mà bỏ qua năng lực, cùng với sự cạnh
tranh khốc liệt giữa các cơ quan an ninh và quốc phòng đã tạo ra các cơ cấu
khuyến khích làm suy yếu tính trung thực và liêm chính, hợp tác giữa các quân
chủng và tính chuyên nghiệp.
Những
xu hướng này được các nhà phân tích xác định là đặc biệt phổ biến trong cộng
đồng tình báo Nga, ngay cả trước cuộc xâm lược Ukraine. Ví dụ: một báo cáo của
Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội [Mỹ] năm 2021 đã lưu ý rằng ‘Các cơ quan cạnh tranh
với nhau để có được trách nhiệm, ngân sách và ảnh hưởng chính trị lớn hơn,
thường gây thiệt hại cho các cơ quan khác’. Như Mark Galeotti đã nói, ‘Việc
cạnh tranh để giành được sự chấp thuận của tổng thống đặc biệt mạnh mẽ và đã
dẫn đến một cuộc cạnh tranh méo mó, để nói với ông chủ những gì họ nghĩ là ông
muốn nghe, chứ không phải những gì ông cần nghe.” Thứ văn hóa này có thể đã
khuyến khích cộng đồng tình báo Nga cung cấp các báo cáo tóm tắt cho Putin
trước cuộc xâm lược, nó đã khẳng định những tưởng tượng trước của ông rằng
Ukraine sẽ ít phản kháng.
Điều
đáng nghi ngờ không kém là liệu những sĩ quan có năng lực nhất có được giao
trách nhiệm lãnh đạo cuộc chiến của Nga ở Ukraine hay không. Sergei Surovikin,
một cựu chiến binh trong một số cuộc xung đột và được hầu hết các nhà phân tích
quân sự coi là sĩ quan có năng lực, được bổ nhiệm làm tổng chỉ huy các lực
lượng Nga ở Ukraine vào tháng 10 năm 2022. Tuy nhiên, Surovikin đã bị thay thế
vào tháng 1 năm sau bởi Valery Gerasimov, bất chấp việc sau này đã bị chỉ trích
nhiều vì đã thực hiện một chiến lược sai lầm trong vai trò Tổng tham mưu
trưởng. Vào tháng 8, Surovikin sau đó bị tước bỏ vai trò chỉ huy lực lượng hàng
không vũ trụ Nga do nghi ngờ rằng ông có liên quan đến cuộc nổi dậy của Wagner.
Các
sĩ quan khác cũng gặp số phận tương tự. Vào ngày 12 tháng 7, Thiếu tướng Ivan
Popov, chỉ huy Quân đoàn vũ trang tổng hợp số 58 đóng tại vùng Zaporizhzhya
phía nam Ukraine, tiết lộ rằng ông đã bị cách chức chỉ huy sau khi khiếu nại
với Gerasimov về việc thiếu luân chuyển quân. Ông cũng nhấn mạnh những vấn đề
mà binh lính của ông đang gặp phải với radar phản pháo và trinh sát pháo binh.
Việc Popov bị sa thải cho thấy rằng các quan chức quân sự cấp cao dường như
không thể báo cáo sự việc thực tế cho cấp trên của họ mà không phải đối mặt với
cáo buộc không trung thành hoặc bị kỷ luật. Một nền văn hóa như vậy, đặc biệt
là trong cơ cấu chỉ huy có thứ bậc cao của quân đội Nga sẽ khiến các chỉ huy
ngày càng khó đưa ra quyết định sáng suốt dựa trên thông tin chính xác.
Cho
đến nay, chiến lược chống đảo chính của Putin đã thành công trong việc chia cắt
giới tinh hoa an ninh Nga đủ để đảm bảo quyền lực của ông ta, bất chấp sự bất
phục tùng ngắn ngủi của Prigozhin. Tuy nhiên, chính những biện pháp giúp Putin
bảo vệ quyền cai trị của mình lại làm suy yếu nghiêm trọng nỗ lực chiến tranh
của Nga ở Ukraine. Các bộ phận cấu thành của bộ máy quốc phòng và an ninh Nga
không hoạt động như một tổng thể và có nhiều bằng chứng cho thấy các lãnh đạo
cấp cao đã được thăng chức trên cơ sở nhận thức về lòng trung thành hơn là năng
lực. Văn hóa cạnh tranh và mất lòng tin đã cản trở sự hợp tác, phối hợp và tính
trung thực, dẫn đến việc đưa ra quyết định kém cỏi, hậu quả của việc này đã
diễn ra trên chiến trường Ukraine kể từ tháng 2 năm ngoái.
No comments:
Post a Comment