Trong cuộc
trò chuyện mới đây với nhà báo Kim Hạnh, bà Phạm Chi Lan có nhắc đến lời cảnh
báo từ năm 2010 của ông Homi Kharas, chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế
giới (WB), tại hội nghị WB công bố Việt Nam thoát khỏi ngưỡng nước nghèo bước
vào nhóm các nước có thu nhập trung bình, tổ chức tại khách sạn Sheraton Hà Nội.
Khi đó,
ông Homi Kharas cảnh báo Việt Nam có “nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình
là rất lớn”. Ông lấy dẫn chứng, các nước xung quanh như Malaysia, Thái Lan,
Indonesia v.v… đều là những nước vượt qua ngưỡng nghèo rất sớm so với Việt Nam
nhưng hiện (năm 2010) vẫn loay hoay ở mức thu nhập trung bình.
Bà Phạm
Chi Lan kể tiếp: “Sau hội nghị tôi nói cảm ơn ông đã cảnh báo, nhưng tôi lo là
Việt Nam còn rơi vào bẫy thu nhập trung bình thấp, chứ không phải thu nhập
trung bình. Ông Homi Kharas mới nói: Có thể như vậy thật, nhưng tôi không thể
nói thẳng ra. Chuyện đó Việt Nam các bạn phải biết với nhau để cố gắng vượt
lên, từ mức thu nhập trung bình thấp lên mức vừa rồi lên trung bình cao. Điều
đó đòi hỏi rất nhiều nỗ lực và cải cách mới có thể được”.
Đến nay,
2023, ngoài Malaysia và Thái Lan đã lên mức thu nhập trung bình cao, thì Việt
Nam lẫn Indonesia v.v… vẫn loay hoay ở mức thu nhập trung bình thấp, đúng như lời
cảnh báo của ông Homi Kharas năm nào.
Nhưng chuyện
này tôi sẽ nói sau, bữa nay tôi muốn nói đến một thứ bẫy trung bình khác, có thể
ít vĩ mô hơn, nhưng về sâu xa nó cũng thiết thân gắn bó với cái bẫy trung bình
nói ở trên.
Về nguyên
tắc, một nhà làm phim tìm vào trường học như một cách bán vé sỉ (số lượng lớn)
thì không có gì là sai cả. Nó cũng giống như nhà sản xuất phần mềm tìm vào kênh
trường học bán các ứng dụng số (tôi có nói bữa trước) vậy. Họ không sai.
Vấn đề ở
đây là họ đang lợi dụng ưu thế áp đặt của kẻ mạnh (nhà trường, thầy cô) đối với
những người yếu thế (học trò, phụ huynh) để bán một sản phẩm mà, hoặc là người
mua không có nhu cầu, hoặc là có chất lượng thấp đến mức họ sẽ không chấp nhận
mua trong hoàn cảnh bình thường.
Bằng cách
làm này, các nhà sản xuất có thể dễ dàng đạt được mục đích mĩ mãn về thương mại,
nhưng đó là thành quả ngắn hạn. Về dài hạn, thành công quá dễ dàng về mặt
thương mại có thể sẽ làm thui chột đi năng lực sáng tạo, và động lực để đổi mới,
cải tiến sản phẩm của họ. Bởi vì họ thấy với một sản phẩm trung bình, thậm chí
tệ hại, họ vẫn bán được và thu lợi nhuận cao thì đâu cần nhọc công đổi mới, cải
tiến chi cho mệt, đúng không?
Đây chính
là một loại bẫy trung bình.
Tỷ phú Phạm
Nhật Vượng có thể xem là một (case study) điển hình của loại bẫy trung bình
này. Tại sao ông Vượng có thể dễ dàng thành công với bất động sản nhưng lại thất
bại với tất cả các lĩnh vực khác mà ông từng nhảy vào?
Câu trả lời
có lẽ đã được chính ông Vượng hé lộ trong một video clip ông nói chuyện với
nhân viên Viettel cách đây vài năm. Trong clip đó, ông Vượng kể chuyện sa thải
một giám đốc điều hành “Tây lông” sau một thời gian ngắn vị này giúp ông xây dựng
lên hệ thống bán lẻ Vinmart. Khi đó ông nói, đại loại kiểu: bọn “Tây lông” nó
không hiểu Việt Nam, nên ông buộc phải thay thế bằng người Việt, và lập tức thấy
ngon hơn, vận hành trơn tru hiệu quả hơn rất nhiều.
Ừ. Chết ở
cái chỗ lập tức thấy “ngon hơn, vận hành trơn tru” hơn đó đó. Cái bọn “Tây
lông” mà ông ngứa mắt ấy, nó làm việc theo nguyên tắc, theo kỷ luật quản trị
nghiêm ngặt. Nó sẽ làm khó cho nhân viên của ông, và rất nhiều khi cả chính ông
nữa. Giống như khi đi vào cao tốc, muốn quay xe có khi ông phải đi cả chục,
trăm ki-lô-mét mới quay đầu được, nhưng ông và nhân viên của ông đi đường làng
quen rồi, thích dừng-đỗ-quay xe, đi theo lối tắt, lối mở bất cứ lúc nào cũng được,
bây giờ “Tây lông” người ta bắt phải đi cả chục, cả trăm ki-lô-mét mới cho quay
đầu thì chịu sao nổi?
Ông thấy
nguyên tắc, tiêu chuẩn, quy trình quản trị của “Tây lông” rườm rà, ông muốn sửa
chỗ nọ, cắt chỗ kia, người ta không chịu (mà rõ là ông thuê về, trả lương nhé)
thì ông chịu sao nổi. Phải đuổi cổ ngay, đưa mấy đứa Việt Nam dễ bảo (lương thấp
hơn nữa) vào, ông nói sao cũng chịu, vậy là “hiệu quả, trơn tru hơn”, đúng
không?
Đúng. Quá
đúng. Thế cho nên chỉ mấy năm sau ông bán Vinmart, ông đóng cửa Vsmart, ông ngừng
sản xuất xe xăng v.v…
Trong khi
với lĩnh vực bất động sản, chỉ cần chiếm được một khu đất đắc địa với giá rẻ,
xây nhà lên bán là kiểu gì cũng có lời, thậm chí siêu lời, thì các lĩnh vực
khác, như bán lẻ, hay sản xuất hàng công nghệ đòi hỏi lối tư duy, lối kỷ luật,
và những nguyên tắc hoàn toàn khác, mà có thể ông Vượng không thể nào “tiêu
hóa” nổi.
Những thứ
nguyên tắc, tiêu chuẩn, những thứ kỷ luật quản trị nghiêm ngặt của bọn “Tây
lông” mà ông thấy rườm rà đó, nó khiến ông Vượng và nhân viên của ông khó chịu
trong ngắn hạn, nhưng nó sẽ giúp ông và công ty của ông đi đường dài, và phát
triển bền vững.
Bi kịch là
lối tư duy ngắn hạn “ăn xổi ở thì”, của ông Vượng không phải là cá biệt, thậm
chí, nó khá phổ biến trong giới doanh nhân của chúng ta.
Làm sao vừa
hạ giá thành, vừa nâng cao chất lượng sản phẩm mà vẫn sản xuất được nhiều hơn,
thu được lợi nhuận cao hơn?
Kinh nghiệm
của Tây Âu đã chỉ rõ rồi: Phải tìm cách đổi mới quản trị, nâng cao năng suất, cải
tiến công nghệ (người Tây Âu làm việc này từ thế kỷ 18-19, với những tấm gương
về tinh thần đổi mới quản trị như Taylor, Fayol, xem: “Tổ chức công việc theo
khoa học”, Nguyễn Hiến Lê, xuất bản lần đầu năm 1949). Nhưng không. Chúng ta chọn
con đường dễ dãi hơn: Bớt xén nguyên liệu, bớt xén quy trình, tăng giá bán sản
phẩm. Đó là “tầm nhìn hạn hẹp”, là “tư duy ngắn hạn”, là lối “ăn xổi ở thì”, là
con đường sẽ dẫn chúng ta đi thẳng vào “bẫy trung bình” vậy.
Chấp nhận,
thỏa hiệp, chưa nói có khi còn dễ dãi tung hô những sản phẩm, nhưng thứ trung
bình (kể cả trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật), thì đỉnh cao của chúng ta sẽ
mãi mãi ở mức “trung bình” mà thôi.
Ai cũng biết
câu “kẻ thù của cái tốt nhất là cái tốt”, nhưng chúng ta có khi còn tệ hơn, đó
dường như đang tôn vinh những thứ “trung bình”, những thứ “phẩm hạng thấp kém”.
Vậy thì chúng ta sẽ đi tới đâu?
[Một góc
nhìn về nghệ thuật]: Với tư cách người từng làm thơ, từng mày mò học viết văn
và từng có ít nhiều quan tâm đến nghệ thuật, tôi mạo muội có vài nhận xét như vầy:
Cái thiếu của chúng ta là những nhà phê bình nghệ thuật nghiêm khắc. Ta chỉ có
những “con buôn” và những nhà phê bình tầm tầm dễ dãi. Bằng cách tung hô hay
phê phán (để lấy le), họ không những chẳng thúc đẩy hay giúp nghệ sĩ mở ra các
chân trời sáng tạo mới, mà thậm chí còn kéo người nghệ sĩ (nếu có manh nha vượt
lên được) về cái mức tầm tầm của họ, và sau đó là dìm chết người nghệ sĩ xuống
dưới vũng bùn của ảo vọng tiếng tăm và thành công chớp nhoáng.
No comments:
Post a Comment