Căng
thẳng đông Ukraina : Putin vạch « lằn ranh đỏ » với Joe Biden
Minh
Anh -
RFI
Đăng
ngày: 08/04/2021 - 15:12
Tiếng súng bắn tỉa, những đợt pháo oanh kích, từng
đoàn xe quân sự, chiến sự tại vùng Donbass, phía đông Ukraina từ đầu năm 2021 đến
nay lại bùng lên dữ dội, căng thẳng giữa Kiev và Matxcơva một lần nữa gia tăng
gay gắt. Phải chăng điện Kremlin đang tìm cách thiết lập một cuộc đọ sức đầu
tiên với chính quyền Mỹ Joe Biden ?
Tổng thống Ukraina,
Volodymyr Zelensky trong một lần đến thăm vùng chiến sự ở Donbass, phía đông
Ukraina, ngày 11/02/2021. AP
Ukraina « thoát
Nga » với giá nào ?
Tại Ukraina, cái giá phải
trả cho việc « thoát Nga » là quá đắt. Đất nước như bị xẻ làm
hai khi bị mất đến ba vùng lãnh thổ to lớn : Hai vùng phía đông là Donetsk
và Louhansk, những vùng sản xuất than và công nghiệp nặng quan trọng do phe ly
khai được Nga hậu thuẫn kiểm soát. Còn bán đảo Crimée thì bị Matxcơva sáp nhập
vào Nga năm 2014, khiến Ukraina mất quyền kiểm soát vùng Biển Đen.
Bất chấp khoảng 30 lệnh hưu
chiến, nhưng các cuộc giao tranh giữa quân đội chính phủ với phe ly khai ở đông
Ukraina kéo dài từ bảy năm qua làm gần 14.000 người chết từ cả hai phía, 1,4
triệu người phải di tản và 3,5 triệu người rơi vào cảnh sống nhờ cứu trợ nhân đạo.
Lệnh ngừng bắn ký kết
ngày 22/07/2020, được cho là một lệnh hưu chiến dài hơi nhất, một lần nữa lại bị
phá vỡ. Từ hơn một tháng nay, chiến sự bùng lên dữ dội tại vùng phía đông. Nga
và Ukraina đổ lỗi cho nhau đã vi phạm lệnh ngừng bắn. Theo Kiev, nếu tính từ đầu
năm 2021, tổng cộng đã có 21 binh sĩ thiệt mạng và 57 người bị thương.
Ngoại trưởng Ukraina,
Dmytro Kuleba, trả lời phỏng vấn báo Libération tố cáo Matxcơva triển khai quân
quy mô lớn khi huy động đến 28 lữ đoàn, nhiều loại vũ khí hạng nặng và bố trí
quân theo ba hướng : sườn đông-bắc, mạn phía đông nơi chiến sự đang diễn
ra và bán đảo Crimée. Với ngoại trưởng Ukraina, đây chính là một kế hoạch hành
động toàn diện của Nga.
Khủng hoảng kinh tế
Ukraina : Thời cơ thuận lợi cho Nga ?
Vì sao căng thẳng lại
bùng lên vào lúc này ? Ông Cyrille Brêt, giảng viên trường đại học Khoa học
Chính trị (Sciences Po) tại Paris, đồng giám đốc trang mạng địa chính trị
EurAsia Prospective, trên đài RFI giải thích :
« Đầu tiên, đó là
do chúng ta có những ngày nghỉ cuối tuần của lễ Phục Sinh. Đây không phải là lịch
nghỉ lễ của vùng này. Công luận sẽ bị chuyển hướng chú ý. Nước Nga thường xuyên
tận dụng khoảng trống này, thời điểm lệch ngày nghỉ lễ giữa Chính Thống Giáo và
Công Giáo, để thực hiện các chiến dịch, hoặc qua ủy nhiệm, hoặc tự tiến hành.
Trường hợp này quả thật đã nhiều lần xảy ra trong các mùa lễ Noel và lễ Phục
Sinh.
Thứ hai, đây cũng là thời điểm Ukraina gặp nhiều khó
khăn kinh tế, nhưng đang có một sự năng động rất lớn trên phương diện ngoại
giao. Các mối quan hệ đang được tái lập với Washington. Chính quyền Biden có xu
hướng thiên về một đường lối cứng hơn trong hồ sơ Ukraina so với chính phủ tiền
nhiệm Donald Trump.
Nhưng đây cũng là lúc nền kinh tế Ukraina đang bị
suy thoái nghiêm trọng do đại dịch Covid-19. Cũng nên nhớ rằng Ukraina bước vào
cuộc khủng hoảng kinh tế này với những khó khăn rất lớn về ngân sách. Có thể
nói, cuộc khủng hoảng kinh tế này thật sự là không đúng lúc. Điều cốt lõi lần
này, Zelensky, vị tổng thống trẻ tuổi của Ukraina, một cựu diễn viên hài nay phải
khoác áo tổng tư lệnh, ít nhiều gì cũng phải đi theo đường lối cứng rắn đối với
Matxcơva. »
Chủ nghĩa dân tộc :
Công cụ chính trị của cả hai phía
Cũng trên đài RFI, nhà
nghiên cứu Anastasiya Shapochkina, giảng viên tại Sciences Po, chủ tịch câu lạc
bộ địa chính trị « Eastern circles », có cái nhìn khác về chiến
dịch quân sự này của ông Putin. Theo bà, nếu muốn hiểu một chính sách đối ngoại
của Nga, người ta chỉ cần nhìn vào tình hình chính trị trong nước.
Điểm tín nhiệm của tổng
thống Nga thời gian gần đây tụt giảm mạnh, do những tác động của đại dịch
Covid-19 lên đời sống kinh tế - xã hội người dân Nga. Để chuyển hướng công luận,
nước Nga cần phải phô trương sức mạnh quân sự. Chiến thuật này đã được ông
Putin áp dụng thành công cho đến tận ngày nay.
« Người ta thấy
cùng một kiểu chiến thuật này, vốn dĩ vận hành rất tốt ngay từ nhiệm kỳ tổng thống
đầu tiên của ông Putin, khi ông ấy chưa được biết đến như là một người cứng rắn.
Ông ấy đã tạo dựng được tiếng tăm cho mình trong nhiệm kỳ thứ hai lúc ấy trên
cương vị là một thủ tướng, khi cho tiến hành cuộc chiến chống khủng bố tại
Tchetchenia.
Cách làm này lại được sử dụng vào năm 2008, trong cuộc
chiến tại Gruzia, nhằm vực dậy điểm tín nhiệm sau cuộc khủng hoảng tài chính.
Năm 2014, chiến thuật này một lần nữa được vận hành tốt. Quyết định cho sáp nhập
bán đảo Crimee vào Nga của ông đã được rất nhiều thành viên nội các và người
dân Nga đánh giá cao. Cuộc xung đột Ukraina lúc ban đầu cũng chưa mang lại nhiều
mệt mỏi như lúc này. »
Ngược lại, một số nhà
phân tích Nga cho rằng xung đột bùng phát là « hệ quả trực tiếp từ tình
hình chính trị nội bộ Ukraina ». Tờ Expert, một tạp chí chuyên phân
tích thời sự quốc tế của Nga, được tuần báo Pháp Courrier International trích dẫn,
cho rằng tổng thống Volodymyr Zelensky đã tìm cách thêu dệt một bầu không khí
chống Nga nhằm đánh bóng lại hình ảnh của mình đang bị xuống thấp trong công luận
Ukraina.
Ông tiến hành một loạt
các biện pháp mạnh chống lại truyền thông đối lập bị cho là thân Nga, trừng phạt
nhà tỷ phú đối lập Viktor Medvedchuk, vốn dĩ có liên hệ mật thiết với điện
Kremlin, hay cấm tiếng Nga trong trường học…
Đặc biệt, trang mạng
World Socialist Web Site, thuộc phong trào Đệ Tứ Cộng Sản, mang tư tưởng bài chủ
nghĩa đế quốc phương Tây, dẫn nhiều chi tiết chứng minh rằng Ukraina theo đuôi
Mỹ và phương Tây có hành động « hung hăng, khiêu khích » đối với
Nga. Theo đó, Kiev hồi đầu tháng 3/2021 đã thông qua một chiến lược nhằm
« thu hồi bán đảo Crimée ».
Đến ngày 25/03/2021, tổng
thống Zelensky còn thông qua một chiến lược quân sự mới nhấn mạnh đến tính cấp
thiết chuẩn bị huy động toàn dân trong một cuộc chiến chống Nga ngay trên lãnh
thổ Ukraina. Chiến lược này nhìn nhận Ukraina chỉ có thể chiến thắng với sự hỗ
trợ của NATO và không dưới 19 lần nhắc đến việc dự kiến gia nhập khối liên minh
quân sự này.
Bối cảnh địa chính
trị
Theo một số nhà quan sát
tại Pháp, chiến sự bùng lên còn vì một yếu tố địa chính trị bên ngoài. Thứ nhất,
thỏa thuận ngừng bắn ký kết ngày 22/7/2020 nhanh chóng rơi vào bế tắc chính trị
ngay từ tháng Tám. Nước Nga trông đợi Ukraina đưa ra các nhượng bộ để thực thi
kế hoạch Nga trong nhóm công tác ba bên tham gia ký kết thỏa thuận Minks
(Nga, Ukraina và phe ly khai ở đông Ukraina).
Tổng thống Ukraina vốn dĩ
có một lập trường hòa giải ngày càng tỏ ra mất kiên nhẫn trước việc Matxcơva
ngăn chận mọi tiến triển trong các cơ chế giải quyết xung đột. Thế nên, theo
quan điểm của chuyên gia Anastasiya Shapochkina, những chuyển động quân sự và dọa
dẫm leo thang được dùng như là một công cụ đàm phán ngoại giao với phương Tây.
« Các đối tác như
Pháp, Đức rồi sau này là Mỹ đã thúc giục Nga hoàn tất các nghĩa vụ được ràng buộc
trong thỏa thuận Minks. Đó là những thỏa thuận được ký kết trong các năm 2014,
2015 để giải quyết xung đột. Thỏa thuận này không có lợi cả cho Nga lẫn
Ukraina, thậm chí rất bất lợi cho Ukraina, nhưng vì Kiev dưới áp lực nên phải
chấp thuận. Nước Nga tuy cũng bị áp lực nhưng không muốn hoàn thành. Dưới áp lực
ngày càng lớn, để có được một thế mạnh trong đàm phán ngoại giao, cách tốt nhất
để có được một lợi thế đó là có được một thắng lợi trên thực địa, do vậy cần phải
phô trương sức mạnh. »
Điểm thứ hai cho thấy có
sự thay đổi triệt để trong chính sách đối ngoại của Nga chính là việc nước Mỹ
có tổng thống mới. Ông Joe Biden chủ trương một đường lối cứng rắn với Nga
trong hồ sơ Ukraina. Trong một cuộc trả lời phỏng vấn cho đài ABC, chủ nhân Nhà
Trắng không ngần ngại gọi tổng thống Nga là « kẻ giết người ».
Liệu đây có là một « bài trắc nghiệm » mà tổng thống Vladimir
Putin dành cho tân chủ nhân Nhà Trắng hay không, chuyên gia về Nga, ông Cyrille
Brêt nhận định :
« Trắc nghiệm,
Hăm dọa, thăm dò giới hạn, tìm đúng liều lượng giữa áp lực tối đa và hạ nhiệt
có tính toán, nước Nga đã làm điều này từ rất rất lâu với Mỹ, Pháp, Liên Hiệp Châu
Âu và nhất là với Ukraina, quốc gia có một vị thế đặc biệt đối với Liên bang
Nga.
Đây đúng là một cuộc trắc nghiệm mà chính quyền
Biden nhất định phải thành công khi thể hiện rõ chính sách cứng rắn nhất có thể,
cũng như là khi chứng tỏ khả năng huy động địa bàn tại Ukraina và phần còn lại ở
châu Âu ».
Lằn ranh đỏ
Về điểm này, bà
Anastasiya Shapochkina, trong chương trình Giải Mã của RFI nhấn mạnh, đây không
chỉ là một « trắc nghiệm » mà là một « lằn ranh đỏ »
Matxcơva vạch ra với Washington. Nước Mỹ hậu thuẫn Ukraina ngay từ đầu cuộc khủng
hoảng năm 2014 nhưng sự ủng hộ đó chỉ dừng lại ở mức bán vũ khí – một nguồn hậu
thuẫn quan trọng cho Ukraina.
Việc Kiev ngày càng tỏ ra
mong muốn thúc đẩy hơn nữa tiến trình gia nhập NATO là một hành động « khiêu
khích » đối với Matxcơva. Đây chính là thông điệp mà ông Putin muốn gởi
đến tổng thống Mỹ Joe Biden. Anastasiya Shapochkina phân tích tiếp :
« Nhìn từ điện
Kremlin, Ukraina không là một tác nhân độc lập. Những thách thức lớn tập trung
xung quanh quốc gia nhỏ này mới quan trọng hơn. Do vậy, ông V. Putin muốn bắn
đi một thông điệp cho Joe Biden, sự xích lại gần này, sự hậu thuẫn này sẽ chỉ
giới hạn ở những tuyên bố, nếu đi xa hơn như mở một tiến trình cho Ukraina gia
nhập khối NATO, đây là một lằn ranh đỏ không nên vượt qua. Nếu vượt qua biên giới
phát ngôn để đi đến một sự hậu thuẫn quân sự, điều này có thể gây ra những tổn
thất cho Ukraina, theo như phát biểu cứng rắn của điện Kremlin, nghĩa là có thể
đi đến phá hủy đất nước Ukraina. »
Trước tình hình căng thẳng
hiện nay và đòi hỏi của Ukraina thúc đẩy nhanh tiến trình gia nhập, NATO sẽ có
phản ứng ra sao ? Đối đầu quân sự giữa Nga và NATO liệu có thể xảy
ra ? Về điểm này, nhà địa chính trị học trường Sciences Po, Anastasiya
Shapochkina, tin rằng khó thể diễn ra.
« Ukraina không
phải là thành viên NATO, do vậy, tổ chức quân sự này không nhất thiết có nghĩa
vụ phải đáp trả. Thông thường, nhìn từ góc độ quân sự, đó chẳng qua chỉ là một
sự phô trương sức mạnh. Hy vọng rằng đây không phải là một mối đe dọa thật sự.
Nếu như Nga có ý định xâm chiếm Ukraina, đây có lẽ sẽ là lần xâm lược thứ hai.
Nhưng ở đây, người ta thấy có một kiểu "diễu võ giương oai" được loan
truyền ầm ĩ, được chính quân Nga quay phim và được thông báo rất rõ".
Ý tưởng ở đây là để gởi đi các thông điệp chứ không
nhằm mục đích gây ra đối đầu quân sự. Ở cấp độ này, Ukraina, vốn không là thành
viên của NATO, không mấy tin rằng khối quân sự này sẽ dấn thân vào một cuộc
xung đột quân sự với Nga chỉ vì Ukraina.
Tôi nhắc lại là Ukraina không thuộc khối NATO và có
lẽ cũng sẽ không là thành viên NATO tới đây, bởi vì còn có một sự phản đối mạnh
mẽ từ Pháp, Đức. Điều này đã được thấy rõ từ năm 2008, lập trường của thủ tướng
Đức từ đó đến giờ là "bất di bất dịch" ».
Nguồn nước cho
Crimée : Bảng đo lường điểm tín nhiệm Putin
Cuối cùng, nhà nghiên cứu
về Nga, ông Cyrille Brêt, lưu ý thêm rằng ẩn sau những căng thẳng này còn là một
cuộc chiến giành nguồn nước cho Crimée, bài toán « trắc nghiệm »
cho tính chính đáng của Vladimir Putin tại bán đảo địa chiến lược này.
« Bán đảo Crimée
là một ‘‘thiên đường’’ chiến lược quan trọng, bởi vì nơi này cho phép kiểm soát
toàn bộ khu vực Hắc Hải. Việc không có nguồn nước là một cơn ác mộng cho nông
nghiệp và nguồn nước sinh hoạt. Tự thân bán đảo Crimée đã không có đủ nguồn nước.
Khu vực này cũng không thể tự chủ về năng lượng. Crimée không thể tự tồn tại mà
không lệ thuộc vào đất liền Ukraina hay như Nga, bởi vì nước này đã sáp nhập
bán đảo vào Nga hồi tháng 3/2014.
Ngày nay, nước Nga phải chứng tỏ với người dân
Ukraina và với cả nước Ukraina là Nga có khả năng nuôi sống vùng này. Cần phải "truyền
sức" bằng đường bộ như xây cầu băng qua eo biển Kertch, nối liền Nga
với bán đảo Crimée ; "tiếp sức" cả về tài chính và
ngân sách thông qua các dự án đầu tư của chính phủ liên bang Nga ; và
đương nhiên là phải cung cấp cả nguồn nước, bởi vì đây chính là điều kiện để mà
vùng bán đảo này, vốn không bị ảnh hưởng dịch bệnh, có thể trở nên thịnh vượng,
do một trong số các hoạt động chính của bán đảo là nông nghiệp.
Đây thật sự là một bài trắc nghiệm về tính chính
đáng của Nga tại Crimée. Việc để mất công luận, mất lòng tin của khu vực có lẽ
sẽ làm một thảm họa cho Matxcơva, hiện đang phải đối mặt với nhiều đòn trừng phạt
do việc sáp nhập bán đảo này vào năm 2014. »
***
CÁC NỘI DUNG LIÊN
QUAN
Ukraina:
Giao tranh lại bùng lên trong vùng Donbass
Kiev
và Washington tố cáo Nga tập trung quân ở biên giới phía đông Ukraina
Kiev
muốn NATO nhanh chóng kết nạp Ukraina, Nga đe dọa
No comments:
Post a Comment