04:51:am 30/03/14
Động đất ở miền Tây Hoa Kỳ
6:25 sáng ngày Thứ Hai 17/3/2014, thành phố Los
Angeles rung chuyển nhẹ. Động đất 4.4 độ Richter gần xa lộ 405. Trung tâm nằm
trong vùng đường Mulholland Drive và đường Sepulveda trên một đường nứt (1) lạ
thuộc vùng núi Santa Monica. Trong 80 năm qua chưa có một rung chuyển nào lớn
hơn 3.0 Richter trong vùng này.
Sau trận động đất lớn năm 1994 ở Northridge, quận
Los Angeles, miền nam California không bị trận động đất mạnh nào. Cho nên khi
trận động đất 4.4 ngày 17/3 xẩy ra tại một đường nứt lạ các nhà địa chấn xem đó
là một rung chuyển báo động một trận động đất lớn có thể đến bất cứ lúc nào
trong vòng 30 năm tới tại California dọc theo đường nứt San Andreas. Trận
động đất 5.1 độ Richter lúc 9:09 chiều ngày 28/3/2014 tại La Habra trong quận
Cam càng làm cho giới quan sát địa chấn quan tâm và lo lắng hơn.
Sự quan tâm đến đường nứt San Andreas từng là mối lo
thường trực của các nhà điạ chấn. Nhưng do thời tiết trên thế giới biến chứng
bất thường, các nhà địa chấn bắt đầu quan tâm đến đường lèn (2) Cascadia trên
bờ biển bắc California qua tận Canada băng qua hai bang Oregon và Washington
State.
Mới đây hai phóng viên Rong-Gong Lin II và Rosanna
Xia lật hồ sơ cũ và đưa ra cảnh giác rằng một trận động đất và sóng thần
(tsunami) lớn có thể xẩy ra trên đường lèn Cascadia .
Đường lèn Carcadia gồm 3 lớp đá (3) được đặt tên
Juan de Fuca, Gorcia và North American. Hai lớp đá Juan de Fuca và Gorcia lèn
dưới lớp North American theo một đường dài 1.100km song song với bờ biển kéo
dài từ bắc California, qua Oregon, Washington state và British of Columbia ,
Canada. Khi hai lớp Juan de Fuca hay Gorcia chuyển động chen dưới và nâng lớp
North American lên thì có động đất dọc ven biển và sinh ra sóng thần.
Trong 100 năm qua đường lèn Cascadia đã sinh ra 6
trận động đất độ lớn 7.0 Richter hay hơn. Gần đây hơn, năm 1992, một trận
động đất 7.2 trung tâm tại làng Petrolia, Tây Nam Eureka (California) 50km làm
bị thương 95 người và nâng một ven biển dài ít nhất 24km lên hơn 1m, biến biển
thành đất liền. Năm 2005 một trận khác cũng 7.2 độ Richter ngoài khơi thị trấn
Crescent City (California), và mới nhất hôm Chủ Nhật 9/3/2014, một trận động
đất 6.8 xẩy ra cách bờ biển Bắc California 80km, phía Tây thị trấn Eureka. Cả
hai không gây thiệt hại gì.
Các dấu tích trong vùng và tài liệu sóng thần đánh
vào bờ biển Nhật Bản mấy thế kỷ trước cho thấy năm 1700 đường lèn Cascadia đã
gây ra một trận động đất 9.0 độ Richter và một cơn sóng thần vĩ đại dội băng
qua Thái Bình Dương đánh vào bờ biển Nhật Bản.
Các nhà địa chấn tính toán khả năng tích lũy năng lượng trên đường lèn Cascadia thấy rằng khoảng 300 năm đường lèn có đủ độ căng để sinh ra động đất. Và kết luận: một trận động đất 9.0 độ Richter và một làn sóng thần vô cùng to lớn có thể xẩy ra bất cứ lúc nào từ giờ phút này.
Nếu xẩy ra, sóng thần sẽ tràn ngập nhiều thành phố
ven biển bắc California, Oregon, Washington state, một đoạn dài xa lộ 101 sẽ
bất khiển dụng, ước lượng độ 100 cây cầu bị cuốn trôi, và 10.000 người Mỹ và
Canada có thể sẽ chết với tổn thất chung quanh con số 70 tỉ mỹ kim.
Để giảm thiểu tổn thất nhân mạng điều quan trọng
nhất là trang bị máy báo sóng chính xác và nhanh. Trong trận động đất năm 2011
tại Nhật, máy báo sóng thiếu chính xác đã tăng thêm mức tổn thất. Hiện nay máy
báo sóng đặt ngoài khơi bang Oregon báo sóng vào thời điểm 30 phút sau khi sóng
hình thành. Thời gian này cần thu lại trong khoảng 5 phút.
Về phòng chống, bang Washington không có đất cao.
Chính quyền đang cho xây tường chắn sóng để dân chúng có thì giờ leo lên mái
nhà. Đồng thời cũng có kế hoạch xây 50 đồi nhân tạo, mỗi đồi có đủ chỗ và tiện
nghi tạm thời cho 800 người.
Trở lại đường nứt San Andreas. Theo tính toán địa
chất đường nứt San Andreas được tạo hình cách đây 28 triệu năm gồm hai lớp đá
Thái Bình và Bắc Mỹ (Pacific plate & North American plate) gặp nhau dọc
theo chiều dài bang California từ cáp Mendocina đến biên giới Mexico. Quận San
Diego, Los Angeles và thành phố Big Sur nằm trên lớp đá Pacific, trong khi quận
San Francisco, các thành phố San Jose, Sierra Nevada nằm trên lớp đá Bắc Mỹ. Các
thị trấn Desert Hot Springss, San Bernardino, Wrightwood, Palmdale, Gorman,
Frazier Park, Daly City, Point Reyes Staton và Bodega nằm ngay trên đường nứt.
Trận động đất San Francisco năm 1906 làm dân
California còn sợ đến bây giờ là do hai lớp đá nói trên chuyển động cọ vào
nhau. Hai lớp đá địa chất này chuyển động rất chậm, trung bình chừng 7 hay 8 cm
trong một năm, nhưng liên tục không ngừng nghỉ trong hàng triệu năm qua. Nếu
tại một nơi nào đó hai lớp đứng yên bên nhau, chúng chịu đựng sức căng sức đẩy
từ các phần khác của lớp đá bằng cách tích lũy năng lượng. Khi hết chịu được
chúng giải tỏa năng lượng, bung ra sinh ra động đất.
Sau khi giải tỏa qua trận động đất San Francisco năm
1906, đến nay thời gian đã đủ để đường nứt San Andreas sinh ra một trận động
đất khác. Tuy nhiên lời đồn rằng nếu có một trận động đất lớn trên đường nứt
San Andreas, miếng đất phần bên trái của California có khả năng chìm xuống biển
Thái Bình là một lời đồn nhảm. Các nhà khoa học tính toán và quả quyết rằng một
điều như vậy không thể xảy ra.
Đi theo đường nứt San Andreas, vết nứt có thể thấy
tại Carrizo Plain trong quận San Luis Obispo và Olema Trough trong quận Marin
dưới hình thức mặt đất chênh nhau (escarpment) hay những vết nhăn trồi lên như
một rặng núi nhỏ (ridges). Trong quận Los Angeles và San Bernardino đường nứt
bị bụi đá và cây cối che khó thấy. Nhưng trên các tuyến đường chạy dọc theo vết
nứt người ta có thể nhận ra sự hiện diện của đường nứt qua các con đường đầy
bụi đá, do đá nằm trên vết nứt bị nghiền nát qua thời gian .
Nét đặc biệt của đường nứt San Andreas là cấu tạo đá
hai bên đôi khi rất khác nhau do chuyển động ngang của hai lớp đá qua hằng chục
triệu năm. Thí dụ đá granite trong vùng trung và bắc California là đá từ Bắc
Mexico hay Nam Califrornia trượt lên.
Nét đặc biệt khác của đường nứt San Andreas là tính bình dân. California dân cư đông đúc, khí hậu ôn hòa, đường sá chằng chịt và dọc theo đường nứt từ Bắc xuống Nam không thiếu các khu rừng công viên (Parks) nên dân California hay khách du lịch có thể tiếp cận và quan sát đường nứt dễ dàng. Chỉ cần một bản đồ, một chiếc xe tốt và một quyết tâm muốn xem đường nứt.
Tiên báo động đất và chuẩn bị phương tiện cứu hộ là
một quan tâm lớn của chính quyền California. Báo động càng sớm, tổn thất càng
ít. Một vài cơ sở tư đã có khả năng bán chương trình báo động cho một số cơ sở
chính quyền thành phố như sở chửa lửa, khu học chánh …
Cơ sở tư bán báo động có nhiều khách hàng nhất hiện
nay trong vùng Nam California là sở báo động Seismic Warning Systems ở Scotts
Valley. Giá mua báo động chừng $1,200 một năm cho trường học và $2,500 cho một
sở chửa lửa và cấp cứu .
Cách đây một năm Quốc hội California thông qua luật thiết lập hệ thống báo động công tư phối hợp toàn bang, chi phí dự trù 80 triệu mỹ kim. Luật này tạo ra sự tranh cãi giữa giới kinh doanh (muốn toàn tư), và giới khoa học (muốn toàn công). Vụ tranh cãi “công hay tư” này có thể trở thành một sự tranh cãi có màu sắc Dân Chủ – Cộng Hòa như cuộc tranh cãi hiện nay về bộ luật Obamacare.
Hiện nay các nhà địa chấn đang thí nghiệm một hình
thức báo động công cọng bằng cách chuyển tín hiệu báo động (5.0 Richter trở
lên) vào máy vi tính và điện thoại cầm tay loại Smartphone (như blackberry,
iPhone. Galaxy …) của bạn. Tùy theo khoảng cách nơi bạn đang ở với trung tâm
rung chuyển (epicenter), máy bạn vừa báo động vừa cho biết thời gian động đất
tới.
Thị trường bán báo động thay đổi tùy theo tính de dọa của động đất. Vùng gần đường nứt San Andreas, thí dụ vùng Coachella Valley, đắt hàng nhất. Hoặc khi có một trận động đất xẩy ra thì có thêm khách hàng. Năm 2010 sau trận động đất xẩy ra vào dịp lễ Phục sinh trên biên giới California và Mexico, chính quyền quận Imperial (một quận nằm ở cực nam California) thông qua ngay quyết nghị xuất ngân sách $250,000 để thiết đặt báo động cho 20 cơ sở chính quyền liên hệ đến công tác cứu hộ.
Về mặt chuẩn bị cho từng cá nhân, mỗi người cần đặt câu hỏi và nên có một câu trả lời. Khi động đất lớn hay sóng thần đến: (1) Phải làm gì nếu đang ở trong nhà, ban đêm hay ban ngày, ở công sở, đang đi dạo mát, đang ngồi trên xe … … (2) Chuẩn bị thực phẩm như thế nào, (3) Nếu phải chạy cần mang giấy tờ thuốc men gì theo (4) Làm sao liên lạc với thân nhân, (5) Giúp người chung quanh ra sao ? (6) …
Bầu khí quyển nóng dần do chúng ta đốt than đốt dầu
để sản xuất năng lượng đã làm cho cho thời tiết thay đổi một cách căn bản trong
thập niên qua: Các tảng băng miền Bắc Cực tan nhanh, gió lạnh xuống thăm tận
miền Florida, Texas . Nước biển dâng cao lấn đất. Bão lụt lớn và triền miên vào
dịp Thu Đông. Mùa hè nắng gắt hạn hán, đồng khô nước cạn. Cuồng phong ì ầm thổi
tan nhà cửa hằng chục dặm vuông. Trong không khí đe dọa đó, một tâm lý chuẩn bị
đương đầu với thiên tai là một tâm lý cần thiết./.
March 29, 2014
© Trần Bình Nam
© Đàn Chim Việt
——————————————————————-
Ghi
chú:
(1) Đường nứt (fault): Danh từ địa chấn, là đường gặp nhau giữa hai lớp đá (plate) giáp nhau hay cách mí nhưng không lèn lên nhau. Thí dụ: đường nứt San Andreas.
(2) Đường lèn (subduction): Danh từ địa chấn, là
đường gặp nhau của hai lớp đá, lớp này lèn dưới lớp kia, thí dụ đường lèn
Cascadia.
(3) Lớp đá (plate): Danh từ địa chất, là các lớp đá
xếp lên nhau tạo thành vỏ quả đất.
Tài
liệu tham khảo:
· Potent Threat: Los Angeles Times, 13/3/ 2014, by Rong-Gong Lin II & Rosanna Xia
· A Wake-up Call on L.A.’s faults: Los Angeles Times
March 18, 2014 by Rong-Gong Lin II & Rosanna Xia
· Google
No comments:
Post a Comment