Ông
Tô Lâm có thể đẩy cuộc “đảo chính cung đình” của mình xa đến đâu trước khi gặp
phải sự kháng cự?
Bài bình luận của David Hutt *
2024.09.19
Cuộc
bỏ phiếu quan trọng bầu chọn cho vị trí Chủ tịch nước trong tháng 10 sẽ đánh
giá quyền lực của ông cựu bộ trưởng công an.
Minh
họa bởi Amanda Weisbrod/RFA (Nguồn
ảnh: AP, Wikimedia Commons)
Khác với Trung
Quốc nằm dưới sự lãnh đạo tối cao của ông Tập Cận Bình, Việt Nam
- quốc gia Cộng sản anh em không bị cai trị bởi một nhà
lãnh đạo duy nhất.
Trong
bốn thập niên qua, Việt Nam đã được điều hành bởi hệ thống “tứ trụ”, bao
gồm bốn vị trí: Tổng bí thư Đảng Cộng sản (ĐCS), Chủ tịch nước,
Thủ tướng và Chủ tịch Quốc hội.
Cơ
cấu này – được thiết kế để ngăn ngừa việc thể thâu tóm quyền
lực vào một người - đã phục vụ tốt quốc gia độc Đảng cho
đến tận hôm nay khi cụm từ “đảo chính cung đình” đang được xì xào khắp
Hà Nội.
Cựu
bộ trưởng công an Tô Lâm đã được bầu làm Chủ tịch nước vào tháng
4 năm nay sau khi ông này buộc hai người tiền nhiệm của mình là
ông Nguyễn Xuân Phúc và Võ Văn Thưởng phải từ chức trong vòng hai
năm.
https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/a2-2.jpeg/@@images/54e03bf3-f37f-4c3d-a0aa-c2c8cf07e3ac.jpeg
Một
thành viên của lực lượng vũ trang Việt Nam mang di ảnh cố Tổng Bí thư
ĐCSVN Nguyễn Phú Trọng trong tang lễ của ông tại Hà Nội ngày
26/7/2024. Nguồn ảnh: Nhac Nguyen/Pool via AFP
Sau
đó, ông trở thành Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) vào
tháng 8 sau khi ông Nguyễn Phú Trọng - người giữ chức
vụ này từ năm 2012 - qua đời.
Khi
còn là Bộ trưởng Công an, ông Tô Lâm đã nhanh chóng nổi lên với vai trò là người
thực thi các chiến dịch chống tham nhũng quy mô lớn của ông Trọng – một
chiến dịch đã hạ bệ hàng chục ngàn quan chức, trong đó có rất nhiều
lãnh đạo cấp cao trong hệ thống của Đảng.
Ông Lâm đã tập
hợp các “hồ sơ bẩn” về các thành viên cấp cao khác của Đảng.
Ông được ông Trọng cho quyền làm trong sạch Đảng nhưng
đã dành phần lớn thời gian để dọn đường cho việc tiếp quản [chức
Tổng bí thư] của mình.
Ông
bước vào cuộc tranh giành quyền lực với một thứ mà ông Trọng không
có, đó là quyền kiểm soát Bộ Công an – thể chế với quyền lực ghê gớm.
Không có sự kiểm soát thể chế này, ông Trọng đã phải dựa vào sự thuyết phục.
Không
giống như ông Trọng, người quan tâm nhiều đến đạo đức xã hội chủ
nghĩa và đạo đức cá nhân, ông Lâm đã tập trung nhiều vào sự ổn định chế
độ và quyền lực cá nhân.
______________________________
Việt Nam thông báo Tổng bí thư Tô Lâm đi Mỹ, cộng đồng người Việt
ở Mỹ kêu gọi biểu tình
Tổng bí thư Tô Lâm sẽ gặp Google và Meta trong chuyến thăm Mỹ
vào tuần tới
Ông Tô Lâm đi Mỹ: đâu là trọng tâm của chuyến thăm?
Tân TBT Tô Lâm khẳng định tính chính danh và điều gì tiếp theo?
_____________________________
Người
chống tham nhũng cơ hội
Đối
với ông Tô Lâm, các nỗ lực chống tham nhũng là một công cụ chứ không phải là một
chiến dịch đạo đức. Tờ The Economist gần đây đã gọi ông là một “người cứng rắn,
nhà tư bản, người theo chủ nghĩa khoái lạc” – có ý ám chỉ đến vụ tai tiếng khi
ông này bị quay phim đang ăn bít tết dát vàng tại một nhà hàng
cao cấp ở London.
Tuy
nhiên một thuật ngữ có thể phù hợp hơn là “người có khả năng thay hình đổi dạng”
hoặc thậm chí là “cơ hội.”
Người
ta nói rằng cựu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã xuất hiện tại một buổi tụ họp
riêng của các vị tai to mặt lớn để chúc mừng ông Lâm được bổ nhiệm làm Tổng bí
thư.
Đối
với những người thân cận với ông Trọng, họ rất không ưa ông Dũng – một người đứng
đầu trục lợi, cho phép tham nhũng hoành hành và bỏ xó hệ tư tưởng.
Chiến
thắng của ông Trọng đối với ông Dũng trong cuộc đấu tranh quyền lực năm 2016 đã
đánh dấu một bước ngoặt, cho phép ông Trọng phát động các chiến dịch chống tham
nhũng và củng cố hệ tư tưởng.
Tuy
nhiên, trong ông Tô Lâm có vẻ giống ông Dũng nhiều hơn giống ông Trọng.
Từng
là một cựu cảnh sát giống ông Tô Lâm, ông Dũng là một người thực dụng trong các
vấn đề đối ngoại và kinh tế. Một cách cơ hội, ông nhìn thấy việc cho phép tham
nhũng như một cách để củng cố đảng cầm quyền đang bị chia rẽ.
https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/a3-2.jpeg/@@images/8bfedfac-0fb9-4793-8327-f7f006182488.jpeg
Cựu
Bộ trưởng Công an Việt Nam Tô Lâm, người ngồi giữa trong bức ảnh bên trái và
bên phải trong bức ảnh kế bên, đang được đầu bếp nổi tiếng Nusret Gökçe “Salt
Bae” (đeo kính râm) bón cho ăn món bít tết phủ vàng tại nhà hàng sang trọng
Nusr-E London của đầu bếp này ngày 3/11/2021. Nguồn ảnh: nusr_et trên
TikTok)
Các
quan chức từ trên xuống dưới trong hệ thống quyền lực có thể gắn kết với nhau bởi
cùng động cơ làm giàu cá nhân trong khi bộ máy trung ương của Đảng có thể gây ảnh
hưởng tới các tỉnh thông qua những bảo trợ của mình.
Ngược
lại, ông Trọng đã chứng minh rằng chống tham nhũng là một cách tốt hơn để gắn kết
Đảng, thông qua sự sợ hãi và tấm gương đạo đức.
Trong
khi ông Trọng được kính trọng vì sống giản dị và trung thực – đúng theo những
gì ông áp đặt lên người khác – thì không thể nói điều tương tự về ông Tô Lâm.
Ông
Tô Lâm hứa rằng chiến dịch chống tham nhũng sẽ tiếp tục. Nhưng thiếu vắng sự
chính trực đạo đức của ông Trọng, tất cả những gì còn lại chỉ là nỗi sợ hãi.
Cuộc
thanh trừng có hệ thống
Khi
sức khỏe của ông Trọng giảm sút vào cuối năm 2022, ông Tô Lâm bắt đầu thanh trừng
các đối thủ, loại bỏ một nửa số thành viên Bộ Chính trị được bầu chọn vào năm
2021. Ngay cả những người được ông Trọng bảo trợ cũng bị bật bãi.
Ông
Vương Đình Huệ, người có thể kế nhiệm ông Trọng, đã bị bãi nhiệm khỏi vị trí Chủ
tịch Quốc hội vào tháng 5 năm nay. Ông Võ Văn Thưởng, một ứng cử viên khác, đã
bị miễn chức Chủ tịch nước vào tháng 3 và sau đó ông Tô Lâm đã ngồi vào chiếc
ghế này.
Sự tích tụ
quyền lực của ông Tô Lâm sau đó đã nhanh chóng tăng tốc. Hiện tại, 6 trong số
15 thành viên của Bộ Chính trị - cơ quan ra quyết định cao nhất của Đảng – đến
từ Bộ Công an.
Tháng
6, ông Lâm đưa ông Lương
Tam Quang,
người được ông bảo trợ và cũng là đồng minh Hưng Yên, làm Bộ trưởng Bộ Công an,
rồi dành một ghế ở Bộ Chính trị cho ông này.
Ông
Lê Minh Hưng, hiện là Trưởng ban
Tổ chức Trung ương và có chân trong Bộ Chính trị, là con trai của một cựu bộ
trưởng công an – người đã nuôi dưỡng sự đi lên của ông Lâm.
Ông
Nguyễn Duy Ngọc, một trong những cấp
phó của ông Lâm ở Bộ Công an, giờ trở thành người đứng đầu Văn phòng Trung ương
Đảng và đã được bầu vào Ban Bí thư, một cơ quan phụ trách công việc hàng ngày của
Đảng.
https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/a4-3.jpeg/@@images/fe154719-40d1-4885-b165-15f4cf822643.jpeg
Ông
Vương Đình Huệ, Chủ tịch Quốc hội Việt Nam, hội đàm với Chủ tịch Trung Quốc Tập
Cận Bình (không có mặt trong hình) trong cuộc gặp tại Hà Nội ngày 13/12/2023.
Nguồn ảnh: Minh Hoang/Pool via AFP
Các
cuộc thăng quan tiến chức khác được dành cho người thân hoặc các mối quan hệ
thuộc phe cánh Hưng Yên – một tỉnh phía bắc Đồng bằng sông Hồng. Người ta nói rằng
bố của ông Lương Tam Quang từng là vệ sĩ riêng của bố ông Lâm trong Chiến tranh
Việt Nam.
Đã
có một số phản ứng chống lại Lâm nhưng không thành công.
Trong
khoảng thời gian sau khi được bổ nhiệm làm Chủ tịch nước và trước khi trở thành
Tổng bí thư, ông Lâm đã tìm cách duy trì chức Bộ trưởng Công an. Phản ứng lại,
một vài nhân vật trong Đảng đã cố gắng đưa ông Trần Quốc Tỏ, em trai của cố Chủ
tịch nước Trần Đại Quang, một lãnh đạo phe cánh, vào vị trí này nhưng đã không
thành công.
Chuyến đi Mỹ quan
trọng
Cuộc
tranh giành cho thấy ông Tô Lâm vẫn cần phải làm
hài lòng các phe phái khác trong Đảng Cộng sản.
Trong
chuyến thăm Trung Quốc vào tháng 8, trước khi đến Bắc Kinh, ông Tô Lâm đã
đến thăm Quảng Châu - nơi cách đây một thế kỷ - ông Hồ
Chí Minh đã khởi xướng tổ chức tiền thân của ĐCSVN. Điều
này chắc chắn làm hài lòng các nhà tư tưởng của Đảng.
Ông Tô Lâm
cũng sẽ đi thăm Mỹ vào cuối tháng này, làm hài
lòng phe cánh ủng hộ mối quan hệ gần cận hơn với
Washington trong Đảng.
Trong
cuộc họp đầu tiên với tư cách Tổng bí thư, ông đã nói với các công chức tại các
bộ và ủy ban kinh tế rằng chiến dịch chống tham nhũng sẽ không ảnh hưởng đến
phát triển kinh tế - điều đã xảy ra trong những năm gần
đây.
https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/a5-1.jpeg/@@images/460be6a2-0e98-41d3-8211-2ea6e592365b.jpeg
Bộ
trưởng Công an Trung Quốc Vương Tiểu Hồng (bên phải) gặp Bộ trưởng
Công an Việt Nam Lương Tam Quang, tại Bắc Kinh,
ngày 20/8/ 2024. Nguồn ảnh: Li Tao/Xinhua via Getty
Images
Theo lời
đồn thổi về cuộc "đảo chính cung đình", ông Tô
Lâm vẫn còn các đối thủ, đặc biệt là từ các cơ quan, tổ chức khác.
Một
trong số đó là Ủy ban Kiểm tra Trung ương do ông Trần Cẩm Tú đứng đầu.
Một
số nhà phân tích cho rằng có sự "thù ghét" giữa ông Tô
Lâm và ông Tú và tin rằng việc ông Tô Lâm gần đây dựng ông Vũ
Hồng Văn - một thiếu tướng công an cũng xuất thân từ tỉnh Hưng
Yên - làm cấp phó của ông Tú là nhằm
gài "tai mắt" trong ủy ban này.
Một
đối thủ mang tính thể chế khác là bộ máy chính quyền trung
ương đứng đầu là Thủ tướng Phạm Minh Chính - người cũng từng
là một quan chức công an.
Trước
khi ông Trọng qua đời, ông Chính được cho là đối thủ chủ chốt của
ông Tô Lâm trong cuộc đua giành chiếc ghế Tổng bí thư
tại Đại hội Đảng toàn quốc sẽ diễn ra vào đầu năm 2026. Khó có ai
có thể đánh bật được ông Tô Lâm vào lúc này nhưng các
bộ kinh tế sẽ phản đối nếu việc tiếp quản Đảng của “nhà an ninh
trị” này (ông Tô Lâm) " gây hại cho nền kinh tế.
Sự chú
ý dồn vào phía quân đội
Có
lẽ thể chế mạnh nhất có thể kiểm soát quyền lực của ông Tô Lâm hiện giờ là
quân đội – lực lượng từ lâu đã cạnh tranh với Bộ Công an của
ông.
Quân
đội hiện là khối lớn nhất trong Ban Chấp hành Trung ương Đảng, chiếm khoảng
13% số thành viên.
Điều
này cho thấy chúng ta có thể thấy một cuộc tranh giành quyền lực mới giữa Bộ
Chính trị và Ban Chấp hành Trung ương, giống như khi ông Trọng và Dũng
so găng cách đây một thập kỷ.
Ông
Tô Lâm gần đây đã cắt cử một số người thuộc phe Hưng Yên của
mình vào các vị trí quân sự quan trọng ở phía Bắc, nhưng có tin đồn rằng phía quân
đội đang thử thách quyết tâm và sự cứng rắn của ông.
Có
một số cáo buộc lan truyền vào đầu tháng này rằng Đại học Fulbright Việt
Nam do Hoa Kỳ tài trợ đang giảng dạy các khóa học về việc thay
đổi chế độ.
Các
cáo buộc này bắt đầu từ một kênh tin tức của quân đội và được tuyên
truyền bởi Lực lượng 47, một lực lượng dư luận viên khổng lồ trên
không gian mạng của quân đội.
Tin
đồn tại Hà Nội cho rằng phía quân đội đang cố khuấy động tâm lý
bài Mỹ trước chuyến đi New York dự họp Đại hội đồng Liên Hợp
Quốc của ông Tô Lâm trong tháng này. Trong các cuộc họp song
phương tại Hoa Kỳ, giới chức Hoa Kỳ dự kiến sẽ hối thúc
tăng cường hợp tác an ninh mạnh mẽ - điều mà không phải ai
trong quân đội cũng mong muốn.
Thử thách đầu tiên đối
với quyền lực của ông Tô Lâm
Tháng tới
sẽ là thử thách lớn đầu tiên đối với quyền lực của
ông Tô Lâm khi Quốc hội dự kiến sẽ bầu chọn một tân Chủ
tịch nước.
Hiện
vẫn chưa rõ liệu ông Tô Lâm có bị gây áp lực phải từ bỏ một
trong hai vị trí lãnh đạo cấp cao của mình hay không - hoặc ông có sẵn
sàng từ bỏ vai trò Chủ tịch nước, vốn chủ yếu mang tính nghi lễ - một
công việc đòi hỏi ông phải công du nước ngoài và điều này có thể
ảnh hưởng đến việc củng cố quyền lực trong nước của ông.
https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/a6.jpeg/@@images/b5f3f662-bbdd-4f08-898b-7d9f45aa2161.jpeg
Chủ
tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tổ chức lễ đón Tổng Bí thư ĐCSVN Tô Lâm
tại Bắc Kinh ngày 19/8/2024. Nguồn ảnh: Zhai
Jianlan/Xinhua qua Getty Images
Cho
phép khôi phục hệ thống "tứ trụ" được Đảng ưa chuộng có thể
là một nhượng bộ chiến lược ít gây thiệt hại mà lại khiến ông Lâm lấy được
lòng của người trong Đảng. Mục tiêu chính của
ông Tô Lâm là giữ được chức Tổng bí thư, chứ không phải
chức Chủ tịch nước sau năm 2026.
Đã có
những gợi ý rằng tướng Lương Cường, người đã rời khỏi quân ngũ và đang giữ
chức Thường trực Ban Bí thư từ tháng 5 năm nay, có thể là ứng cử
viên tốt cho chức Chủ tịch nước.
Bộ
trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang, người nhận được nhiều phiếu tín nhiệm nhất
trong cuộc bỏ phiếu tại Quốc hội vào tháng 10/ 2023, cũng có thể được phía quân
đội hậu thuẫn.
Nhượng bộ chức Chủ
tịch nước cho phía quân đội có thể là một cách thông minh để ông Tô
Lâm làm hài lòng thể chế đầy quyền lực này. Nhưng cũng có
thể ông đã có trong đầu một ứng cử viên của riêng mình để duy
trì quyền lực.
Các yếu
tố tác động và các mối quan hệ phức tạp liên quan đến việc nắm giữ quyền lực của
ông Lâm sẽ trở nên rõ ràng hơn khi Quốc hội đưa ra quyết định vào tháng
10.
https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/a7.jpeg/@@images/5b2330df-5bf8-47d3-b2c5-81f6b6897a6a.jpeg
Bộ
trưởng Quốc phòng, Đại tướng Phan Văn Giang (bên trái), Tổng Tham
mưu trưởng, Thượng tướng Nguyễn Tân Cương và các quan chức
tham dự lễ tang cấp nhà nước dành cho ông Nguyễn Phú Trọng tại Hà Nội,
ngày 26/ 7/2024.
Nguồn ảnh: Minh
Hoang/AP
--------------------
*David Hutt là
nghiên cứu viên tại Viện nghiên cứu Trung Âu về các vấn đề châu Á (CEIAS) đồng
thời là một cây viết chuyên mục cho tờ The Diplomat. Ông viết bản tin Watching Europe In
Southeast Asia. Các quan điểm trong bài viết là của riêng ông và không phản
ánh quan điểm của RFA.
------------------
Tin,
bài liên quan
Thời
Sự
Cựu
Thứ trưởng Bộ Ngoại giao kêu gọi Lãnh đạo Việt Nam đổi mới chính trị
Tổng
Bí thư Tô Lâm chọn nhân sự như thế nào?
Ông
Tô Lâm và những toan tính, nên thâu tóm hay chia sẻ quyền lực
Đại
hội XIV: Khởi điểm lịch sử mới sau 40 năm đổi mới?
Ông
Tô Lâm đi Mỹ: đâu là trọng tâm của chuyến thăm?
No comments:
Post a Comment