Nền
kinh tế của Tập đang chuẩn bị cho cuộc chiến với Đài Loan?
Katsuji
Nakazawa - Nikkei
Asia
Nguyễn Thị Kim Phụng,
biên dịch
Bài học từ Nga: Siết
chặt quyền kiểm soát thông tin liên lạc, mạng xã hội, và khả năng cung ứng hàng
hóa.
Tin tức về việc ba công ty viễn thông quốc
doanh của Trung Quốc sẽ thành lập các liên minh chiến lược với ba gã khổng lồ
công nghệ thuộc khu vực tư nhân là Tencent, Alibaba và JD.com,
đã gây chấn động trong cộng đồng doanh nghiệp – những người đang cố gắng tìm hiểu
ý nghĩa đằng sau động thái này.
Các liên minh này nhiều khả năng sẽ viết lại
câu chuyện của nền kinh tế Trung Quốc, vốn đã phát triển kể từ khi chính sách
“cải cách và mở cửa” được đưa ra cách đây khoảng 40 năm.
Tencent, công ty vận hành ứng dụng nhắn tin
WeChat và gần đây đã trở thành một cái tên lớn trong thị trường game toàn cầu,
vừa thành lập một liên doanh sở hữu hỗn hợp với China Unicom.
Tencent không thể chống lại áp lực từ phía nhà
nước về việc thành lập liên doanh, và China Unicom hiện đang nắm quyền chỉ đạo
liên doanh.
Một trí thức lớn tuổi lưu ý rằng hành động này
giống hệt như của Mao Trạch Đông. “Về cơ bản, đó là những gì Mao đã làm trong
thập niên 1950,” ông nói, “để nhà nước nắm quyền kiểm soát các công ty tư
nhân”.
Mao Trạch Đông bắt đầu theo đuổi nền kinh tế
thời chiến vào những năm 1960 để chuẩn bị cho một cuộc chiến tiềm tàng với Mỹ
hoặc Liên Xô. © AP
Việc Tập Cận Bình, Tổng bí thư Đảng Cộng sản
Trung Quốc, muốn có một cơ chế để chuyển sức mạnh của khu vực tư nhân sang cho
khu vực nhà nước đã cho thấy chiến lược kinh tế của ông trong 5 năm tới.
Điều không thể không nhắc đến là chiến lược kinh
tế này có liên hệ sâu sắc đến quan điểm của ông về việc thống nhất với Đài
Loan. Trong một báo cáo trước đại hội toàn quốc của đảng vào ngày 16/10, nhà
lãnh đạo lần đầu tiên tuyên bố rằng Trung Quốc “sẽ không bao giờ hứa từ bỏ việc
sử dụng vũ lực” đối với Đài Loan.
“Họ đang chuẩn bị cho sự chia rẽ giữa Mỹ và
Trung Quốc, đồng thời đang chuẩn bị cho việc thống nhất với Đài Loan,” một
chuyên gia Trung Quốc khác nói. “Hãy hồi tưởng lại nền kinh tế thời chiến kiểu
Mao Trạch Đông.”
Nền kinh tế thời chiến kiểu Mao Trạch Đông
chính là “Phong trào Mặt trận Thứ ba” mà Mao bắt đầu theo đuổi từ những năm
1960 để chuẩn bị cho một cuộc chiến với Mỹ hoặc Liên Xô.
Lấy danh nghĩa xây dựng nền kinh tế tự chủ
trong bối cảnh bị quốc tế cô lập, ngành công nghiệp quân sự của Trung Quốc đã
được di dời đến các khu vực nội địa ở phía tây đất nước.
Hình chụp một nhà máy của Tập đoàn Sắt thép
Phàn Chi Hoa vào ngày 31/03/2009, nằm tại nội địa tỉnh Tứ Xuyên. (Ảnh của Getty
Images)
Một ví dụ điển hình là Tập đoàn Sắt thép Phàn
Chi Hoa (Panzhihua), nhà sản xuất thép thuộc sở hữu nhà nước, được thành lập ở
vùng hẻo lánh của tỉnh Tứ Xuyên. Mao ra lệnh xây dựng Phàn Chi Hoa vào tháng
5/1964, nói rằng “đây không phải là vấn đề nhà máy thép, mà là một vấn đề chiến
lược.”
Mặt trận Thứ ba là các tỉnh nội địa như Tứ
Xuyên, Quý Châu, Vân Nam, và Thiểm Tây. Trong khi đó, Mặt trận Thứ nhất là các
vùng duyên hải và Mặt trận Thứ hai tiếp giáp với Mặt trận Thứ nhất. Còn Mặt trận
Thứ ba đi sâu vào nội địa.
Phong trào Mặt trận thứ ba đã không đạt hiệu
quả về mặt kinh tế trong bối cảnh Trung Quốc bị quốc tế cô lập. Mãi đến những
năm 1980 Trung Quốc mới khôi phục được thiệt hại từ phong trào này, rất lâu sau
chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Richard Nixon và việc bình thường hóa quan hệ ngoại
giao với Nhật Bản, cả hai đều diễn ra vào năm 1972.
Các Ủy viên Ban Thường vụ Bộ Chính trị (từ
trái sang) Triệu Lạc Tế, Vương Hỗ Ninh, Thái Kỳ, Chủ tịch Tập Cận Bình, Lý Hi,
Đinh Tiết Tường và Lý Cường đến thăm Đài tưởng niệm Cách mạng Diên An ở Diên
An, tỉnh Thiểm Tây, miền tây bắc Trung Quốc, ngày 27/10. © Tân Hoa Xã / AP
Ở Nhật Bản thời Thế chiến II cũng vậy, nhiều
công ty đã nhận sự bảo trợ của quân đội như một phần của quá trình chuẩn bị cho
chiến tranh.
Chính quyền Tập vẫn thường xuyên thúc đẩy quyền
sở hữu hỗn hợp. Nhưng “sở hữu hỗn hợp” không thực sự mô tả chính xác những gì
đang diễn ra: Các công ty quốc doanh yếu kém đang nuốt chửng các công ty tư
nhân năng động hơn.
Đầu tháng 11, khoảng thời gian mà tin tức về
các liên doanh nổi lên, một bài báo chỉ ra sự phi lý trong chính sách sáp nhập
các công ty tư nhân của Mao đã nhanh chóng lan truyền trên Internet.
Bài viết nói rằng đảng đã phá bỏ lời hứa được
đưa ra khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập vào năm 1949.
Nhưng ngay khi cư dân mạng Trung Quốc bắt đầu
tranh luận sôi nổi thì người ta đã không còn xem được bài báo đó nữa.
Chỉ có 101 công ty quốc doanh nằm dưới sự kiểm
soát trực tiếp của chính quyền trung ương Trung Quốc. Các công ty này tạo thành
một trụ cột của chế độ cộng sản và bao gồm ba gã khổng lồ viễn thông quốc
doanh.
Jack Ma xuất hiện tại một hội nghị về đổi mới ở
Paris vào ngày 16/05/2019. Năm nay, ông đã đến Nhật Bản trước kỳ đại hội toàn
quốc của đảng vào tháng 10. Không có tin tức nào cho thấy ông đã trở về Trung
Quốc. © AP
China Telecom sẽ tiếp tục liên minh chiến lược
với Alibaba Group, công ty thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc, trong mối
quan hệ đối tác đã có từ tháng 5/2017.
China Mobile, công ty viễn thông lớn nhất nước,
và JD.com, công ty thương mại điện tử lớn thứ hai của
đất nước, đã thành lập một liên minh chiến lược thông qua các công ty con
Shanghai Mobile và JD Technology.
Điều đáng ngạc nhiên là ngày mà tin tức về
liên minh giữa các công ty viễn thông nhà nước với những gã khổng lồ internet
được đưa ra – ngày 2/11.
Ngày 2/11/2020, Jack Ma, nhà sáng lập Alibaba,
bất ngờ bị chính quyền Trung Quốc triệu tập để thẩm vấn. Thời gian công bố các
tin tức gần đây dường như không phải là một sự trùng hợp ngẫu nhiên.
Vào đêm 2/11 hai năm trước, Tân Hoa Xã đăng một
bài báo có kèm theo bức tranh nổi tiếng của họa sĩ Nhật Bản Kaii Higashiyama về
một đám mây trắng hình con ngựa trên bầu trời xanh.
Jack Ma tên khai sinh là Mã Vân, có nghĩa là
“đám mây hình con ngựa” trong tiếng Trung Quốc. (Ảnh chụp màn hình từ Tân Hoa
Xã)
Jack Ma tên khai sinh là Mã Vân, có nghĩa đen
là “đám mây hình con ngựa” trong tiếng Trung Quốc.
Tiêu đề của bài báo có đoạn: “Lời nói không thể
nói ra một cách tùy tiện, công việc không thể hoàn thành nếu chỉ có đam mê, con
người cũng không thể cứ hành động theo ý mình.”
Bài báo được đăng sau khi Ma chỉ trích các quy
định tài chính của Trung Quốc là “lỗi thời.” Thực tế, bài báo là một lời cảnh
báo rằng Ma có thể dễ dàng bị hạ bệ.
Ngay sau khi bài báo được xuất bản, và như
thông điệp đã ám chỉ, công ty tài chính Ant Group trực thuộc Alibaba đã buộc phải
trì hoãn kế hoạch niêm yết kép tại Thượng Hải và Hong Kong.
Điều kỳ lạ là Ma, một đảng viên, lại đến Nhật
Bản trước đại hội toàn quốc gần đây của đảng. Hiện vẫn chưa có tin tức nào cho
thấy ông đã trở về Trung Quốc.
Hoàn cảnh của Jack Ma hơi giống với Hồ Cẩm
Đào. Vị cựu chủ tịch nước 79 tuổi đã bị buộc phải rời sân khấu trong lễ bế mạc
đại hội toàn quốc “vì lý do sức khỏe,” theo chỉ thị của Tập.
Khi xem xét hành vi bất thường của Hồ, chắc hẳn
ông muốn nói điều gì đó, như Ma đã làm hai năm trước, dù vẫn chưa rõ Hồ muốn
nói gì. Giờ đây, đoạn video quay lại sự việc cho thấy rằng tập tài liệu trước mặt
Hồ đã bị giằng co qua lại. Từ giờ trở đi, sẽ không dễ dàng để Hồ tham dự các sự
kiện quan trọng.
Hồ Cẩm Đào (phải) dường như đã muốn nói điều
gì đó tại lễ bế mạc đại hội đảng vào ngày 22/10, nhưng thay vào đó, ông đã bị hộ
tống ra khỏi Đại lễ đường Nhân dân, ở Bắc Kinh. (Ảnh của Yusuke Hinata)
Các chính sách kinh tế kiểu Mao Trạch Đông
không chỉ giới hạn trong các liên doanh giữa nhà nước và tư nhân.
Các cửa hàng được gọi là “hợp tác xã cung ứng
và tiếp thị” đã bắt đầu mọc lên như nấm trên khắp cả nước. Tương tự, trung tâm
công cộng chuyên cung cấp hàng thiết yếu, cùng với các “công xã nhân dân,” là
không thể thiếu trong thời đại Mao.
Về khía cạnh này, cũng cần nhắc đến Lương Huệ
Linh, Chủ nhiệm Liên đoàn Hợp tác xã Cung ứng và Tiếp thị Toàn Trung Hoa, người
đã bất ngờ được đề bạt vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
Hợp tác xã cung ứng và tiếp thị là các tổ chức
công được nhà nước tài trợ để bán sản phẩm với giá ưu đãi. Các hợp tác xã này
đã gia tăng vai trò do các đợt phong tỏa được áp dụng như một phần của chính
sách zero-COVID hà khắc tại Trung Quốc.
Các hợp tác xã cung ứng và tiếp thị là trung
tâm triển khai “thịnh vượng chung,” chính sách kinh tế mang dấu ấn riêng của Tập,
nhằm giảm bất bình đẳng thu nhập và thúc đẩy phát triển lấy người dân làm trung
tâm.
Những người Trung Quốc lớn tuổi có thể sẽ nhớ
hoặc biết về các hợp tác xã cung ứng và tiếp thị từ thời Mao. Tuy nhiên, Trung
Quốc ngày nay đã trở nên giàu có, và các thế hệ trẻ, ngay cả ở các vùng nông
thôn, cũng có thể dễ dàng mua những thứ họ cần tại các cửa hàng tiện lợi do tư
nhân điều hành. Sự hồi sinh bất ngờ của các hợp tác xã đang khiến nhiều người
Trung Quốc đứng ngồi không yên.
Các hợp tác xã cung ứng và tiếp thị đã xuất hiện
trên khắp đất nước, đây là một ví dụ ở Bắc Kinh. © Kyodo
Điều này có liên quan gì đến việc thống nhất với
Đài Loan?
Một trong những bài học đến từ cuộc chiến khó
khăn của Nga ở Ukraine. Kết cục của chiến tranh thời hiện đại phụ thuộc vào bên
nào đảm bảo được thế thượng phong trong lĩnh vực viễn thông và Internet, khi mà
chiến tranh mạng và thông tin đang ngày càng trở nên phổ biến.
Trong trường hợp xảy ra chiến tranh, ba công
ty quốc doanh kiểm soát cơ sở hạ tầng viễn thông của Trung Quốc sẽ trở nên vô
cùng quan trọng.
Nhưng một mình họ sẽ không đủ sức để giành chiến
thắng trong cuộc chiến. Trung Quốc chỉ có thể tiến hành chiến tranh nếu nước
này đồng thời kiểm soát các công ty công nghệ thông tin tư nhân, cũng như các
công ty cung ứng hàng tiêu dùng lớn.
Nếu Trung Quốc mở rộng các liên doanh nhà nước-tư
nhân trong các lĩnh vực quan trọng trong thời chiến, nước này sẽ có thể ngay lập
tức phát động chiến tranh.
Nếu Trung Quốc quyết tâm ngăn cản Mỹ hỗ trợ
cho Đài Loan, căng thẳng chưa từng có giữa các cường quốc có thể trở thành cái
cớ để sử dụng vũ lực.
Một kịch bản như vậy có thể mang lại cho Tập một
cơ hội vàng để nhanh chóng phục hồi sau thất bại chính trị tại đại hội đảng,
nơi ông đã không thể thông qua tất cả các sửa đổi điều lệ đảng mà ông muốn, nhiều
khả năng là do sự phản đối từ các nguyên lão trong đảng.
Nếu Tập thành công trong việc thống nhất Đài
Loan, chắc chắn điều đó sẽ đặt ông ngang hàng với Mao, và ông sẽ không cần quan
tâm đến việc vượt qua Đặng Tiểu Bình nữa.
Sau đó, Tập có thể có được vị thế lãnh tụ tối
cao trọn đời tại đại hội toàn quốc tiếp theo của đảng, vào năm 2027.
Khi Tập bắt đầu một trò chơi địa chính trị nhiều
rủi ro, những năm sắp tới sẽ tiềm ẩn rất nhiều sóng gió.
---------------------------------------
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao
của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường
trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận
Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Xi
puts economy on war footing with Taiwan in mind,” Nikkei Asia,
10/11/2022
No comments:
Post a Comment