Các thiết chế dù được thiết kế tốt đến đâu thì cũng
sẽ sụp đổ khi những người vận hành chúng trở nên suy đồi.
Cộng hòa La Mã là một ví dụ điển hình. [1]
Từng được coi là hình thức chính quyền hoàn hảo nhất
tồn tại thời cổ đại, song rốt cuộc nó cũng rơi vào chuyên chế khi mà vào cuối
thời Cộng hòa, các đức hạnh truyền thống như sự tiết chế, lòng ái quốc, và tính
thỏa hiệp chính trị ngày càng sụt giảm. [2]
Khi sao chép mô hình cộng hòa của La Mã, các nhà lập
quốc Mỹ đã nỗ lực sửa chữa nhiều nhược điểm trong thể chế của nó, như thiết lập
một hệ thống phân chia và kiểm soát quyền lực triệt để hơn. [3] Tuy nhiên, họ lại
chẳng thể nào kiểm soát được đức hạnh của con người để tránh cái sai lầm mà người
La Mã từng mắc phải.
Giờ đây, những điều ấy bắt đầu xuất hiện tại Mỹ như
nạn phe phái, bế tắc chính trị và bất bình đẳng xã hội – thật chẳng khác gì mấy
so với những tháng năm cuối cùng của Cộng hòa La Mã.
TIỀN BẠC
LÀM THU HẸP CƠ HỘI THAM CHÍNH
Nếu như xưa kia Caesar đã phải vay mượn tới 1.300
ta-lăng (đơn vị tiền tệ của La Mã, một ta-lăng vào khoảng hơn 32kg vàng) cho
các chiến dịch tranh cử [4], thì nay người Mỹ cũng tiêu tốn hàng tỷ đô-la cho
các cuộc bầu cử tổng thống.
Tốn kém nhất phải kể tới mùa bầu cử năm 2012, khi mà
Mỹ đã bỏ ra một số tiền khổng lồ vào tầm 6 tỷ đô-la. [5] Họ dùng tiền vào việc
gì mà hao đến vậy?
Các ứng cử viên “chạy đua” vào chính trường La Mã
thường mua chuộc dân chúng bằng cách chi tiêu hoang phí vào những bữa tiệc, trò
chơi, và vô vàn buổi trình diễn.
Còn ngày nay, các ứng viên tổng thống Mỹ có thể tổ
chức những chiến dịch kéo dài cả năm trời trước kỳ bầu cử. Họ chạy quảng cáo
trên truyền hình, đi tới từng bang để diễn thuyết, và cần tới một ê-kíp khổng lồ
để lo liệu mọi sự, từ việc chọn một bộ vest, cho tới giăng khắp nơi những tấm
băng-rôn.
Có lý do chính đáng để họ phải chi nhiều đến vậy.
Theo một khảo sát của tổ chức United Republic về cuộc
bầu cử quốc hội Mỹ năm 2012, những ứng cử viên hầu bao rủng rỉnh hơn sẽ có tới
91% khả năng thắng cử. [6] Rõ
ràng, giờ đây, khó có chỗ cho những ai thực sự có tài năng chính trị và có tinh
thần ái quốc nếu họ không đủ tiền để tranh cử.
TIỀN BẠC
CHI PHỐI CHÍNH TRỊ
Trong cộng hòa La Mã cũng có các tổ chức như các tập
đoàn ngày nay, đó là giới Tô thuế (Publican). Việc quản lý thu thuế hay các dự
án xây dựng công cộng thường được đấu thầu cho các publican trong một thời gian
nhất định, giúp đem lại cho họ một nguồn thu khổng lồ. Chính vì mối lợi lớn như
vậy, nên họ luôn tìm cách mua chuộc Viện nguyên lão.
Không có các nguyên lão bảo trợ, giới Tô thuế không
thể nhận được thầu khai thác các tỉnh; và không có các Tô thuế tài trợ, giới
nguyên lão không thể chi trả cho các chiến dịch tranh cử vào ghế Quan Chấp
chính. Quan hệ này là một trong những nguyên nhân chính đã phá hủy các cuộc bầu
cử và làm mục rữa chính quyền.
Ở Mỹ cũng không khác là mấy. Để tranh cử, các ứng cử
viên cần phải có những nhà tài trợ kếch sù như các công ty, tập đoàn lớn. Các ứng
cử viên hứa hẹn để được tài trợ, và rồi khi thắng cử, chính những lời hứa đó sẽ
dễ dàng bóp méo chính sách. Thay vì phục vụ lợi ích chung cho toàn thể quốc
gia, thì nay các chính sách lại có khuynh hướng phục vụ cho các tập đoàn. [7]
Chính điều ấy làm cho môi trường chính trị Mỹ trở
nên dần suy đồi. Chức vụ chính trị giờ đây không được coi như một vinh hạnh và
bổn phận phục vụ quốc gia, mà như một cơ hội tìm kiếm tư lợi cá nhân. Ranh giới
giữa vận động hành lang và tham nhũng chính sách ngày càng mỏng manh, và khó mà
biết được ai mới là người thực sự hưởng lợi sau một cuộc bầu cử dân chủ.
PHÂN
HÓA XÃ HỘI VÀ TÌNH TRẠNG PHE PHÁI
Một trong các nguyên nhân sâu xa khiến cho xã hội Mỹ
chia rẽ như hiện nay là do tầng lớp trung lưu bị thu hẹp, khi bất bình đẳng ở Mỹ
ngày càng tăng. So với những năm 1980, ngày nay 1% dân số giàu nhất nước Mỹ đã
kiếm được gấp 3 lần thu nhập; trong khi đó, 50% dân số ở dưới đáy vẫn chẳng
thay đổi gì. [8]
Nếu như trước kia giới trung lưu chiếm phần đông dân
số và là trọng tâm của chính sách, thì ngày nay xã hội phân hóa khiến cho chính
sách giữa các đảng phái ngày càng khác biệt.
Trong nhiều
thập kỷ qua, hai đảng Dân chủ và Cộng hòa đã không thể thỏa hiệp để giải quyết
các vấn đề như nhập cư, an ninh và an sinh xã hội. Nhà kinh tế
học Daron Acemoglu cho rằng nước Mỹ lúc này đang trong một giai đoạn “đả phá
các tín điều”, khi mà xã hội ngày càng phân cực sâu sắc.
Dễ thấy nhất là trường hợp của vị tổng thống Mỹ
Donald Trump mới nhậm chức hồi đầu năm nay, khi ông đã phá bỏ nhiều chuẩn mực
chính trị truyền thống của Mỹ trong những tháng đầu tiên cầm quyền. [9] Chính
vì vậy mà giờ đây, việc vận hành chính quyền trôi chảy trở nên khó khăn hơn bao
giờ hết.
Người Mỹ cần phải biết rằng một trong những nguyên
nhân chính khiến Cộng hòa La Mã sụp đổ chính là mối bất hòa phe phái.
Cuối thời kỳ Cộng hòa, khi nền chính trị bị chia rẽ
giữa giới lãnh đạo quý tộc (đại diện là Sulla, Cato, Brutus) và giới lãnh đạo
bình dân (đại diện là Gracchi, Gaius, Caesar), hai phe này đã không chịu thỏa
hiệp với nhau. Họ đã sử dụng những biện pháp ngoài khuôn khổ thiết chế để giải
quyết vấn đề: thông qua luật bất chấp ý kiến của Viện nguyên lão, nắm giữ quân
đội cho mục đích chính trị cá nhân, thậm chí dùng tới cả đao gươm.
BẾ TẮC
CHÍNH TRỊ
Những điều kể trên đã biến Mỹ thành một thể chế mà
nhà khoa học chính trị Fukuyama gọi là “nền dân chủ phủ quyết”, nơi người ta sử
dụng các thiết chế chính trị để cản trở lẫn nhau, dẫn đến bế tắc chính trị.
Cộng hòa La Mã cũng từng sở hữu một hệ thống kiểm
soát và đối trọng để cân bằng quyền lực. Hệ thống này vận hành rất tốt vào thời
kỳ đầu, khi người La Mã vẫn là những con người đức hạnh, tiết chế, thỏa hiệp vì
lợi ích chung.
Tuy nhiên nó đã không còn vận hành được nữa khi lòng
vị kỷ và tham vọng trở nên quá mức. Và khi đức hạnh suy đồi, người ta sẵn sàng
sử dụng bất cứ phương tiện gì để đạt được quyền lực, kể cả cái phương tiện vốn
dùng để kiểm soát quyền lực. Đó là lúc hồi chuông gióng lên, báo hiệu cái chết
của nền cộng hòa.
Từ những dấu hiệu trên, người ta không khỏi lo ngại
về tương lai của một nền cộng hòa non trẻ chỉ mới bằng một nửa tuổi đời của Cộng
hòa La Mã xưa kia.
Liệu nước Mỹ có vượt qua được số phận của cường quốc
bản mẫu của nó hay chăng? Thời gian sẽ trả lời.
---
XEM
THÊM
Kỳ 1: Người La Mã nhốt quyền lực vào lồng thể chế cộng
hòa như thế nào
https://www.luatkhoa.org/…/nguoi-la-ma-nhot-quyen-luc-vao-…/
https://www.luatkhoa.org/…/nguoi-la-ma-nhot-quyen-luc-vao-…/
Kỳ 2: Bốn nguyên nhân khiến Cộng hòa La Mã sụp đổ
https://www.luatkhoa.org/…/bon-nguyen-nhan-khien-nen-cong-…/
https://www.luatkhoa.org/…/bon-nguyen-nhan-khien-nen-cong-…/
Kỳ 3: Các nhà lập quốc Mỹ học gì từ nền Cộng hòa La
Mã?
https://www.luatkhoa.org/…/cac-nha-lap-quoc-hoc-gi-tu-nen-…/
https://www.luatkhoa.org/…/cac-nha-lap-quoc-hoc-gi-tu-nen-…/
---
CHÚ
THÍCH
1. Vi Yên, "Bốn nguyên nhân khiến nền Cộng hòa
La Mã sụp đổ", Luật Khoa, 14/8/2017.
https://www.luatkhoa.org/…/bon-nguyen-nhan-khien-nen-cong-…/
https://www.luatkhoa.org/…/bon-nguyen-nhan-khien-nen-cong-…/
2. Minh Anh, "Người La Mã 'nhốt' quyền lực vào
'lồng' thể chế cộng hòa như thế nào?", Luật Khoa, 05/08/2017.
https://www.luatkhoa.org/…/nguoi-la-ma-nhot-quyen-luc-vao-…/
https://www.luatkhoa.org/…/nguoi-la-ma-nhot-quyen-luc-vao-…/
3. Vi Yên, "Các nhà lập quốc Mỹ học gì từ nền Cộng
hòa La Mã", Luật Khoa, 22/8/2018.
https://www.luatkhoa.org/…/cac-nha-lap-quoc-hoc-gi-tu-nen-…/
https://www.luatkhoa.org/…/cac-nha-lap-quoc-hoc-gi-tu-nen-…/
4. John Dryden (chuyển ngữ) 2015, Plutarch, Plutarch
Lives: Life of Julius Caesar, CreateSpace Independent Publishing Platform,
chương 5, mục 4.
5. John Hudson, "The most expensive election in
history by the numbers", The Atlantic, 6/11/2012.
https://www.theatlantic.com/…/most-expensive-electi…/321728/
https://www.theatlantic.com/…/most-expensive-electi…/321728/
6. "Money wins congressional races 91% of the
time", Represent.us, 2012.
https://visual.ly/…/infogra…/politics/how-money-won-congress
https://visual.ly/…/infogra…/politics/how-money-won-congress
7. Tamasin Cave and Andy Rowell, "The truth
about lobbying: 10 ways big business controls government", The Guardian,
12/3/2014.
https://www.theguardian.com/…/lobbying-10-ways-corprations-…
https://www.theguardian.com/…/lobbying-10-ways-corprations-…
8. Heather Long, "U.S. inequality keeps getting
uglier", CNN, 22/12/2016.
http://money.cnn.com/…/econo…/us-inequality-worse/index.html
http://money.cnn.com/…/econo…/us-inequality-worse/index.html
9. Daron Acemoğlu, "American democracy is dying
and this election won't fix it", Foreign Policy, 7/11/2016
http://foreignpolicy.com/…/american-democracy-is-dying-and…/
http://foreignpolicy.com/…/american-democracy-is-dying-and…/
---
TÀI
LIỆU THAM KHẢO
1. Henrik Mouritsen, 2017, Politics in The Roman
Republic, Cambridge University Press.
2. Mortimer N. Sellers, 1994, American
Republicanism: Roman Ideology in the United States Constitution, NYU Press.
3. Robin Waterfield (biên tập) 2010; Polybius; The
Histories (Oxford World’s Classics); Oxford University Press.
4. O. Foster (chuyển ngữ) 1919; Livy; Livy: History
of Rome; Harvard University Press.
5. Marshall Davies Lloyd 1999; Polybius and the
Founding Fathers: the separation of powers; St. Margaret’s School.
6. William E. Dunstan; 2010; Ancient Rome; Rowman
& Littlefield Publishers.
7. Ian Scott-Kilvert (chuyển ngữ) 2010, Plutarch,
Rome in Crisis, Penguin Classics.
8. Anthony Everitt (chuyển ngữ) 2006, Augustus,
Augustus: The Life of Rome’s First Emperor, Random House.
9. A. J. Woodman (chuyển ngữ) 2008, Sallust,
Catiline’s War, The Jurgurthine War, Histories, Penguin Classics.
---
ẢNH
Lane Hickenbottom/ Reuters
Lane Hickenbottom/ Reuters
---
Bài đăng trên Luật Khoa ngày 13/09/2017 tại https://www.luatkhoa.org/…/co-dang-giam-vao-vet-xe-cua-con…/
Bài đăng trên Luật Khoa ngày 13/09/2017 tại https://www.luatkhoa.org/…/co-dang-giam-vao-vet-xe-cua-con…/
----------------------------------
Vi
Yên Nguyễn cùng với Manh
Kim và Nguyễn
Dung.
THU THẬP THÔNG TIN GỬI FACEBOOK
Để khiếu nại vấn đề các tài khoản Facebook của người
dùng Việt Nam bị tấn công vô cớ, nhóm SaveNET khởi tạo danh sách này nhằm thu
thập thông tin của các cá nhân đã và đang bị tấn công khiến cho tài khoản
Facebook của họ bị khóa tạm thời hoặc vĩnh viễn; bị xóa bài viết do lên tiếng đấu
tranh cho nhân quyền và dân chủ, viết bài phản biện chính sách, hoặc tố cáo sai
phạm của quan chức, doanh nghiệp.
Mọi thông tin do bạn cung cấp sẽ được đối tác c...
*
Vi
Yên Nguyễn cùng với Trần
Dã Chân và 2
người khác.
QUỐC TẾ NÓI GÌ VỀ LUẬT AN NINH MẠNG VIỆT
NAM?
- Facebook: "sẽ không bao giờ cung cấp thông
tin cho chính phủ Việt Nam, trừ những ngoại lệ cực kỳ hiếm hoi." [1]
- 32 Nghị sỹ Châu Âu ra điều kiện phê chuẩn EVFTA:
"chính phủ Việt Nam phải sửa đổi Luật An ninh mạng theo hướng tuân thủ các
tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế." [2]
...Xem thêm
*
BỘ CÔNG AN VIỆT NAM SỬ DỤNG THIẾT BỊ DO
TRUNG QUỐC VIỆN TRỢ
Ngày 16/9 vừa rồi, Bộ Công an Việt Nam đã cắt băng
khánh thành phòng LAB do Trung Quốc viện trợ cho mục đích "đấu tranh
phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao", như một nỗ lực dọn đường để
thực thi Luật An ninh mạng sắp có hiệu lực từ đầu năm tới. [1]
Ít ai biết rằng, đầu năm nay, Trung Quốc đã bị cáo
buộc ăn cắp dữ liệu của trụ sở Liên minh Châu Phi, tòa nhà vốn do Trung Quốc hỗ
trợ xây dựng vào năm 2012. [2]
...Xem thêm
*
Vi
Yên Nguyễn đã cập nhật ảnh bìa của cô ấy.
Ký tên Kiến nghị Quốc hội hoãn thi hành
Luật An ninh mạng: https://bit.ly/hoanluatanm
KIẾN NGHỊ QUỐC HỘI HOÃN THI HÀNH LUẬT AN NINH MẠNG ĐỂ
SỬA ĐỔI
Kính gửi: Các Đại biểu Quốc hội Việt Nam
...Đọc
tiếp
No comments:
Post a Comment