Chiến
tranh thời công nghệ : drone, tia laser, tên lửa siêu thanh và trí thông
minh nhân tạo AI
Thùy
Dương - RFI
Đăng
ngày: 11/09/2024 - 12:06
Trong
bối cảnh chiến tranh Ukraina và Gaza ngày càng căng thẳng, với sự triển khai
ngày càng nhiều loại vũ khí tân tiến, tuần báo Pháp Le Point gần đây dành một hồ
sơ đặc biệt với nhiều bài viết tìm lời giải đáp cho câu hỏi « Công
nghệ đã cách mạng hóa chiến tranh như thế nào », nhận định các loại vũ khí
mới như laser, các đội drone, tên lửa siêu thanh, đặc biệt có sử dụng trí thông
minh nhân tạo AI … đã sẵn sàng làm đảo lộn các cuộc xung đột.
HÌNH
:
Một
quân nhân Ukraina kiểm tra kết nối của drone trước khi cho hoạt động ở gần tiền
tuyến tại Zaporijia, ngày 02/02/2024. REUTERS – STRINGER
RFI tiếng
Việt lược dịch một số ý chính và giới thiệu dưới dạng hỏi đáp.
Các
phát minh sẽ làm thay đổi hoàn toàn cách thức tiến hành chiến tranh ?
Đúng
là nghệ thuật chiến tranh không thoát khỏi sự tăng tốc của lịch sử. Trước đây,
phải mất nhiều thập kỷ, thậm chí nhiều thế kỷ để phát minh ra một hợp kim mới
hoặc thay đổi hình dạng một chiếc khiên ở thời Cổ đại, nhưng hiện nay thì chỉ
sau 6 tháng là 1 loại drone đã trở thành lỗi thời, tụt hậu trên chiến trường.
Theo Léo Péria-Peigné, nhà nghiên cứu của Đài quan sát các cuộc xung đột trong
tương lai, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp (Ifri) : « Sẽ không còn tồn tại
một phát minh có thể một mình làm thay đổi cuộc chơi, ngoại trừ vũ khí hạt
nhân » và « chiến tranh vẫn là một cuộc đấu tay đôi
không có giải pháp thần kỳ mà cần có sự kết hợp của tất cả các hệ thống vũ khí
cần thiết ». Tuy nhiên, trong mọi lĩnh vực, các phát minh sẽ làm
thay đổi hoàn toàn cách thức tiến hành chiến tranh. Biểu tượng của cuộc cách mạng
này là trí tuệ nhân tạo (AI).
Trong
một hội nghị hôm 15/07/2024, tướng Mark Milley, tham mưu trưởng quân đội Mỹ dưới
thời tổng thống Donald Trump và Joe Biden dự báo : « Sau 10-15 năm
nữa, 1/3 quân đội Mỹ sẽ được rô bốt hóa và phần lớn sẽ do các hệ thống được
trang bị trí thông minh nhân tạo điều khiển ». Tại Hoa Kỳ cũng
như ở Trung Quốc, hàng ngàn kỹ sư đang nghiên cứu các thuật toán chuyên phân
tích tình báo, giám sát tự động mọi chuyển động của kẻ thù và điều khiển các đội
drone thực hiện nhiệm vụ, thậm chí bảo trì dự phòng các phương tiện có giá trị
nhất như máy bay, tàu và xe tăng. Hầu hết mọi thứ đều có thể được lập trình
trong vòng nháy mắt nhờ AI, sau đó con người sẽ phải tuân theo nhịp độ máy móc
đặt ra.
Trong
chiến tranh, trí thông minh nhân tạo sẽ có khả năng chủ động, tự quyết nhiều
hơn ?
Sắp
tới đây sẽ là thời của hệ thống vũ khí sát thương tự động (Sala, đôi khi còn được
gọi là « drone sát thủ »). Nhưng một số nước,
trong đó có Pháp, vẫn từ chối triển khai ý tưởng chế tạo các drone có khả năng
tự quyết định - cao hơn các loại vũ khí hiện tại - tiêu diệt đối phương mà
không cần có sự can thiệp của con người, chẳng hạn, tiêu diệt bất kỳ binh lính
nào đi vào khu vực hoặc tiêu diệt bất kỳ máy bay nào có tín hiệu radar được cho
là của kẻ thù. Các hệ thống sát thương tự động này do con người lập trình,
nhưng hành động sát thương sẽ được tự động hóa trên quy mô lớn.
Thời
gian ra quyết định thường là yếu tố mang lại chiến thắng hay thất bại, nên quân
đội nhiều nước chắc chắn sẽ bị quyến rũ về khả năng này. Để giảm thiểu nguy cơ
thất bại, Hoa Kỳ không cấm cản việc trao cho các loại vũ khí tương lai khả năng
tự quyết cao, thông qua phương pháp tiếp cận mà Darpa, cơ quan nghiên cứu quân
sự của Lầu Năm Góc, mô tả là « có khả năng thích ứng ». Đương
nhiên, con người có quyền ra quyết định, nhưng các kỹ sư Mỹ cũng đang phát triển
các phương thức tăng cường hay thậm chí trao toàn quyền tự quyết cho trí thông
minh nhân tạo AI trước một đối thủ không có cùng nguyên tắc đạo đức.
Làm
như vậy có nguy cơ chệch hướng hay không ?
Dĩ
nhiên, phương thức tự quyết như vậy kéo theo nguy cơ chệch hướng, trong trường
hợp xảy ra tấn công tin tặc nhắm vào hệ thống AI hoặc khi hệ thống gặp trục trặc
bất thường. Bằng chứng cho thấy Lầu Năm Góc nhận thức được về nguy cơ này
: ngày 29/12/2024, qua gọi thầu, Không quân Hoa Kỳ cho thấy ý định đào tạo các
nhân viên an ninh AI, chịu trách nhiệm giám sát các thuật toán về hành vi và định
hướng lại các thuật toán này nếu cần thiết. Nhưng liệu họ có đủ năng lực kỹ thuật
và sức mạnh để đối phó với AI cực kỳ phức tạp mà ngay cả những người tạo ra
chúng hiện cũng khó nắm bắt được mọi hoạt động ? Một chuyên gia làm việc cho bộ
Quân Lực Pháp về đề tài này cho biết : « Hiểu cách thức vận hành của
AI thậm chí còn khó hơn tạo ra nó, bởi vì AI phát triển trong quá trình trau dồi
và sau mỗi lần sử dụng ».
Tệ
hơn nữa, trong bối cảnh « thuật toán hóa » ồ ạt các
cuộc chiến tranh, việc đầu độc AI trở thành mối đe dọa hiện hữu đối với các quốc
gia. Các độc tố kỹ thuật số, thường là mã độc, có thể được tích hợp vào những
« viên gạch nền móng » được sử dụng để tạo ra thuật toán, kể
cả trong thời bình để sau này có thể sử dụng nếu cần. Với việc quốc tế hóa của
các nhóm khoa học gia và sự hiện diện của các nhà nghiên cứu Trung Quốc ở hầu
khắp các đơn vị nghiên cứu của phương Tây, chủ đề này khiến các đồng minh NATO
lo lắng. Thông tin sai lệch cũng có thể được đưa vào cơ sở dữ liệu dùng để AI
trau dồi hoặc được phát tán làm mồi nhử khi tiến hành các hoạt động. Mục tiêu
là thúc đẩy AI ra quyết định ngược với lợi ích của chủ nhân mà họ không nhận ra
ngay lập tức. Điều này quả là một cơn ác mộng.
Trong
chiến tranh hiện đại, cũng không thể không nói tới drone ?
Các
cuộc chiến ở Armenia, Trung Đông và Ukraina đã khiến drone trở thành một trong
những công cụ thiết yếu. Trước đây, sức mạnh của quân đội được tính bằng số lượng
xe tăng, tàu khu trục hoặc máy bay, nhưng ngày nay thì phải tính tới số lượng
drone. Nhưng tới đây, sẽ không chỉ còn là những chiếc drone đơn lẻ được điều
khiển từ xa mà sẽ có các đội – các bầy đàn bao gồm hàng chục, hàng trăm hoặc thậm
chí là hàng ngàn drone, tập trung tấn công trong một không gian nhỏ, chẳng hạn
như một căn cứ quân sự hoặc một cơ sở công nghiệp. Một lực lượng đông đảo drone
như vậy sẽ vô hiệu hóa bất kỳ hệ thống phòng thủ nào, kể cả những hệ thống hiện
mới đang được phát triển.
Không
phải là cảnh trong chuyện khoa học viễn tưởng, hồi tháng 5 năm ngoái, các kỹ sư
của Mỹ đã cho bay 5.293 drone trang bị đèn LED nhiều màu trong một buổi trình
diễn ban đêm. Kỷ lục thế giới trước đó là 5.164 drone bay cùng lúc do Trung Quốc
lập cách nay 3 năm. Các thuật toán cho phép drone bay theo đội hình đang được
điều chỉnh để áp dụng cho các hoạt động quân sự.
Éric
Ligne, phó chủ tịch tập đoàn công nghiệp quốc phòng Thales của Pháp, chuyên
trách bộ phận chiến tranh drone, giải thích : « Trong phần lớn các
trường hợp ngày nay, người điều khiển drone mỗi lần chỉ điều khiển một chiếc
duy nhất qua kết nối radio », nhưng nay nhóm của ông đã cho cả đội
drone gồm khoảng mươi chiếc không đồng nhất bay và thực hiện các nhiệm vụ cụ thể
dưới sự kiểm soát của một người điều khiển duy nhất. Khả năng sử dụng các đội
drone là vô tận và nhiều khi trên cả mong đợi. Theo tướng Pierre Schill, tư lệnh
lục quân Pháp, chẳng hạn « các đội drone có thể đóng vai trò ngụy
trang điện tử bằng cách phát sóng phía trên một trạm chỉ huy ». Sắp tới
có thể sẽ có một cuộc cách mạng thực sự trong lĩnh vực
drone : tích hợp trí tuệ nhân tạo với drone.
Theo
Giorgio Parisi, giải Nobel vật lý năm 2021, trong các đội drone mà con người tạo
ra, chúng có thể liên lạc được với nhau ở tầm xa. AI là công nghệ duy nhất
có khả năng tạo cho đội drone khả năng khéo léo để cho một drone khác thay vào
vị trí drone vừa bị bắn hạ và lập lại đội hình chuẩn. Các bộ xử lý nhỏ của mỗi
chiếc drone được kết nối lại với nhau, mang lại khả năng tính toán cao chừng
nào liên kết radio vẫn hoạt động hiệu quả. Nhưng nếu tần số không bảo đảm, bị
làm nhiễu sóng, hay nếu có những thay đổi thường xuyên về tần số và chế độ mã
hóa, thì khả năng liên lạc giữa các drone đó không dễ được duy trì.
Vũ
khí laser sẽ sớm được đưa ra chiến trường ?
Một
điều mới lạ khác mà cho đến gần đây vẫn thuộc về khoa học viễn tưởng : tia
laser. Một số ít vũ khí thử nghiệm, đặc biệt được lắp đặt trên tàu và xe bọc
thép nhỏ, đang mở đường cho việc hệ thống hóa sự hiện diện của laser trên chiến
trường, bên cạnh súng trường, đại bác và tên lửa truyền thống. Với tia laser,
không cần đến đạn dược : số lần bắn không bị giới hạn, miễn là có đủ năng lượng.
Léo Péria-Peigné, nhà nghiên cứu của Đài quan sát các cuộc xung đột trong tương
lai, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp (Ifri), giải thích : « Khả năng bắn
laser ngay lập tức cũng là một lợi thế lớn », nhưng khi sử dụng
nhiều thì tia laser cũng có thể có các vấn đề, chẳng hạn về nhiệt. Việc bọc
thép phương tiện, cũng như hậu cần và đặc biệt là việc sản xuất năng lượng của
xe, tàu và máy bay cũng phải được cải tiến để phù hợp với việc trang bị và sử dụng
tia laser. Ngày nay, chỉ có các tàu sân bay được trang bị lò phản ứng hạt nhân
nhỏ mới có đủ điện để triển khai một số pháo laser cho các trận giao tranh cường
độ cao.
Công
nghệ siêu thanh liệu có phải là một cuộc cách mạng ?
Có
khả năng nhanh hơn gấp 5 lần tốc độ âm thanh (6.174 km/h), cùng với các tên lửa
hạt nhân liên lục địa, tên lửa hành trình và máy bay siêu thanh là những loại
vũ khí gần như không thể ngăn cản. Không giống như tên lửa hạt nhân liên lục địa,
quỹ đạo bay của máy bay siêu thanh không phải là đạn đạo. Cho đến thời khắc cuối
cùng, chúng vẫn cơ động để thoát khỏi hệ thống phòng không hoặc ngụy trang nguồn
gốc thực sự của cuộc tấn công. Tốc độ của chúng khiến đối phương chỉ có khoảnh
khắc ngắn ngủi để phản ứng, có thể dưới hình thức một cuộc phản công chớp
nhoáng nhắm vào hệ thống dẫn đường và vũ khí siêu thanh đối phương : đây chẳng
hạn là điều mà Nga đang lên kế hoạch, với sự kết hợp của tên lửa và tia laser.
Tuy
nhiên, vũ khí siêu thanh rất đắt tiền và không phải lúc nào cũng mang lại lợi
thế quyết định. Chuyên gia Léo Péria-Peigné cho biết : « Nga
có tên lửa siêu thanh nhưng từ hai năm nay chúng vẫn không mang lại cho họ chiến
thắng. Nga muốn sản xuất vô số drone cỡ nhỏ hơn, hoặc rất nhiều tên lửa thông
thường với tổng chi phí chỉ bằng một tên lửa siêu thanh ».
----------------------------
Các
nội dung liên quan
ĐIỂM
BÁO
Sau
drone, đến lượt robot xuất hiện trên chiến trường Ukraina
CHIẾN
TRANH UKRAINA - NGA
Lần
đầu tiên, Nga sử dụng tên lửa siêu thanh Zircon ở Ukraina
Tạp
chí Đặc biệt
Cuộc
phô diễn vũ khí siêu thanh tại triển lãm Le Bourget 2023
No comments:
Post a Comment