Hòa
giải dân tộc nhìn từ cách đối xử với người đã mất trong chiến tranh
RFA
2022.11.07
Ở phần trước, PGS. TS. Alex Thái Võ chia sẻ về chính sách
hòa giải của hai chính phủ Việt Mỹ, về góc nhìn của ông đối với con đường hòa giải dân tộc, và ở phần 3, ông chia sẻ quan niệm và những hành động cụ thể của
mình về hòa giải thông qua các ứng xử văn minh với người đã khuất trong chiến
tranh.
Vietnam American Foundation đi tìm hài cốt người tù
VNCH mất trong các trại cải tạo sau 1975. Vietnam American Foundation
1.
Nghĩa tử là nghĩa tận
RFA:
Cách đây gần hai mươi năm, phía Mỹ tìm thấy một chiếc máy bay rơi trong chiến
tranh Việt Nam, trong đó họ tìm thấy khoảng 81 hài cốt quân nhân Việt Nam Cộng
Hòa và bốn hài cốt người Mỹ. Họ mang hài cốt binh sỹ Mỹ về nước và đề nghị
Chính phủ Việt Nam nhận những bộ hài cốt của quân nhân VNCH. Nhưng phía Việt
Nam không nhận, và Mỹ phải mang về an nghỉ tại Hawaii và sau đó là California.
Alex
Thái Võ: Mình nghĩ rằng Nhà nước Việt Nam ngày nay với tư
cách là bên thắng cuộc, họ tiếp quản mọi thứ thuộc về VNCH và họ có trách nhiệm
với cả những tử sĩ VNCH đã mất. Khi thắng cuộc, họ tiếp quản mọi tài sản của
VNCH thì xét về mặt lý thuyết, họ cũng phải có trách nhiệm với cả những người
lính VNCH dù xác của những người lính ấy nằm ở đâu. Nhưng đó chỉ là nói về mặt
lý thuyết thôi. Còn về mặt thực tế thì họ bối rối vì nhiều câu hỏi: Mang
những bộ hài cốt đó về thì chôn cất thế nào? Bia mộ lại phải ghi là VNCH hay
sao? Họ đâu phải là lính của chúng ta?... Cho nên họ từ chối cũng là
điều dễ hiểu.
Nhưng mình muốn kể thêm một câu chuyện thế này. Khi làm việc cho Bộ Quốc
phòng Hoa Kỳ trong dự án tìm hài cốt quân nhân mất tích trong chiến tranh Việt
Nam, mình biết là Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đã tìm thấy nhiều hài cốt của binh sỹ Cộng
sản, dù là họ không thể xác định được đó là binh sỹ Cộng Sản ở Miền Nam nổi dậy
hay là quân nhân từ Bắc Việt. Nhưng Chính phủ Việt Nam cũng không chấp nhận
mang những hài cốt đó về, dù đó là xác những người đã từng đánh cho mình. Chính
họ không nhận về những bộ hài cốt của người bên mình, nên việc họ không nhận
hài cốt quân nhân VNCH cũng là điều dễ hiểu. Bây giờ ở trung tâm bên Hawaii vẫn
còn giữ hài cốt của quân nhân Cộng Sản mất tích. Đó là những hài cốt chúng tôi
xếp vào nhóm “Stateless” (không được quốc gia nào nhận về). Thành ra đó là những
hài cốt còn “lang thang”.
*
RFA:
Tại sao Trung tâm Việt Nam học ở Đại học Kỹ thuật Texas nơi anh đang làm việc
hiện đang xây dựng cơ sở dữ liệu về quân nhân mất tích của cả ba bên: Hoa Kỳ,
VNCH và VNDCCH?
Alex
Thái Võ: Nếu mà có đủ kinh phí, chúng tôi còn muốn mở rộng cơ
sở dữ liệu cho tất cả các bên khác như Hàn Quốc, Úc… kể cả Liên Xô và Trung Quốc.
Đảng Cộng sản Trung Quốc đã gửi khoảng 320 ngàn quân nhân vào Việt Nam. Và theo
tư liêu mà mình có được thì ở những giai đoạn cao điểm của cuộc chiến, quân
nhân Liên Xô và Trung Quốc có mặt ở chiến trường Miền Nam, có mặt ở tận vùng Đồng
bằng Sông Cửu Long. Họ có thể là cố vấn quân sự, làm phim tuyên truyền, tình
báo,... đều có hết. Họ đi theo các đơn vị VNDCCH, cố vấn cho họ cách tuyên truyền.
Mình đặt tên cho bài phát biểu của mình tại Hội nghị về hòa giải vết
thương chiến tranh ở Viện Hòa Bình Hoa Kỳ là “Reconciliation with the
Stateless” (Hòa giải với những người không còn quốc gia). Về lý thuyết như mình
đã nói, Chính phủ Việt Nam là bên thắng cuộc thì họ có trách nhiệm kế thừa và
có trách nhiệm với mọi thứ nhận từ bên thua cuộc, kể cả hài cốt quân nhân.
Nhưng Chính phủ Việt Nam không nhận họ thì họ trở thành “Stateless” (không còn
quốc gia). Trong gần 50 năm qua, những người Việt bỏ nước ra đi đã mang quốc tịch
nước ngoài, không còn tư cách pháp lý để về nước tìm hài cốt người anh em cũ,
còn Nhà nước Việt Nam thì không quan tâm đến họ. Nhưng mình nghĩ bây giờ cuộc
chiến đã kết thúc gần 50 năm rồi. Cộng đồng người Việt Nam ở Mỹ đã củng cố lại
được vị trí của họ. Họ có nhiều đại diện trong Quốc hội Mỹ, nhiều người thành
công trong quân đội Mỹ, trong kinh tế, công nghệ, giáo dục. Chúng ta với tư
cách là người Mỹ có quyền đưa ra tiếng nói yêu cầu Chính phủ Hoa Kỳ có trách
nhiệm cả với hài cốt quân nhân VNCH mất tích. Lý do là khi Chính phủ Mỹ lấy tiền
thuế của dân để giúp Chính phủ Việt Nam tìm hài cốt quân nhân mất tích, họ lấy
tiền thuế đó từ đâu?
*
RFA:
Từ người Mỹ, trong đó có hai triệu rưỡi người Mỹ gốc Việt.
Alex
Thái Võ: Và vì thế, anh lấy tiền thuế đó đi giúp cho những
người ngày xưa là kẻ địch nhưng bây giờ là đối tác thì anh cũng phải có trách
nhiệm với những quân nhân VNCH, những người hi sinh trong chiến tranh hoặc
trong các trại cải tạo, trại tị nạn, có trách nhiệm với cả những người mất mạng
ở ngoài biển.
2.
Nhìn nhau như những con người
RFA:
Ở Sài Gòn có những nhà thờ, ngôi chùa đang nuôi dưỡng các cụ già thương phế
binh VNCH bây giờ đều đã là bảy tám mươi tuổi, bị tàn tật từ thời chiến. .
Alex
Thái Võ: Và trong các chương trình trợ giúp của Chính phủ Mỹ
cho Việt Nam thuộc khuôn khổ chính sách hòa giải Mỹ Việt này có cả chương trình
giúp đỡ cho thương binh Cộng sản. Trong khi đó thương phế binh VNCH thì sống lê
lết gần 50 năm nay rồi thì không ai quan tâm. Họ cụt chân cụt tay. Theo tôi được
biết cộng đồng Việt Nam bên này gây quỹ gửi về giúp họ mà đôi khi còn bị làm
khó khăn nữa.
Không phải là mình cứ cố khơi lại chuyện VNCH đâu, mà sự thực là ban tổ
chức của hội nghị về hòa giải chiến tranh của Viện Hòa Bình Hoa Kỳ này đã
mời Thái đến và muốn Thái nói về việc tìm hài cốt quân nhân VNCH. Đó là bài nói
chuyện được đặt hàng bởi chính Viện Hòa Bình Hoa Kỳ của Chính phủ Mỹ. Thành ra
tôi mới đưa ra tiếng nói là Chính phủ Hoa Kỳ phải có trách nhiệm với quân nhân
VNCH mất tích. Chính phủ Việt Nam phải có trách nhiệm với quân nhân mất tích của
họ. Đó là việc đương nhiên. Nhưng họ cũng có trách nhiệm với cả cộng đồng họ kế
thừa sau chiến thắng. Nếu chúng ta không muốn nói đến “trách nhiệm” thì chúng
ta hãy nói như chính các vị Đại sứ Phạm Quang Vinh hay Tôn Nữ Thị Ninh đã nói
là “humantarian aid” (hỗ trợ nhân đạo). Tất cả những xác người đang còn nằm lại
rải rác trên mảnh đất này vì cuộc chiến, dù là “người Cộng sản” hay “người Cộng
hòa”, thì trước khi họ thuộc về một thể chế nào thì họ là một con người, có cha
có mẹ, có anh có chị có em, có dòng họ, bạn bè. Chúng ta đang muốn tìm một điểm
chung để nói chuyện mà, phải không? Nếu tìm điểm chung trong chính trị thấy khó
quá, dễ tranh cãi, vậy thì hãy đặt chuyện đó sang một bên. Còn nếu nhìn những
xác người còn nằm lại đó từ góc độ con người, góc độ nhân đạo, thì nó xóa đi những
khó khăn do vấn đề chính trị tạo ra.
Hãy nhìn họ như những người đang cần được đưa về với gia đình họ. Đưa họ
về với gia đình để khép lại cho gia đình họ, cho chính những người đã hy sinh
những đau thương.
*
RFA:
Chính phủ Việt Nam cũng nói “khép lại quá khứ”?
Alex
Thái Võ: Người ta có thể khép lại quá khứ, có thể forgive
(tha thứ) nhưng không thể forget (lãng quên). Không thể hòa giải bằng cách lãng
quên vì đó là điều bất khả thi. Quá khứ là cái không thể quên vì là cái định
hình hiện tại của mỗi bên. Nhưng chúng ta có thể forgive, tha thứ cho nhau, như
thế thì có thể đi đến hòa giải cùng nhau.
Người Nhật, người Đức, người Mỹ đều trải qua những xung đột nội bộ nhưng
bên thắng cuộc với lợi thế về mặt quyền lực là bên chủ động hòa giải cùng bên
thua nên nước họ thành công. Ở Mỹ bên thua vẫn có những nghĩa trang chôn cất tử
sĩ bên mình một cách tử tế. Ngay cả khi người Mỹ bên thắng đã nỗ lực hòa giải với
bên thua như vậy nhưng mâu thuẫn đến giờ vẫn còn. Dẫu sao nó cũng không gay gắt
như ở Việt Nam.
Mấy năm trước mình làm cho dự án của Bộ Quốc phòng Mỹ tìm quân nhân Hoa Kỳ
mất tích trong chiến tranh Việt Nam. Sau đó mình làm cho Trung tâm Việt Nam học
của Đại học Kỹ thuật Texas. Trung tâm này có dự án tìm quân nhân Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa mất tích sau chiến tranh. Mình tham gia vào dự án đó vì thấy đây
là cơ hội để hàn gắn người Việt với nhau. Mình muốn nhận công việc đó. Nhưng để
thể hiện sự tôn trọng với ba mình, mình đã gọi điện cho ba: Bây giờ con
sẽ tham gia vào một dự án tìm hài cốt những người lính Cộng sản mất tích. Họ là
những người ở phía bên kia chiến tuyến của ba, và sau cuộc chiến thì ba đã bị
tù tội sau bảy năm trong nhà tù của họ. Ba nghĩ con có nên nhận công việc này
không? Ba suy nghĩ như thế nào?
Ba tôi trả lời ngay: Nên làm. Con nên làm việc đó. Đó là việc
nhân đạo phải làm.
Một người như ba mình, mất hết những gì mình có trong thời trẻ, khi ba
mươi mấy tuổi, lúc qua Mỹ cũng khó mà gầy dựng lại được hết những gì đã mất. Những
người như ba đáng lý ra có nhiều uất ức lắm chứ, nhưng họ chịu bỏ qua một bên,
khuyến khích con mình tham gia tìm hài cốt của phía bên kia. Chính vì vậy, mình
muốn “challenge” (thử thách) Chính phủ Việt Nam lẫn Chính phủ Hoa Kỳ là họ ở vị
thế cao hơn, họ cũng có thể làm như vậy được không?
Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Daniel Kritenbrink viếng
Nghĩa trang Biên Hòa ngày 29/03/18. Courtesy: Facebook Ambassador Daniel J.
Kritenbrink
3. Động
lực của hòa giải: văn hóa hay thể chế?
RFA:
Đằng sau hành động của ba anh và anh có phải là một nền tảng văn hóa, giáo dục
nào đó?
Alex
Thái Võ: Cũng có thể. Như cô Olga Dror ở Đại học Texas
A&M đã phân tích trong cuốn sách của cô, so sánh về văn hóa giáo dục hai miền
Nam Bắc Việt Nam thời chiến, thì ở miền Nam văn hóa giáo dục tôn trọng bản ngã
con người, tính nhân văn, trong khi miền Bắc giáo dục con người để phục vụ hoàn
toàn cho cuộc chiến. Về âm nhạc thì nhạc đỏ của miền Bắc cũng rất khác nhạc miền
Nam. Mình nghe nhạc đỏ miền Bắc, không dám nói chuyện hay dở, nhưng thấy nó tạo
ra sát khí, nó tạo ra “ta” và “địch”, phải giết, phải thắng bằng mọi giá. Mình
không nghĩ đó chỉ là âm nhạc, không ảnh hưởng đến tư duy con người. Nếu người
ta nghe mấy chục năm nhạc đó trong chiến tranh rồi tiếp tục gần 50 năm sau vẫn
nghe liên tục thì ít nhiều nó cũng ảnh hưởng đến suy nghĩ của con người. Âm nhạc
miền Nam thì dù nói về người lính hay xã hội thì luôn luôn nhắc đến tính nhân bản,
nhắc đến vấn đề con người.
*
RFA:
Nhạc sỹ Trầm Tử Thiêng, một người của Cục Tâm lý chiến VNCH, sáng tác “Kinh khổ”
năm 1967, kêu gọi “thù hằn anh em… bỗng nhìn nhau gọi nhau thật đậm đà”.
Alex
Thái Võ: Đó là một dòng văn hóa âm nhạc nhìn con người như là
con người. Tuy nhiên, mặc dù văn hóa rất quan trọng và ảnh hưởng lớn đến tư tưởng
con người, nhưng mình nghĩ dù là bên nào đi nữa, xét đến cùng, ai cũng có nền tảng
là tính người giống nhau.
Họ chỉ khác nhau ở giới tuyến. Giới tuyến thì ảnh hưởng đến văn hóa, dẫn
đến người ta dễ chấp nhận để chúng ta có hành động nhân bản hơn, nhưng trong
công việc của mình, mình cũng tiếp xúc với những người phía bên kia, có con em
đi lính và chết. Họ cũng bị tuyên truyền để nghĩ này khác. Nhưng khi mình liên
hệ và nói thưa cô, thưa chú, chúng cháu muốn cùng nhau để tìm lại hài cốt
những người đã mất của tất cả các bên trong cuộc chiến thì họ cũng
bình tâm nghĩ lại mà nói: Đúng rồi, chúng ta không nên vì cuộc chiến đó
mà phân biệt gì nữa hết. Phải tìm cách để tìm được hài cốt của những người đã mất
của nhau.
Như vậy ta thấy dù bên nào thì ai cũng có cái nền tảng nhân bản của con
người hết. Ngay cả một số loài thú còn biết đối xử với hài cốt của đồng loại đã
mất một cách tử tế nữa huống chi chúng ta là con người. Nhưng cái cản trở ở đây
là cái cản trở do tính chất của hệ thống. Hệ thống làm lãnh đạo họ sợ, họ nghi
ngờ. Họ sợ nhiều quá nên họ tạo ra rào nhiều rảo cản, rồi ấn cái rào cản đó xuống
hệ thống. Trong hệ thống không có cá nhân nào dám làm một cái gì thực chất để
hòa giải cả.
Vì vậy, văn hóa rất quan trọng? Đúng. Giáo dục rất quan trọng? Đúng.
Nhưng nếu chúng ta chỉ đơn thuần quy mọi thứ về cho văn hóa, rồi dẫn đến miền
này thế này miền nọ thế nọ thì chúng ta hạ thấp con người quá.
Mà suy cho cùng văn hóa cũng là do hệ thống mà ra. Nếu đổ hết cho văn hóa
thì con đường hòa giải sẽ trở nên mù mờ. Với kinh nghiệm của Thái thì về mặt
con người, chúng ta không khác biệt nhau quá xa đâu.
Mặc dù cả hai bên đều có những người không chấp nhận phía bên kia, không
chấp nhận lẫn nhau, nhưng Thái nghĩ những người đó không nhiều. Chúng ta không
nên quá bận tâm đến những thái cực đó. Nhưng chúng ta vẫn nên tôn trọng sự cực
đoan của họ. Đó là sự lựa chọn của họ và chúng ta không nên phải chỉ trích làm
gì. Tại sao mình dùng từ “tôn trọng”? Bởi vì mình không trực tiếp trải qua những
đau thương mất mát lớn lao mà họ, ở cả hai bên, đã trải qua. Họ đã trực tiếp phải
chôn cất anh em, đồng đội, hoặc bị trực tiếp bắn vào tay vào chân, trải qua những
đau thương không thể tả bằng lời. Cho nên theo mình đừng nên khuyên ai “bỏ qua”
quá khứ. Có thể nói họ hãy “forgive” (tha thứ). “Tha thứ” là quyền của người
ta. Còn “bỏ qua” thì có phần ép buộc họ. Chúng ta không biết, không trải qua những
gì họ đã chịu đựng. Chúng ta không thể đặt mình vào vị trí của họ rồi nói tại
sao không “bỏ qua” đi. Không nên làm điều đó vì điều đó chỉ làm hại mình và hại
họ thôi. Bạn đã phải ngồi tù tám năm sau cuộc chiến chưa? Bạn đã phải
ôm con mình lết vào bờ khi thuyền của bạn bể làm đôi ngoài biển và bao nhiêu
người chết chưa? Bạn có vượt biên để rồi chết hết tất cả chỉ còn mình sống sót
hay chưa? Nếu chúng ta chưa trải qua những điều đó thì chúng ta không thể ngồi
đây phán họ “bảo thủ” hay “tại sao không chấp nhận lẫn nhau”.
Như cô Đại sứ Tôn Nữ Thị Ninh trong hội nghị về hòa giải tại Viện Hoa
Bình Hoa Kỳ, cô ấy đại diện cho Nhà nước Việt Nam đi kêu gọi “reconciliation”
(hòa giải) mà cô ấy lại đổ cho việc không thể hòa giải được lên đầu cộng đồng
Việt Nam ở Mỹ, là do có một số người “bảo thủ.” Nói về hòa giải Việt Mỹ thì sao
cô không nói về một số người Mỹ, vì cũng có những người Mỹ không chấp nhận Mỹ
đi giúp Việt Nam như vậy. Nhất là trong hiện tại, Việt Nam vẫn đang có những vấn
đề về “human rights” (nhân quyền) cho nên rất nhiều cựu quân nhân Hoa Kỳ không
đồng ý Hoa Kỳ hòa giải với Việt Nam. Nhưng cô Tôn Nữ Thị Ninh chỉ nhìn vấn đề
trong mối quan hệ với đối tác Mỹ, còn với cộng đồng người Mỹ gốc Việt thì cô chỉ
nhìn theo kiểu họ không có ích gì cho mình. Nhưng Nghị quyết 36 cho thấy là Nhà
nước Việt Nam nhìn người Việt ở nước ngoài như là một khối tài nguyên. Khối này
mỗi năm gửi về Việt Nam hơn chục tỷ đô la, ngay cả trong những năm COVID thì vẫn
không giảm. Cô Ninh với tư cách là người đại diện cho Nhà nước khi nói như vậy
là vô trách nhiệm. Đang đi kêu gọi tình thương của nhau nhưng lại xoáy vào nỗi
đau của người ta thì làm sao nhìn vào mặt nhau mà cười? Vì vậy mình hơi tiếc vì
cô Ninh vốn là người giàu kinh nghiệm, và chính cô nói cô có một người em trai
là cựu quân nhân VNCH.
4. Lịch
sử và hiện tại
RFA:
Triết gia Pháp thế kỷ 19 Renan có nói: sứ mệnh của khoa học lịch sử là tìm ra sự
thật trong quá khứ. Nếu không thừa nhận sự thật thì không tạo ra được nhận thức
lịch sử chung, do đó cũng không hòa giải được. Nhưng khi làm rõ sự thật thì sự
thật đó phá vỡ những truyện kể lịch sử có tính tuyên truyền của hệ thống chính
trị để tạo ra một “bản sắc quốc gia” có lợi cho nó. Như thế nó phá hỏng cái “nationhood”
(tính chất như một dân tộc) mà hệ thống đó đang xây dựng, do đó nó sẽ ngăn cản.
Đó là một nghịch lý. Làm sao để nghiên cứu lịch sử nói chung vượt lên nghịch lý
này?
Alex
Thái Võ: Trong công việc của mình, Thái đã chuyển từ công việc
của Bộ Quốc phòng ở Hawaii, đi tìm hài cốt quân nhân Hoa Kỳ mất tích trong chiến
tranh, sang một công việc khác, là xây dựng cơ sở dữ liệu về quân nhân mất tích
của tất cả các bên. Đó cũng là một hành động hướng đến sự hài gắn. Tôi là con
em của một cựu quân nhân VNCH, biết là cha mẹ mình đã bị như thế, anh chị em
mình đã bị nhiều thiệt thòi. Nếu tôi suy nghĩ theo kiểu, ôi, đó là xác
của mấy ông Cộng sản, những người đã hại cha, hại mẹ mình, hại anh em mình, thì
sẽ không bao giờ hàn gắn được hết. Đối với mình, mỗi lần tìm được một
hài cốt dù của người đã mất của bên nào thì cũng là tìm thấy được lịch sử. Tìm
được cái lịch sử chung đó là có thể tạo ra được sự hàn gắn.
Chính phủ Việt Nam ngày nay nói là họ còn ít nhất khoảng 300 ngàn quân
nhân mất tích. Phía Mỹ thì nói là họ còn khoảng một ngàn rưỡi. Ít nhất họ còn
biết con số tương đối. Nhưng không ai biết còn bao nhiêu quân nhân VNCH mất
tích mà chưa được đem về.
Chúng tôi lập một cơ sở dữ liệu về những người tử sỹ, những liệt sỹ của tất
cả các bên đã hi sinh, tức là về hoàn cảnh họ bị chết, rồi tập hợp lại, để sau
này phân tích để tìm vị trí hài cốt của họ. Phải có nền tảng dữ liệu này thì
chúng tôi mới có thể yêu cầu Chính phủ Hoa Kỳ và Chính phủ Việt Nam hành động.
Trung tâm Việt Nam học chỗ chúng tôi hiện có trên 30 triệu tài liệu,
trong đó có hơn 260 ngàn hồ sơ trong thời chiến mà quân nhân VNCH và đồng minh
đã thu thập được khi những người Cộng sản hi sinh hoặc bỏ lại khi chạy trốn. Dựa
vào những thông tin đó, chúng tôi có thể phân tích, ví dụ như chỗ này có thể có
bao nhiêu người chết, chỗ kia có thể có người được chôn cất. Chẳng hạn như cuốn
nhật ký này được lấy ở tọa độ này thì chúng tôi biết ít nhất là ở tọa độ này đã
từng có một xác chết có thể được chôn ở khu vực đó. Chúng ta không có tư liệu
nói rõ ràng theo kiểu xác chết của người này nằm đúng vị trí kia. Chúng ta chỉ
có thể phát hiện thông qua phân tích tư liệu. Chẳng hạn nhật ký này có vết máu
thì tọa độ nơi lấy được nhật ký có thể có xác chết để tìm. Nếu mà biết được cuốn
nhật ký đó liên quan đến đơn vị nào thì có thể liên lạc với những người còn sống
để hỏi. Chẳng hạn nếu có được câu trả cụ thể kiểu như “tôi biết người đó chết ở
đâu nhưng lúc đó không mang đi được” thì càng dễ tìm hơn. Hoặc chúng ta có thể
phỏng vấn quân nhân VNCH có liên quan đến trận đánh để khảo sát kỹ hơn.
Đại khái, trung tâm chúng tôi bây giờ đang tìm để xây dựng một cơ sở dữ
liệu để tìm hài cốt quân nhân mất tích của tất cả các bên.
Và chúng tôi cần sự giúp đỡ của người Việt Nam cả trong nước và khắp thế
giới. Khi đã có cơ sở dữ liệu là có bao nhiêu người mất, bao nhiêu người mất
tích, thì trên nền tảng đó chúng tôi sẽ tiến tới bước đi tìm trực tiếp. Sau cuộc
chiến này thì hầu như gia đình nào cũng có người mất mà chưa tìm được. Nếu họ
nhập dữ liệu người đã mất vào hệ thống của chúng tôi, như họ tên, ngày sinh,
năm sinh, nhập ngũ khi nào, đơn vị là gì, cấp bậc là gì, năm mất tích là gì…
Cho chúng tôi những thông tin đó thì chúng tôi có thể tìm và khảo
sát.
RFA
xin trân trọng cảm ơn PGS. TS. Alex Thái Võ đã dành cho độc giả chúng tôi cuộc
trò chuyện này.
======================================
BÀI TRƯỚC
Phỏng
vấn GS. Alex Thái Võ: Hàn gắn nỗi đau chiến tranh-nhớ và quên có chủ đích?
RFA
2022.11.O7
Vì
sao con đường hòa hợp- hòa giải dân tộc vẫn xa vời?
Thanh Trúc
2021.04.27
https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/why-reconciliation-path-still-long-04272021164207.html
Con
đường hòa giải: đi tìm điểm chung qua sự thật lịch sử
RFA
2022.11.07
No comments:
Post a Comment