https://www.facebook.com/t.nguyen.2016/posts/1269984693448845
Một số bạn (và có lẽ nhiều người trong cộng đồng)
nghĩ rằng vaccine Pfizer và Moderna có hiệu quả cao hơn vaccine AstraZeneca
(AZ), và từ đó, họ chờ 'vaccine xịn'. Tôi muốn thuyết phục các bạn rằng cách so
sánh đó và niềm tin đó sai. Các bạn nên tiêm vaccine (1 trong 3 loại vaccine hiện
nay) khi có cơ hội. Đừng chần chờ vaccine 'xịn', vì không có khái niệm vaccine
xịn..
Không thể so sánh
hiệu quả giữa các vaccine
Hầu hết công chúng đều nghĩ rằng vaccine của
Pfizer và Moderna có hiệu quả cao hơn vaccine AZ. Kết quả nghiên cứu công bố
trên các tập san y khoa cho thấy vaccine Pfizer có hiệu quả 95%, Moderna 94%,
và AZ 72% (xem bảng số liệu). Nhưng các bạn có thể nào dựa vào đó mà nói rằng
vaccine AZ có hiệu quả thấp nhứt, hay không 'xịn' bằng vaccine của Mĩ? Câu trả
lời dứt khoát là KHÔNG.
Có rất nhiều lí do không thể so sánh hiệu quả
vaccine như vậy:
1. Thiết kế nghiên cứu không cho phép so sánh hiệu
quả giữa các vaccine.
Hiện nay, hiệu quả của mỗi vaccine được đánh
giá qua các nghiên cứu độc lập với nhau. Ví dụ như vaccine Pfizer được đánh giá
qua so sánh tỉ lệ nhiễm ở nhóm vaccine và nhóm chứng A, còn vaccine AZ thì lại
so sánh với nhóm chứng B. Hai nhóm chứng A và B hoàn toàn độc lập, nên không thể
so sánh hiệu quả của 2 vaccine được.
Để so sánh hiệu quả 2 vaccine một cách khoa học,
người ta phải làm nghiên cứu 'head-to-head'. Thiết kế ngày có nghĩa là hai
vaccine so sánh với một nhóm chứng chung. Nhưng nghiên cứu như thế này chưa bao
giờ được thực hiện và sẽ không bao giờ có.
2. Đặc điểm của tình nguyện viên trong các nghiên cứu
rất khác nhau
Bởi vì mỗi nghiên cứu có một nhóm tình nguyện
viên, và 2 nghiên cứu (ví dụ như Pfizer và AZ) có 2 nhóm đối tượng hoàn toàn độc
lập với nhau. Ví dụ như nghiên cứu vaccine AZ thử nghiệm trên tình nguyện viên
Ba Tây, Nam Phi, Anh, còn nghiên cứu vaccine Pfizer thì làm trên người ở Mĩ và
Đức. Hai nhóm tình nguyện viên rất khác nhau về thành phần kinh tế và hệ thống
y tế, nên hiệu quả của 2 thử nghiệm cũng chắc chắn sẽ khác nhau. Sự khác biệt về
hiệu quả dó đó có thể chẳng liên quan gì đến vaccine.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=1269984643448850&set=pcb.1269984693448845
Hình 1: Minh hoạ cách ước tính hiệu quả vaccine. Giản đồ phía trên cho
thấy cách thiết kế để đánh giá hiệu quả của vaccine Pfizer (bên trái) và
vaccine AZ (bên phải). Mỗi thử nghiệm có một nhóm chứng riêng dùng để ước tính
hiệu quả vaccine VE. Trong điều kiện này, hiệu quả của vaccine Pfizer (VE1) không
thể so sánh với vaccine AZ (VE2).
Giản đồ phía dưới minh hoạ cho một thiết kế nghiên cứu có thể so sánh hiệu quả
VE1 và VE2, khi cả 2 vaccine được so sánh với một nhóm chứng. Một nghiên cứu
như thế này chưa bao giờ (và sẽ chẳng bao giờ) được thực hiện.
3. Tiêu chuẩn chọn và loại trừ tình nguyện viên
cũng rất khác nhau giữa các thử nghiệm vaccine
Không chỉ khác biệt về đối tượng nghiên cứu,
mà tiêu chuẩn chọn và loại trừ cũng rất khác nhau giữa các nghiên cứu.
Chẳng hạn như thử nghiệm vaccine AZ làm trên
người từ 18-55 ở Anh, nhưng 18-65 ở Nam Phi, và không thấy đề cập đến tiêu chuẩn
loại trừ liên quan đến bệnh đi kèm. Còn thử nghiệm vaccine Pfizer thì làm trên
các nhân viên y tế và cộng đồng, nhưng loại trừ những người có một số bệnh đi
kèm. Do đó, hiệu quả vaccine giữa 2 nghiên cứu không thể so sánh trực tiếp được.
4. Phương pháp phân tích dữ liệu rất khác nhau.
Bảng dưới đây so sánh các mô hình thống kê được
áp dụng cho phân tích hiệu quả vaccine giữa các thử nghiệm lâm sàng. Có nghiên
cứu sử dụng mô hình Binomial (nhị thức), có nghiên cứu sử dụng mô hình Cox, thậm
chí mô hình Poisson.
Các mô hình này thích hợp cho mỗi tình huống.
Nhưng vì các tham số kĩ thuật khác nhau, cho nên kết quả về hiệu quả vaccine
cũng khác nhau. Ngay trong cùng một dữ liệu, 2 mô hình phân tích có thể cho ra
2 kết quả khác nhau. Vấn đề là nhà nghiên cứu phải có kiến thức chuyên ngành để
chọn một mô hình thích hợp.
http://thuymyrfi.blogspot.com/2021/07/nguyen-van-tuan-tam-ly-cho-vaccin-xin.html
Hiệu quả
các vaccine hiện hành
5. Tỉ lệ nhiễm virus rất khác nhau giữa các quần thể
thử nghiệm.
Một yếu tố có ảnh hưởng đến sự khác biệt về hiệu
quả vaccine là tỉ lệ nhiễm trong quần thể. Tỉ lệ này dao động từ 0.9% (Pfizer)
đến 1.8% (J&J vaccine). Tỉ lệ nhiễm khác nhau dẫn đến số ca nhiễm khác nhau
giữa các nghiên cứu.
Có nghiên cứu ghi nhận 130 ca nhiễm (AZ
vaccine), nhưng cũng có nghiên cứu ghi nhận hơn 450 ca nhiễm (J&J vaccine).
Số ca nhiễm khác nhau dẫn đến kết quả và độ tin cậy cũng khác nhau giữa các
nghiên cứu.
Những con số hiệu quả 72% hay 94% là số TRUNG
BÌNH, và số trung bình không áp dụng cho 1 cá nhân bởi vì không có cá nhân nào
là 'trung bình' trên thế giới này. Tôi có bàn qua trong một bài trên medium ở
đây và giải thích tại sao không nên quá lệ thuộc vào số trung bình [1].
Tóm lại, những nghiên cứu hiện nay không cho
phép chúng ta kết luận vaccine nào có hiệu quả hơn hay vaccine nào có hiệu quả
thấp. Những lí do về cách thiết kế nghiên cứu, chọn nhóm tình nguyện viên,
phương pháp phân tích, và tỉ lệ nhiễm trong quần thể có ảnh hưởng đến hiệu quả
vaccine. Tất cả 3 vaccine đề cập đều đã qua nghiên cứu cẩn thận, dữ liệu minh bạch
và đã công bố, và được giới khoa học đánh giá độc lập, chúng ta có thể tin vào
chúng.
Lại có bạn ngại tiêm vaccine AZ vì đọc tin tức
thấy nhiều phản ứng phụ (thậm chí tử vong) sau khi tiêm vaccine này. Nhưng các
bạn ấy không biết hay không chú ý rằng các vaccine khác như Pfizer và Moderna cũng
có phản ứng phụ, kể cả tử vong, với tỉ lệ giống như vaccine AZ. Nhưng các phản ứng
đó và cả tử vong có thể chẳng dính dáng gì đến vaccine.
Chẳng hạn như số ca có phản ứng phụ cần đến
bác sĩ hay nhập viện sau liều thứ 2 của vaccine AZ là 0.7% (tức 7 trên 1000 người),
và đối với vaccine Pfizer là 1.8% (18 trên 1000 người) [2]. Do đó, không có cái
gọi là 'vaccine xịn'. (Xem biểu đồ so sánh các bạn sẽ thấy)
Cần nhớ rằng những con số về hiệu quả vaccine
là được rút ra từ và áp dụng cho một quần thể (population), chớ không áp dụng
cho 1 cá nhân. Như tôi từng nói trước đây, mỗi cá nhân chẳng hưởng bao nhiêu lợi
ích từ việc tiêm vaccine, nhưng qua tiêm vaccine mỗi chúng ta đóng góp cho cộng
đồng (để giúp tạo ra miễn dịch cộng đồng), và đó chính là ý nghĩa thật của tiêm
vaccine.
____
[1] https://tuanvnguyen.medium.com/vaccine-efficacy-beyond...
[2] https://www.news.com.au/.../37c93510533f05a0c89646cf7e4f35a4
No comments:
Post a Comment