Lê Phan
October 20, 2018
Nhà báo Jamal Khashoggi bị giết tại tòa lãnh sự
Saudi Arabia ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, hôm 2 Tháng Mười, là một tấm thảm kịch và
có nhiều điều bí hiểm. Nó cũng sẽ đánh một đòn nặng lên chính sách của Hoa Kỳ ở
Trung Đông.
Một người biểu tình ăn mặc như Thái Tử Saudi Arabia
Mohammed bin Salman, và một người khác ăn mặc như Tổng Thống Mỹ Donald Trump,
biểu tình bên ngoài Tòa Bạch Ốc hôm 19 Tháng Mười, 2018, sau sự biến mất của
nhà báo Jamal Khashoggi tại tòa lãnh sự Saudi ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, hôm 2
Tháng Mười. (Hình: Win McNamee/Getty Images)
Nếu chính phủ Trump có thể nói có một chính sách về
vùng Trung Đông thì nó tập trung vào Saudi Arabia và nhất là vào Thái Tử
Mohammed bin Salman, một nhân vật tính tình đồng bóng – hay MbS, như ông thường
được biết ở Trung Đông.
Thái Tử Saudi đáng lẽ là người mà có thể kết hợp một
liên minh chống lại Iran, làm hòa với Israel, đối đầu với giới tu sĩ ở ngay
chính nước mình, và giúp tiêu diệt ISIS ở tại Saudi và ở ngoại quốc. Bản thân
ông sẽ cởi mở xã hội Saudi và chuyển đổi hoàn toàn nền kinh tế – đặc biệt đưa
những hợp đồng béo bở cho các công ty Hoa Kỳ trong khi thực hiện những mục tiêu
đầy tham vọng đó.
Sự quan trọng của Saudi Arabia đối với Tổng Thống
Donald Trump đã được nhấn mạnh khi lần đầu tiên tổng thống Hoa Kỳ đi công du từ
khi nhậm chức ông đã chọn đến Riyadh, thủ đô của Saudi Arabia. MbS nhanh chóng
trở thành bạn chí thân với Jared Kushner, con rể của tổng thống. Cả hai đều trạc
tuổi ba mươi và cùng nhau họ âm mưu sắp đặt lại địa lý chính trị vùng Trung
Đông.
Nhưng cuộc tấn công lấy cảm tình của Thái Tử MbS vượt
ra khỏi gia đình ông Trump. Thái tử đã từng tiếp đón những nhà báo bị mê hoặc
vì lập trường canh tân của ông. Ông gửi những text tán dóc với những nhân vật
quan trọng ở Washington. Trong một lần đến thăm Hoa Kỳ, MbS thân mật với những
người có thể nói là hoàng gia của Hoa Kỳ – những Bill Gates, Mark Zuckerberg và
Rupert Murdoch.
Tuy nhiên, ngay cả một số những người trong fan club
của MbS cũng phải ngần ngại. Một quan sát viên Tây phương chuyên về Saudi
Arabia nhận xét với tờ Financial Times “Câu hỏi của tôi luôn là đặt ông ta vào
chỗ nào trong một quang phổ từ Lý Quang Diệu đến Saddam Hussein.” Nói cách
khác, liệu MbS có nên được coi là một nhà dựng nước đầy viễn kiến tuy độc đoán
như ông Lý Quang Diệu hay là một kẻ độc tài không kiểm soát được như ông Saddam
Hussein.
Những người lý luận là lãnh tụ trẻ tuổi của Saudi,
trên hết, là nguy hiểm có nhiều bằng cớ đáng ngại để chứng minh: Một cuộc chiến
tiếp tục leo thang ở Yemen vốn đã tạo một thảm họa nhân đạo mà không biết bao
giờ kết thúc; một cuộc tranh chấp không cần thiết với nước láng giềng Qatar, dẫn
đến một cuộc phong tỏa do Saudi lãnh đạo nhưng không đạt được kết quả; cầm tù một
thời gian thủ tướng của một quốc gia khác, thủ tướng Lebanon, để bắt ông ta từ
chức nhưng cũng thất bại; một vụ tống tiền nhiều nhà kinh doanh giàu có nhất
Saudi Arabia; và bỏ tù nhà báo và các nhà tranh đấu cho nhân quyền – kể cả một
số như ông Khashoggi, đã bỏ trốn ra ngoại quốc.
Mặc dầu vậy, bất chấp mọi sự, cho đến nay, nói chung
các tòa đại sứ Tây phương vẫn lạc quan về MbS, nói là căn bản ông ta “là một việc
tốt” nếu hơi quá hung hăng. Quyết định của thái tử cho phép phụ nữ lái xe có lẽ
là một đòn tuyệt vời trong việc ảnh hưởng dư luận thế giới.
Không ai để ý đến việc là tuy phụ nữ nay được lái xe
nhưng họ vẫn không được đi làm chứ đừng nói đến tham gia chính trường. Cũng
không ai để ý khi chỉ vài ngày sau khi cho phụ nữ được lái xe, ông cho bắt bỏ
tù tất cả những nhà tranh đấu cho nữ quyền. Trong khi đó, liên minh ngầm của
ông với Israel trong việc ngăn chặn Iran cũng đã hết sức quan trọng trong việc
giữ cho ông được Tòa Bạch Ốc mến chuộng.
Nhưng vụ có vẻ là sát hại ông Khashoggi đã thay đổi
khá nhiều thái độ của Tây phương đối với MbS. Mặc dầu vô cùng tinh vi và hiểu
biết khi thao túng những người tạo dư luận ở Hoa Kỳ và Âu Châu, thái tử rõ ràng
không hiểu ảnh hưởng tiềm tàng của một hành động tàn bạo và trơ tráo đến thế.
Khác với những gia đình Yemen đã là nạn nhân của những
cuộc không kích và bom đạn của Saudi, ông Khashoggi là một nhà bình luận cho tờ
Washington Post. Truyền thông Hoa Kỳ nay đã hết sức bất mãn và Quốc Hội đang đe
dọa cấm vận Saudi Arabia. Ngay cả tổng thống cũng có lúc hứa hẹn hậu quả “trầm
trọng” nếu Saudi quả đã được chứng minh có tội.
Ảnh hưởng của vụ này đã thấy rõ khi đến Bộ Trưởng
Tài Chánh Hoa Kỳ Steven Mnuchin và Bộ Trưởng Ngoại Thương Anh Quốc Liam Fox đã
quyết định rút lui khỏi hội nghị thượng đỉnh mang cái tên Sáng Kiến Đầu Tư
Tương Lai, vốn đã được tuyên truyền sẽ là một thứ diễn dàn Davos trong sa mạc.
Hơn thế, ông Mnuchin đã tweet là ông đã có quyết định đó sau khi tham khảo ý kiến
với Tổng Thống Trump và Ngoại Trưởng Mike Pompeo.
Tuy vậy, ngay cả nếu chính phủ Hoa Kỳ nay không còn ảo
tưởng về MbS nữa, cuối cùng thì họ cũng không thay đổi bao nhiêu trong chính
sách. Các viên chức Tây phương biết rõ tầm quan trọng kinh tế và chiến lược của
Saudi Arabia. Vương quốc là quốc gia xuất cảng dầu thô lớn nhất thế giới và quốc
gia nhập cảng vũ khí nhiều nhất thế giới.
Với giá dầu thô đã bắt đầu tăng vì tái lập cấm vận với
Iran, vai trò của Saudi như là một nhà sản xuất tối hậu có thể tăng cường đủ để
đáp ứng cho giá đừng tăng vọt lại càng quan trọng hơn. Tổng Thống Trump, một
người bị ám ảnh về xuất cảng, đã nói rõ là ông rất ngần ngại trong việc nhường
thị trường vũ khí của Saudi cho Nga hay Trung Cộng – và ông không phải là người
duy nhất có quan ngại này, tuy ông thường hay nói huỵch toẹt.
Không có một liên hệ tốt với Saudi Arabia thì ảnh hưởng
của Hoa Kỳ ở Trung Đông sẽ còn sụt giảm hơn nữa. Và khác với Hoa Kỳ, Nga nay có
thể khoe khoang là họ có một liên hệ vững chãi với Iran, Saudi Arabia, Israel,
Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ. Sự đóng góp tích cực của Nga vào cuộc chiến ở Syria có
nghĩa là nay họ có một vai trò lớn hơn trong các hòa đàm ở Syria vốn sẽ ấn định
thăng bằng quyền lực trong vùng.
Hoa Kỳ, vốn có thời là kẻ chi phối vùng Trung Đông,
nay có một số liên hệ giới hạn hơn là Nga. Hoa Kỳ, qua việc rút lui khỏi thỏa
thuận hạt nhân Iran, đã cắt đứt mọi liên hệ với Iran, và liên hệ của Hoa Kỳ với
Thổ Nhĩ Kỳ sẽ tiếp tục khó khăn – mặc dầu Thổ Nhĩ Kỳ đã trả tự do cho Mục Sư
Andrew Brunson, một mục sư người Mỹ đã bị giữ từ hai năm nay vì cáo buộc tình
báo. Nếu Hoa Kỳ nay thực hiện đe dọa sẽ trừng phạt “nghiêm khắc” Saudi Arabia,
hành động này sẽ gây thù oán với các quốc gia vùng Vịnh, và có thể dẫn đến sự
việc là Hoa Kỳ sẽ không còn một đồng minh thân thiết nào trong vùng – trừ
Israel.
Vì những lý do đó, chắc là chính phủ Trump sẽ làm đủ
cách để giới hạn những ảnh hưởng xấu ngoại giao của vụ Khashoggi – và ngay cả
Quốc Hội có lẽ cũng sẽ thận trọng trong việc trừng phạt. Với thực tế khó nuốt của
realpolitik, thật khó mà kết tội họ.
Nhưng cái ý tưởng là Hoa Kỳ có thể xây dựng một đại
chiến lược cho một vùng lúc nào cũng như một thùng thuốc súng dựa trên một nhân
vật điên cuồng như MbS nên được từ bỏ đi là vừa. Machiavelli chả đã nói “Đừng đặt
niềm tin vào các ông hoàng,” đặc biệt là các ông hoàng Ả Rập. (Lê Phan)
---------------------------
XEM
THÊM
No comments:
Post a Comment