Vấn đề của Israel
không chỉ là Netanyahu, mà là toàn bộ xã hội nước này
Mairav Zonszein | Foreign Policy
Nguyễn
Thị Kim Phụng,
biên dịch
https://nghiencuuquocte.org/2024/04/07/van-de-cua-israel-khong-chi-la-netanyahu/
Dù
đổ lỗi cho thủ tướng, nhưng phần lớn các công dân Israel gốc Do Thái vẫn ủng hộ
các chính sách mang tính chất tàn phá của ông ở Gaza và các khu vực khác.
Khi
Lãnh đạo đa số ở Thượng viện Chuck Schumer, một trong những nhà lập pháp ủng hộ
Israel trung thành nhất ở nước Mỹ, và là quan chức gốc Do Thái cấp cao nhất ở
Washington, lên tiếng kêu gọi lật đổ Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu ngay tại
Thượng viện vào giữa tháng 3, đó là một thời khắc mang tính bước ngoặt đối với
bất kỳ ai theo dõi vai trò của Israel trong nền chính trị Mỹ.
Israel
đã trở thành vấn đề bất khả xâm phạm ở Mỹ suốt một thời gian dài, đến mức việc
một đảng viên Dân chủ diều hâu như Schumer kêu gọi thay đổi chế độ ở Israel là
điều không thể tưởng tượng được. Nhưng quan điểm của vị Lãnh đạo Thượng viện lại
là quan điểm dòng chính tại Israel. Có một sự đồng thuận – ngay cả trong chính
đảng của Netanyahu – rằng các cuộc bầu cử nên được tổ chức sớm. Dường như quan
niệm phổ biến ở Israel là Netanyahu đang kéo dài cuộc chiến vì sự sống còn
chính trị của mình, bởi ông biết vào thời điểm cuộc chiến tạm dừng, người
Israel sẽ càng kiên quyết yêu cầu điều tra những thất bại của ngày 7/10 và thúc
đẩy bầu cử sớm để bãi nhiệm ông.
Tập
trung vào Netanyahu là một cách thuận tiện để đánh lạc hướng khỏi thực tế rằng
cuộc chiến ở Gaza không phải là cuộc chiến của Netanyahu, mà là cuộc chiến của
Israel – và vấn đề không chỉ nằm ở thủ tướng, mà ở toàn bộ cử tri của nước này.
Đổ
lỗi cho Netanyahu – người từ chối rời khỏi chính trường Israel dù đang bị xét xử
vì cáo buộc tham nhũng, và tiếp tục lãnh đạo đất nước trong thảm họa tồi tệ nhất
trong lịch sử – đã làm lu mờ sự thật rằng: mỗi khi nhắc đến chính sách của
Israel đối với Gaza nói riêng và người Palestine nói chung, nhiều người Israel
lại đồng tình với Netanyahu. Với một tỷ lệ áp đảo, họ ủng hộ chiến dịch quân sự
hiện tại ở Gaza và mục tiêu tiêu diệt Hamas của chính phủ, bất chấp thiệt hại
nhân mạng của người Palestine ở Dải Gaza.
Suốt
nhiều năm, người Israel – nhờ có sự thống trị về quân sự và kinh tế – đã bỏ qua
vấn đề cấp bách nhất mà đất nước họ phải đối mặt – việc kiểm soát hàng triệu
người Palestine. Cú sốc và sự tổn thương do vụ tấn công ngày 7/10 gây ra lại
càng mở rộng phạm vi của những gì được xem là có thể chấp nhận.
Đa
số – 88 phần trăm – người Israel gốc Do Thái được thăm dò vào tháng 1 tin rằng
số người Palestine thiệt mạng, một con số khổng lồ đã vượt quá 25.000 vào thời
điểm đó, là chính đáng. Phần lớn công chúng Do Thái cũng cho rằng Lực lượng
Phòng vệ Israel (IDF) đang sử dụng vừa đủ, thậm chí là quá ít, lực lượng ở
Gaza. Dựa trên ý tưởng rằng Hamas đã ép buộc Israel và người dân Gaza phải tham
gia “cuộc chiến không có lựa chọn” này, và rằng tiêu diệt Hamas là vấn đề sống
còn của Israel, ngay cả mối đe dọa về nạn đói sắp xảy ra ở Gaza cũng không kích
động sự phản đối chiến dịch của IDF.
Hơn
nữa, trong một cuộc thăm dò hồi tháng 2 của Viện Dân chủ Israel, khoảng 2/3 số
người Do Thái được hỏi (63%) cho biết họ phản đối đề xuất để Israel đồng ý về mặt
nguyên tắc với việc thành lập một nhà nước Palestine độc lập, phi quân sự. Các
nhà lãnh đạo Israel cho rằng phong trào đang diễn ra trên phạm vi quốc tế – nhằm
kêu gọi các chính phủ đơn phương công nhận Palestine là một quốc gia – chính là
phần thưởng cho người Palestine sau vụ tấn công ngày 7/10.
Bạn
không cần một cuộc thăm dò để nhận ra rằng sự ủng hộ đối với giải pháp hai nhà
nước, cũng như các quyền tự do cơ bản và quyền tự quyết của người Palestine, đã
giảm dần trong cộng đồng người Israel gốc Do Thái trong những năm gần đây, và
giờ đây có lẽ nó đang ở mức thấp nhất. Chỉ cần nhìn vào quan điểm của các đảng
chính trị Do Thái ở Israel. Hầu như không ai trong số này tán thành giải pháp
hai nhà nước, và những người nắm quyền còn chủ động bác bỏ giải pháp đó, nỗ lực
hết sức để ngăn chặn nó xảy ra.
Hàng
nghìn người Israel một lần nữa lại xuống đường tuần hành, nhưng không phải để
phản đối chiến tranh. Ngoại trừ một nhóm rất nhỏ gồm người Israel, Do Thái, và
Palestine, họ không kêu gọi ngừng bắn hay chấm dứt chiến tranh – hay vì hòa
bình. Họ không phản đối việc Israel giết hại một lượng người Palestine lớn chưa
từng có ở Gaza, hay những hạn chế của nước này đối với viện trợ nhân đạo dẫn đến
nạn đói hàng loạt. (Một số nhân vật Israel cánh hữu thậm chí còn đi xa hơn bằng
cách tích cực ngăn chặn viện trợ vào dải đất này). Họ chắc chắn sẽ không đưa ra
yêu cầu chấm dứt sự chiếm đóng quân sự, mà nay đã là năm thứ 57. Điều mà họ phản
đối là việc Netanyahu từ chối từ chức và sự chần chừ của ông trong việc ký kết
một thỏa thuận trao đổi con tin.
Tại
một cuộc biểu tình gần đây ở Jerusalem, các băng-rôn “Chúng tôi không phải là
chính phủ của chúng tôi” đã được đặt ở tuyến đầu, phản ánh sự khác biệt mà các
đảng viên Dân chủ Mỹ đang vạch ra giữa chính phủ Netanyahu và người dân của họ.
Nhưng
sự khác biệt đó lại đang gây hiểu lầm.
Đổ
hết trách nhiệm lên Thủ tướng là sai lầm, bởi việc đó bỏ qua sự thật là người
Israel đã chấp nhận, cho phép, thậm chí tiếp tay cho hệ thống chiếm đóng quân sự
và các hành vi phi nhân đạo của đất nước họ đối với người Palestine.
Điều
đó đúng với các thành viên khác trong nội các chiến tranh, những người thường
được miêu tả là đối trọng hoặc là người thay thế thủ tướng. Không phải
Netanyahu mà chính là Bộ trưởng Quốc phòng của ông, Yoav Gallant, đã kêu gọi
bao vây toàn bộ Gaza sau ngày 7/10: “không điện, không nhiên liệu, không lương
thực, mọi thứ sẽ bị đóng cửa.” Không phải Netanyahu mà là tổng thống được cho
là trung dung, Isaac Herzog, đã ngụ ý rằng mọi cư dân ở Gaza đều là mục tiêu hợp
pháp khi ông phát biểu ngay từ đầu cuộc chiến rằng “cả một quốc gia ngoài kia
phải chịu trách nhiệm. Lập luận rằng dân thường không biết, không liên quan
[trong cuộc tấn công dữ dội ngày 7/10] – là hoàn toàn không đúng sự thật.” (Sau
đó, ông cho biết lời nói của mình đã bị đưa ra khỏi ngữ cảnh). Ngôn ngữ mang
tính kích động và diệt chủng của nhiều chính trị gia và nhân vật người Israel
đã được ghi lại rõ ràng trong vụ kiện của Nam Phi tại Tòa án Công lý Quốc tế
vào cuối năm ngoái.
Việc
tập trung vào Netanyahu cũng bỏ qua xu hướng thiên về cánh hữu của chính thể
Israel, một chính thể đã bình thường hóa chủ nghĩa phân biệt chủng tộc và chủ
nghĩa dân tộc, và điều này được thể hiện rõ ràng trong các bản tin về cuộc chiến
trên các phương tiện truyền thông chính thống. Tin tức của các đài Israel hiếm
khi nói về những đau khổ ở Gaza, hầu như không bao giờ đưa tin về người
Palestine, và các nhà báo quân sự hiếm khi thách thức hoặc xem xét kỹ lưỡng
phiên bản sự kiện của IDF.
Việc
tập trung vào Netanyahu cũng bỏ qua thực tế là, khi chiến tranh đã kéo dài gần
sáu tháng, người Israel vẫn sẵn sàng tham gia lực lượng dự bị ngay cả khi không
tin tưởng vào sự lãnh đạo và động cơ của Netanyahu, và ngay cả khi họ đã đe dọa
từ chối thực hiện nghĩa vụ quân sự trước kế hoạch cải tổ tư pháp của chính phủ.
Bất
chấp số lượng lớn binh sĩ thiệt mạng kể từ ngày 7/10 (600 người) và bị thương
(hơn 3.000 người, chưa kể số người bị căng thẳng sau chấn thương còn cao hơn
nhiều), mẹ của các binh sĩ không phản đối chiến tranh, một yếu tố từng đóng vai
trò quan trọng trong việc phản đối Israel chiếm đóng Lebanon và cuối cùng buộc
họ phải rút quân.
Thêm
vào đó, sự thay đổi lãnh đạo không nhất thiết đồng nghĩa với những thay đổi
chính sách có ý nghĩa. Nếu Benny Gantz, cựu bộ trưởng quốc phòng Israel và tổng
tham mưu trưởng IDF, người đang chống lại Netanyahu, trở thành thủ tướng, thì rất
khó có khả năng các chính sách liên quan đến người Palestine của ông sẽ khác biệt
đáng kể so với người tiền nhiệm.
Năm
2019, Gantz đã phát hành một video tranh cử khoe khoang về việc đưa các phần của
Gaza trở lại thời kỳ đồ đá trong nhiệm kỳ tổng tham mưu trưởng IDF hồi năm
2014. Và ngày nay, giống như Netanyahu, ông nhất quyết tiến hành cuộc xâm lược
thành phố Rafah ở phía nam Gaza, nơi hiện đang tập trung tới 1,5 triệu người
Palestine địa phương và người tị nạn, như một đòn giáng cuối cùng và chí mạng đối
với Hamas.
Ông
cũng bác bỏ việc đơn phương công nhận nhà nước Palestine; thay vào đó, trong
trường hợp tốt nhất, ông sẽ chỉ thừa nhận khả năng Palestine là một “thực thể,”
chứ không phải một nhà nước. Thật vậy, với tư cách là bộ trưởng quốc phòng
trong chính phủ Naftali Bennett, tồn tại trong thời gian ngắn vào năm 2021,
Gantz đã tiếp đón Tổng thống Chính quyền Palestine (PA) Mahmoud Abbas tại nhà
riêng của mình, cho thấy ông tán thành suy nghĩ đã có từ lâu trong quân đội
Israel, rằng việc duy trì hoạt động của PA là một lợi ích an ninh quốc gia quan
trọng để Israel duy trì quyền kiểm soát.
Học
thuyết được chính quyền Biden vạch ra nhằm tái cơ cấu PA và đưa họ lên nắm quyền
ở Gaza, cùng với việc tạo ra một lộ trình chính trị đòi hỏi sự nhượng bộ của
Israel đối với một nhà nước Palestine như một phần trong thỏa thuận bình thường
hóa quan hệ giữa Ả Rập Saudi và Israel, là giải pháp thay thế duy nhất cho sự hủy
diệt kéo dài của Israel và việc chiếm đóng Gaza hiện đang được đặt lên bàn đàm
phán.
Một
số cựu quan chức an ninh và chính phủ Israel cũng đã lựa chọn cách tiếp cận
này, vì họ hiểu rằng đây là lựa chọn tốt nhất để Israel ngăn chặn sự xa lánh
hơn nữa từ công chúng Mỹ, và duy trì phần nào tính chính danh quốc tế của họ.
Một
cuộc khảo sát được thực hiện với người Do Thái và Palestine ở Israel vào tháng
2 cho thấy một nửa trong số họ sẽ ủng hộ một lộ trình chính trị theo hướng này.
Và theo đó, một số người Israel chí ít cũng đang tìm kiếm một lối thoát thực dụng.
Nhưng
ý tưởng này có thực tế hay không cũng là điều đáng nghi ngờ: Không rõ liệu PA
có thể được cải tổ hiệu quả để lấy lại tính chính danh của họ trong mắt người
Palestine hay không; tương tự, rất khó có khả năng Hamas biến mất hoàn toàn khỏi
Gaza. Lộ trình đề xuất cũng không vạch ra những loại nhượng bộ nào mà Israel sẽ
cần phải thực hiện. Nhưng ít nhất nó có thể dẫn đến xuống thang ngay lập tức dưới
hình thức ngừng bắn, vốn là điều rất quan trọng.
Dù
bằng cách nào, điều đáng chú ý là chính quyền Mỹ đang đề xuất lộ trình đó, chứ
không phải một nhà lãnh đạo hay chính trị gia Israel. Vì thế, kết quả của lộ
trình sẽ phụ thuộc vào cách cả người Israel và người Palestine phản ứng với lệnh
ngừng bắn theo thời gian, cũng như mức độ sẵn sàng của Mỹ và các bên có liên
quan khác để biến lộ trình này thành hiện thực. Hiện tại, người Israel phần lớn
không kêu gọi ngừng bắn.
Chừng
nào Netanyahu còn nắm quyền thì chiến tranh gần như chắc chắn sẽ còn tiếp diễn,
kéo theo nguy cơ chết đói hàng loạt ở Gaza; căng thẳng leo thang hơn nữa trong
khu vực; và một công chúng Israel sống với những đường biên giới ngày càng bị
thu hẹp, không an toàn, mà không bao giờ biết được số phận của những người thân
yêu của họ đang bị giam giữ ở Gaza.
Dồn
toàn lực vào việc lật đổ Netanyahu, tuy là việc làm có thể hiểu được, nhưng lại
khiến người Israel không phải chịu trách nhiệm về sự đồng lõa của họ trong việc
chiếm đóng quân sự kéo dài, việc tàn phá Gaza, và việc họ không vạch ra một con
đường chính trị thực sự để thoát khỏi cuộc khủng hoảng hiện tại. Theo nghĩa đó,
Netanyahu chỉ đơn giản là vật tế thần.
------------------------------
Mairav
Zonszein
là nhà phân tích cấp cao về Israel tại Nhóm Khủng hoảng Quốc tế (International
Crisis Group). Các bài viết của bà đã xuất hiện trên New York Times, Washington
Post, và Columbia Journalism Review, cùng nhiều tờ báo khác.
Mairav
Zonszein, “The Problem Isn’t
Just
Netanyahu, It’s
Israeli Society,” Foreign
Policy, 02/04/2024
No comments:
Post a Comment