Điểm
sách: Hãy dám ước mơ! Tự tin để vượt qua khủng hoảng, của Đức Giáo hoàng
Phanxicô
Đỗ Kim Thêm
08/02/2021
Tác phẩm
Trận
đại dịch COVID-19 là một thảm hoạ chung cho nhân loại, làm cho mọi suy tưởng
của chúng ta lung lay đến tận cùng. Khi khoẻ mạnh, ai cũng có nhiều mơ ước,
ngược lại, hiện nay, chúng ta mong có một điều duy nhất là còn sống trong an
lành sau khi dịch bịnh chấm dứt.
Tin
vui chung là, thuốc chủng ngừa đã được tìm ra, dù việc phân phối chưa nhiều và
việc tiêm chủng vừa khởi động, nhưng cũng là dịp để chúng ta có thể sống trong
những giấc mơ xưa hay khởi đầu cho những ước mơ mới.
Không
hẳn, trước mắt, ít nhất, chúng ta có thể sẽ có niềm vui đơn giản hơn: sẽ gặp
lại nhau trong một bữa ăn thịnh soạn tại một nhà hàng, cùng nhau chung vui
trong hồ bơi, đến rạp xem phim và bàn về chuyến đi hè trong kỳ nghỉ năm nay.
Nghĩ
gì và làm gì trong cơn khủng hoảng? Để trả lời chung cho vấn đề này, Đức Giáo
hoàng Phanxicô đề ra những ý tưởng cụ thể trong tác phẩm mới nhất: “Hãy dám
ước mơ! Tự tin để vượt qua khủng hoảng“, (Wage zu träumen! Mit
Zuversicht aus der Krise NXB Kösel-Verlag, München, 2020) mà bài viết sau đây
sẽ giới thiệu.
Tác giả
Đức Giáo hoàng Francis tên thật là Jorge Mario Bergoglio, sinh năm 1936 tại
Buenos Aires, Argentina, trong một gia đình di dân gốc Ý có năm anh em. Ngày 11
tháng 3 năm 1958, ông gia nhập Dòng Tên ở Argentina, đến năm 1969, được thụ
phong Linh mục và sau đó đảm nhiệm nhiều vai trò khác nhau trong Giáo hội.
Từ
năm 1998, ông trở thành Tổng Giám mục của Tổng Giáo phận Buenos Aires. Đến năm
2001, Giáo hoàng Gioan Phaolô II tấn phong cho ông làm Hồng y, Giám tỉnh Dòng
Tên tại Argentina năm 1973 -1979 và Tổng Giám mục Buenos Aires từ năm
1998-2013. Sau khi Giáo hoàng Biển Đức XVI (Benedict) thoái vị vào ngày
28/2/2013, trong cuộc Mật nghị Hồng y ngày 13 tháng 3 năm 2013, Ngài được bầu
làm Giáo hoàng.
Nội dung
Khủng
hoảng là cơ hội
Trong nhiệm kỳ mới của Tổng thống Joe Biden, người Mỹ mong là dịch bịnh chấm
dứt, hồi phục kinh tế nội địa và thanh danh là siêu cường trong cộng đồng thế
giới. Nhân dịp đầu năm 2021, mọi người khắp nơi đều mơ ước được sống trong kỷ
nguyên mới của thanh bình và thịnh vượng.
Cùng
trong ý nghĩ như vậy, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã viết: “Từ trong cuộc khủng
hoảng, chúng ta có thể tạo ra điều mới lạ, vươn lên thăng tiến hoặc tụt hậu tồi
tệ hơn. Điều mà chúng ta cần hiện nay là cơ hội để thay đổi, tạo ra không gian
cho những gì cần thiết bây giờ“. (Papst Franziskus, Wage zu träumen! trang
11).
Nhưng
điều gì xem ra là “cần thiết”? Trong cuộc khủng hoảng COVID-19, Ngài đã nhiều
lần rao giảng và thậm chí phát biểu trong một thông điệp, tất cả đã được tổng
hợp thành tác phẩm “Fratelli tutti“, bàn về tình anh em và tình bạn trong
xã hội, được xuất bản vào tháng 10 năm 2020.
Virus
làm tê liệt thế giới
Trong
vòng hai tháng qua, các lời rao giảng của Đức Giáo hoàng có sức nặng như một
thông điệp và sau đó được in thành sách ‘Wage zu träumen! Mit Zuversicht aus
der Krise‘.
Cả
hai cuốn sách đều nói về những vấn đề cơ bản mà Ngài quan tâm, đặc biệt là
trong thời kỳ dịch bịnh Corona, khi “các phạm trù, cách suy nghĩ và ưu tiên của
con người bị lung lay và thách thức”. (Sách đã dẫn, trang 7)
Vì
đâu nên nỗi? Ngài giải thích: “Chúng ta đã chạy theo thế giới hiện nay với
tốc độ tối đa và có cảm giác mạnh mẽ là có khả năng làm bất cứ điều gì. Trong
khi theo đuổi lợi nhuận, chúng ta đã hoàn toàn bị mê hoặc bởi những đòi hỏi về
vật chất và sự vội vàng làm chúng ta tê liệt. Chiến tranh tàn phá và sự bất
công toàn cầu đã không làm cho chúng ta lay chuyển, không lắng nghe tiếng kêu
của người nghèo và quan tâm đến việc trái đất đang lâm bệnh nặng. Chúng ta đã
tin tưởng mãnh liệt rằng trong một thế giới bệnh tật, chúng ta sẽ luôn khỏe
mạnh”. (Thông điệp ngày 27 tháng 3 năm 2020 tại Peterplatz).
Virus
thường là một nguyên nhân cho một căn bệnh, nhưng lần này, nó làm cho cả thế
giới bệnh hoạn, không chỉ về mặt y tế, mà ngay cả về mặt kinh tế, xã hội và
trong mối quan hệ của con người với nhau đều tê liệt. Trong một số khía cạnh
nào đó, dịch bệnh gây ít nhiều ảnh hưởng cho đời sống chúng ta, thậm chí có ảnh
hưởng phát sinh trước khi dịch Corona bộc phát.
Như
vậy, trong môi trường hiện nay, vấn đề là điều gì giúp cho chúng ta có thể vượt
qua khủng hoảng? Đức Giáo hoàng Phanxicô trình bày ước mơ của Ngài về thời kỳ
hậu Corona.
Thông
điệp là di sản
Chỉ trong vài trăm trang sách, Ngài mang cho chúng ta một thông điệp. Thật ra,
về nội dung, Ngài đã không khám phá điều gì mới lạ, mà lặp lại một số điều đã
nói và viết trước đó.
Đối
với Ngài, “hậu quả của tiến trình toàn cầu hóa làm cho nhiều người bị bóc lột
và lãng quên. Công bằng xã hội, phẩm giá con người không còn được tôn trọng.
Bảo vệ sự sống cho mọi người dù là thai nhi hay những người tị nạn sống lầm
than khắp nơi, thí dụ như trại Mória, Hy Lạp, là các vấn đề quan trọng. Nó liên
hệ đến nền kinh tế có trách nhiệm tạo ra điều kiện làm việc tốt hơn, nhằm mang
đến cho chúng ta cơ hội để đối thoại liên tôn, đó là những chủ đề trong tương
lai trong khi bóng tối của một thế giới biệt lập, chủ nghĩa dân túy hẹp hòi
đang ngày càng đe doạ cho đất đai, không gian sống và công việc”. (Sách đã dẫn,
trang 155, 163).
Theo
Ngài, cách chung sống sau thời kỳ dịch bịnh Corona như thế nào cũng là vấn đề,
nhất là khi sự phân hoá trong xã hội ngày càng rõ ràng hơn. Nhìn chung, tất cả
các chủ đề này đều quan trọng như nhau.
Chính
vì thế, Ngài có tham vọng muốn tổng hợp mọi thách thức của thời đại vào trong
một thông điệp chung với nội dung giáo huấn toàn diện mà chúng ta xem đó như
một di sản tinh thần quý báu.
Đôi
khi, chúng ta có cảm tưởng là Ngài nói những lời chung chung và đôi khi rất là
đặc biệt. Thí dụ như chúng ta phải biết quyết liệt nói: Không cho phép chiến
tranh bùng nổ, không cho phép án tử hình, không cho phép phá hủy các điều kiện
môi sinh, bảo vệ toàn diện cho cuộc sống và chấp nhận cuộc sống chúng ta.
Như
thế, trong thông điệp, Ngài muốn né tránh loại kết luận như một kiến thức kinh
viện thần học. Trong tác phẩm này, một lần nữa, Ngài trình bày vấn đề đơn giản
hơn.
“Hãy dám ước mơ! Tự
tin để thoát khỏi khủng hoảng” là một tác phẩm thuộc loại trần tình và tự
sự dễ đọc, không gây rối rắm với các chú thích dày đặt. Tuy thế, khi muốn giúp
cho độc giả nắm bắt những luận đề sôi bỏng của thời đại: Hệ sinh thái lành
mạnh, nền kinh tế công bình, tinh thần chung sống trong đại đoàn kết, Ngài
trình bày một hình ảnh gần gũi nhất trong thông điệp Lautadio Si ngày 25 tháng
5 năm 2015, mà Ngài lặp lại rất nhiều lần là, khi cùng chung sống trên trái đất, chúng ta nên “chăm sóc
ngôi nhà chung và làm tất cả những điều có thể để tạo ra một nơi sống tốt cho
tất cả mọi người”.
Lời
huấn thị
Ngài đề ra một quy trình ba bước đã được thử nghiệm: Nhận thức, phân biệt và
quyết định, và sau đó là hành động: “Xem, chọn, hành động”, Ngài nói thật đơn
giản, thật ra nội dung này là lý tưởng của Ignatius of Loyola, Giáo sĩ sáng lập
dòng Tên mà Ngài theo đuổi để tu tập.
Ngài
đặt ra những câu hỏi: Tôi cần gì, những người khác cần gì? Tôi có thể tiết chế
gì và muốn chia sẻ gì? Điều gì đối với tôi là thiêng liêng và sẽ giúp tôi phát
triển như một con người? Hoặc là trong một lối diễn đạt khác hơn: Tôi mơ cuộc
đời mình ở đâu? Tôi sẽ sống ở đâu với ước mơ của mình?
Trong
tầm nhìn của Ngài, có ba chìa khóa chính cần phải tìm ra để thoát khỏi cuộc
khủng hoảng, nó cần mở ra cho thời gian sắp tới, đó là đối thoại, đoàn kết và
tự tin.
Tiếp
tục đối thoại
Trước hết, sự hiểu lầm đã có thể xảy ra, Ngài viết: “Cuộc đối thoại thường
bị nhầm lẫn với một cái gì đó hoàn toàn khác, cụ thể là trong một cuộc trao đổi
quan điểm sôi nổi trên mạng xã hội, thường bị ảnh hưởng bởi thông tin không
phải lúc nào cũng đáng tin cậy. Đây chỉ là những cuộc độc thoại song có thể thu
hút sự chú ý của người khác bằng giọng điệu hung hăng. Nhưng độc thoại không
bắt buộc ai, vì vậy mà nội dung thường mang tính cơ hội và mâu thuẫn”.
(Fratelli tutti, trang 200)
Thật
ra, theo Ngài, đối thoại mang nhiều sắc thái hơn độc thoại. Ngay trong môi
trường chung, Ngài kêu gọi chúng ta nên luôn duy trì tinh thần đối thoại khi có
các ý kiến khác nhau. Ngài thể hiện điều đó theo một cách thực tế, chẳng hạn
trong chủ đề “đối thoại liên tôn”. Ngay trong thông điệp, Ngài trích dẫn khá
chi tiết lời của Ahmad al-Tayyib, bậc Đại sư Hồi giáo ở Cairo, và Ngài có ý
chia sẻ ý tưởng “… vì sự chung sống hòa bình trên thế giới” (Tuyên bố chung với
Abu Dhabi ngày 4. Februar 2019).
Ngài
tiếp nối truyền thống của Thánh Phanxicô Assis, vị thánh mà Ngài mang tên,
người đã đặt nền móng cho mối hợp tác giữa Cơ đốc giáo và Hồi giáo trong thời
gian diễn ra các cuộc Thập tự chinh với Quốc vương Cairo, trong khi những người
cuồng tín ở cả hai bên đều đánh giết nhau.
Đoàn
kết vượt ra ngoài phạm vi tôn giáo
Để hiểu giấc mơ của Ngài, chúng ta cần có chìa khóa thứ hai, đó là sự đoàn kết.
Ở đây, Ngài cũng không muốn bị hiểu lầm:
“Khi
tôi nói đến đoàn kết, tôi nghĩ nhiều hơn là chỉ lo quảng bá cho các công việc
từ thiện hoặc trợ cấp cho những người không có gì. Bởi vì đoàn kết không phải
là chia sẻ những dư thừa trên bàn ăn của chúng ta, mà có nghĩa là tạo ra cho
mọi người một chỗ ngồi trong bàn ăn”. (Sách đã dẫn, trang 142).
Tinh
thần cộng đồng
Chúng
ta nên nghĩ xa hơn phạm vi tháp nhà thờ và ngoài đĩa đồ ăn của mình. Không nên
tự cao để bị giam chặt trong ranh giới của chủ nghĩa dân tộc, thậm chí về mặt
tinh thần, chúng ta không để bị ngăn chặn do thế giới xấu xa bên ngoài phong
tỏa. Thay vào đó, chúng ta hãy nhìn vào những nguyên nhân chính của sự nghèo
đói và bất công, hãy để lòng mình nơi đó và không bỏ chạy theo khi đám đông
diễu hành.
Cụ
thể, Ngài cũng nói với một số nhóm đang hoạt động trên toàn thế giới, những
người bóp méo sự đoàn kết theo cách dân túy và chỉ nhìn theo chủ nghĩa của
riêng họ: “Các nhóm dân túy khép kín đã bóp méo từ ‘nhân dân’ (…) Một dân tộc
theo chủ trương dân túy năng động cho tương lai là con người luôn cởi mở những
tổng hợp mới bằng cách tiếp thu những gì khác biệt, (…) bằng cách này, mới có
thể phát triển hơn“. ( Fratelli tutti, trang160).
Sự
đoàn kết là chìa khóa dẫn đến cuộc sống tốt đẹp cho mọi người mà Đức Thánh Cha
Phanxicô hằng mơ ước.
Duy
trì sự tự tin
Chìa
khóa thứ ba cũng quan trọng như hai chìa khóa khác: Sự tự tin. Ngay cả khi Đức
Giáo hoàng không đề cập rõ ràng từ “tự tin” trong thông điệp, thì đó là động cơ
cho tất cả các dòng chữ và cũng là phụ đề trong sách.
Trong
thông điệp, Đức Giáo hoàng đã dùng tương tự từ “hy vọng” trong nhiều lần: “Tôi
mời gọi hy vọng. (…) Hy vọng nồng nàn. Hy vọng biết cách nhìn chân trời xa hơn
là sự thoải mái cá nhân, những yên tâm nhỏ bé và những bù đắp thu hẹp, để mở
lòng ra với những lý tưởng lớn lao làm cho cuộc sống tươi đẹp và xứng đáng hơn.
Chúng ta hãy cùng nhau tiến lên với đầy hy vọng! (Fratelli tutti, trang 55)
Tự
tin là hy vọng được biện minh, bất chấp mọi nghịch cảnh trong cuộc sống. Đức
Giáo hoàng làm rạng rỡ hy vọng. Tháng 3 năm ngoái, trong đợt phong tỏa đầu
tiên, với những dấu hiệu đầy ấn tượng trong sự cô đơn ở Quảng trường Thánh
Peter, Ngài cầu nguyện cho thế giới và ban lời chúc phúc “urbi et orbi”.
Đối
với một số người, điều đó là một dấu hiệu bất lực, khi một mình Ngài trên Quảng
trường St. Peter’s đang mưa. Thật ra, nó không hề ảm đạm.
Với
điều này, Đức Giáo Hoàng đã cho thấy một dấu hiệu rằng trong cô đơn và trong
những cơn bão của cuộc sống, niềm tin mạnh mẽ đến từ trong đức tin. Ngài cũng
sử dụng một hình ảnh trong Kinh Thánh:
Khi
các môn đồ hoảng sợ trong cơn bão trên hồ, Chúa Giê-su trấn an họ bằng cách thử
thách lòng tin, sự tự tin của họ, với lời hứa rằng Thiên Chúa sẽ không để ai
một mình. Đức Giáo hoàng cũng nhắc nhở về điều này trong các cơn bão của thời
kỳ Corona: “Chúa thử thách chúng ta và giữa cơn bão tố, Ngài mời gọi chúng ta
đánh thức và kích hoạt tình đoàn kết và hy vọng mang lại sự vững chắc, hỗ trợ
và ý nghĩa cho những giờ phút mà mọi thứ dường như đang trong chìm đắm”. (Thông
điệp ngày 27 tháng 3 năm 2020 tại Peterplatz).
Mỹ
từ trên giấy?
Đối thoại, đoàn kết và tin tưởng vào niềm hy vọng có cơ sở, các điều này sẽ
định hướng cho chúng ta trong thời gian sắp tới: Những gì Giáo hoàng viết ra là
một tầm nhìn, một giấc mơ hay tất cả chỉ là mơ mộng ngây thơ? Tất nhiên, cũng
có những lời chỉ trích về “giấc mơ” của Ngài.
Đối
với một số người, Ngài đi quá xa khi chính trị hoá vấn đề để kêu gọi chính phủ
các nước chu cấp cho tất cả mọi người một loại “thu nhập cơ bản phổ biến, vô
điều kiện” một đề xuất nhằm tạo ra công bằng hơn cho xã hội, (Sách đã dẫn,
trang 169).
Đối
với những người khác, họ có vẻ gay gắt hơn, tại sao Ngài không lo giải quyết
các vấn đề nội bộ của Giáo hội như về nữ quyền trong các dòng tu, lạm dụng tình
dục, quyền lực và công lý cho các hàng giáo phẩm.
Đâu
chỉ có giấc mơ? Giáo hoàng hành động cho một giáo hội và thế giới tốt đẹp, công
bằng, đoàn kết hơn? Có thể ban đầu đó chỉ là những lời nói. Nhưng lời nói có
thể trở thành việc làm, điều gì đó có thể phát triển. Ngài cũng biết điều đó.
“Hai từ xuất hiện trong tâm trí tôi: Tự tôn trọng bản thân, nghĩa là vượt ra
khỏi chính mình và vượt lên trên”. (Sách đã dẫn, trang 171).
Không
chỉ xoay quanh bản ngã, mà là xa rời bản ngã và trưởng thành. Để làm được điều
này, Ngài sử dụng hình ảnh của một người hành hương: Bởi lòng khao khát, người
lên đường, bỏ lại những điều quen thuộc, có mục tiêu trong tâm trí và mở rộng
tầm nhìn.
Bất
cứ ai trong chúng ta đã từng đi hành hương đều biết rằng chuyến đi làm thay đổi
lòng mình. Không ai trở lui lại như cách họ đã ra đi. Những quan điểm và chân
trời mới mở ra cũng là niềm hy vọng cho những gì cuộc khủng hoảng Corona có thể
thay đổi tốt hơn và siêu việt hơn. Có thể “trở lại một tình trạng bình thường”
không phải là cách tốt nhất. Có lẽ những cách thức mới, sáng tạo trong tương
lai sẽ xuất hiện trong thời kỳ khủng hoảng và rất nhiều phụ thuộc vào những gì
làm cho khủng hoảng. Chúng ta không cần phải đợi những người khác. Sau đó, mọi
người có thể sống trong giấc mơ của mình về một thế giới tốt đẹp hơn hôm nay.
Sự
mơ tưởng hay tầm nhìn? Trong mọi trường hợp, Đức Giáo hoàng khuyến khích sự
đoàn kết và tự tin: “Hãy để bản thân được cuốn hút, lay chuyển và được thử
thách! (…) Có thể đó sẽ là một viện dưỡng lão gần nhà hoặc trung tâm tiếp nhận
người tị nạn hoặc dự án tái tạo sinh thái mời gọi bạn tham gia. Hoặc có thể đó
là những người cao niên đang ở nhà, họ đang cần bạn đến giúp. (…) Và sau đó
hành động. (…) Có thể nói thí dụ rằng bạn muốn trở thành một phần của thế giới
tốt đẹp hơn và bạn nghĩ rằng đây sẽ là một khởi đầu tốt”. (Sách đã dẫn, trang
174).
Nhận
xét
Một
điều bất ngờ cho những Phật tử là trận đại dịch COVID-19 cũng là một cơ hội cho
các tôn giáo cùng nhau thảo luận về thảm hoạ chung của nhân loại. Tất cả các dị
biệt về giáo lý không còn được đặt ra để tranh chấp nhau, mà ngược lại, cùng có
một nỗ lực chung để đối phó.
Trong
khi giới chuyên khoa lo tìm phương thức trị liệu, chính giới giải quyết vấn đề
tiêm chủng và tìm cách khắc phục các hậu quả về các tác hại vật chất, thì giới
lãnh đạo tinh thần cũng theo một hướng đi chung.
Trong thông điệp của Đức Đạt Lai Lạt Ma ngày 3 tháng 5 năm 2020,
Ngài cũng tóm tắt số những ý nghĩ tương tự như Đức Giáo hoàng Phanxicô khi đề
cập tới trong tác phẩm Wage zu träumen! Mit Zuversicht aus der Krise.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2021/02/0-22.jpg
Đức
Đạt Lai Lạt Ma, lãnh tụ tinh thần của dân Tây Tạng. Nguồn: Reuters
“Chính
trong những lúc như thế này, chúng ta cần phải tập trung vào những điều mà có
thể giúp đoàn kết chúng ta lại như những thành viên của một gia đình nhân loại.
Vì vậy, chúng ta cần phải tìm đến với nhau bằng lòng Từ Bi. Là con người, tất
cả chúng ta đều như nhau. Chúng ta đều phải trải qua những nỗi sợ hãi, những
niềm hy vọng và những điều bất trắc như nhau; nhưng chúng ta cũng lại được gắn
bó với nhau bởi một khát vọng hạnh phúc. Năng lực con người của chúng ta là
dùng để suy nghĩ một cách hợp lý và thấu đáo, để nhìn thấy mọi thứ một cách
thực tế, rõ ràng, và cho chúng ta khả năng để chuyển hoá những khó khăn thành
cơ hội.
Cuộc
khủng hoảng này và hậu quả của nó đã đóng vai trò như một lời cảnh báo rằng –
chỉ khi nào đến với nhau bằng tinh thần đoàn kết và hợp tác toàn cầu, thì chúng
ta mới đương đầu được với những thách thức to lớn chưa từng có mà chúng ta đang
gặp phải. Nguyện cầu cho tất cả chúng ta đều lưu tâm đến ‘Lời Kêu Gọi Đoàn Kết’
này!”
_____
Papst
Franziskus, Wage zu träumen! Mit Zuversicht aus der Krise, Kösel-Verlag München
2020.
No comments:
Post a Comment