Về
đề thi học sinh giỏi Văn của Quảng Nam
Thái Hạo
24/03/2024
https://baotiengdan.com/2024/03/24/ve-de-thi-hoc-sinh-gioi-van-cua-quang-nam/
Tình
cờ thấy trên mạng cái đề thi học sinh giỏi Văn cấp tỉnh THPT đợt 2 năm nay của
Quảng Nam. Tôi lấy làm ngạc nhiên. Xin trích câu 2 của đề (12/20 điểm) trước
khi bàn luận.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2024/03/1-85.jpg
Đề
thi học sinh giỏi Văn của Quảng Nam
“Văn
chương là lộc mà trời bù cho người, vì người phải chịu cái án ‘sống đọa thác đầy’…
Căn nhà chứa lộc này mở cửa tự do đối với tất cả những ai đến đọc nhưng lại chỉ
phát vé riêng cho một số ít người trong số những người đến viết. Vậy nên, có rất
nhiều trường hợp người viết một đời đuổi bắt chữ nhưng rốt cục tay trắng, tựa hồ
‘sung một đời rụng quả/ không chạm nổi đáy ao’.”
(Hoàng
Đăng Khoa, “Người chết ngang và đóa buồn văn chương nở dọc“. Dẫn
theo Vanvn.vn, 21/11/2023)
Bằng
trải nghiệm đọc hiểu văn chương, anh/ chị hãy viết bài văn bình luận làm sáng tỏ
ý kiến trên” (Hết
trích).
1.
Trước hết, tôi không bàn về quan điểm của tác giả Hoàng Đăng Khoa trong mấy câu
nhận định được đề Quảng Nam trích ra ở trên, tôi chỉ bàn về cách ra đề của tỉnh
này.
Trước
hết, “bình luận” và “làm sáng tỏ” là hai yêu cầu khác nhau thuộc về hai “thao
tác lập luận” khác nhau trong phương thức viết nghị luận. Bình luận là nêu lên
những đánh giá chủ quan của bản thân đối với một đối tượng nào đó, xem nó hay dở,
đúng sai, đẹp xấu… như thế nào. Còn “làm sáng tỏ” là chứng minh: Anh không cần
(và thậm chí không được phép) nêu quan điểm đánh giá của mình, mà chỉ việc dùng
ví dụ minh họa và lập luận để chứng minh rằng cái ý kiến của ai đó là đúng đắn/
chính xác.
Vậy,
khi đề yêu cầu hãy “bình luận làm sáng tỏ” thì thí sinh phải giải quyết thế nào
đây? Ở đây là hai yêu cầu (chứng minh và bình luận) hay là một yêu cầu? Nếu là
hai thì mâu thuẫn, nếu là một thì không biết lối nào mà lần!
Người
ta chỉ có thể yêu cầu chứng minh VÀ bình luận (dù yêu cầu này cũng đầy mâu thuẫn,
nhưng ít ra trên mặt hình thức còn có thể hiểu được), chứ chưa từng thấy có cái
kiểu “bình luận làm sáng tỏ” bao giờ.
Cách
“ra lệnh” này trong đề Quảng Nam là đánh đố một cách phi lý, đẩy thí sinh vào
tình trạng “anh muốn em sống sao”! Ra đề oái oăm (nếu không nói thẳng ra là
sai) như thế thì làm sao có thể đánh giá được năng lực của người viết?
2.
Điều này nghiêm trọng hơn. Như đã thấy, dẫn dắt thì có vẻ dài dòng như thế,
nhưng trọng tâm của mấy câu trích dẫn trong đề là nhấn mạnh đến sự thất bại của
“rất nhiều” người viết văn. Và đề yêu cầu “hãy bình luận làm sáng tỏ” cái ý được
nhấn mạnh ấy. Vậy, theo logic, thí sinh phải đi tìm những người thất bại bằng
các tác phẩm thất bại của họ để “bình luận làm sáng tỏ”.
Như
chúng ta biết, thứ nhất, văn học nhà trường chỉ dạy cho học sinh những tác phẩm
hay, tác phẩm giá trị, chứ nào có đưa tác phẩm dở của người viết dở vào dạy
đâu, nay bắt học sinh đi “bình luận làm sáng tỏ” cái dở, cái thất bại của những
tác giả “suốt đời không chạm nổi đáy ao”, thì các em biết tìm đâu?
Thứ
hai, cái vô lý nhất nằm ở chỗ, người đã viết dở, đã “suốt đời” thất bại, thì ai
mà biết đến họ; và loại tác giả, tác phẩm ấy thì có gì để mà cảm thụ? Bắt học
sinh đi viết văn về họ thì không những vô lý mà còn phản văn chương.
Hoài
Thanh viết trong Thi nhân Việt Nam rằng, “cái tầm thường, cái lố lăng chẳng
phải riêng thời nào và muốn hiểu tinh thần thơ cho đúng đắn, phải sánh bài hay
với bài hay vậy”. Nay bắt học sinh đi viết về bài dở của người dở (trong
khi chỉ dạy về bài hay) thì đó là một yêu cầu khó hiểu và trái hẳn với nội dung
dạy học.
Trong
trường hợp bất đắc dĩ, anh có thể cho học sinh đánh giá về một tác phẩm dở của
một tác giả dở, nhưng yêu cầu phải sáng sủa, tường minh; và quan trọng nhất là
phải đặt trên cơ sở và nhằm mục đích khẳng định cái gì là hay là đẹp, chứ chỉ lấy
cái dở làm đối tượng quy hướng như đề thi này, thì thật tình không hiểu nổi.
Một
đề thi mà mắc đến hai sai lầm căn bản nhất: Yêu cầu rối rắm (phi khoa học), và
nội dung lệch lạc (yêu cầu bàn luận về tác giả dở, “suốt đời” thất bại) thì làm
sao đánh giá được năng lực của thí sinh nữa. Tôi cho rằng đây là một cái đề hỏng,
hoàn toàn.
(Câu
1 của đề cũng tệ không kém, nhưng tạm thời chưa bàn)
===================================================
Liên
quan đến đề thi học sinh giỏi THPT lần 2 của tỉnh Quảng Nam, tôi mới nhận được
thông tin đối với đề này. Xin bổ sung và nói thêm như sau.
Cái
đề trôi nổi trên mạng mà sáng nay tôi đã post lại kèm theo bài bình luận của
mình, theo người cung cấp thông tin, là đề không chính thức (hình 1), đề chính
thức (hình 2) có khác đôi chỗ. Riêng câu 2 là câu tôi đã viết bài bình luận
(*), thì chỉ khác là có thêm 1 dấu phẩy (“bình luận làm sáng tỏ” => “bình luận,
làm sáng tỏ”).
Nếu
thông tin này là chính xác thì phần lỗi có giảm đi đôi chút, vì đã tách cụm từ
này ra làm 2 bằng 1 dấu phẩy, tuy nhiên như đã nói trong bài viết trước đó, hai
yêu cầu này (“bình luận” và “làm sáng tỏ”) vẫn mâu thuẫn nhau, vì nó thuộc vào
2 mệnh lệnh không thể cùng lúc thực hiện song hành, và hệ quả tất yếu là khiến
thí sinh “không biết lối nào mà lần”. Giải thích và bình luận thì chấp nhận được,
chứ bình luận và làm sáng tỏ thì không. Những lỗi khác thuộc về nội dung nghị
luận thì không thay đổi (xin xem bài đính kèm). Tức là lỗi cơ bản và lớn nhất vẫn
còn đó.
Một
cái đề thi học sinh giỏi, như tôi biết, thường ít nhất có từ 2 đến 3 người cùng
xây dựng: ra đề, phản biện; bên cạnh đó là chủ tịch hội đồng và các ban bệ; và
cao nhất là Sở Giáo dục.
Tôi
hiểu tính chất phức tạp của việc ra đề thi, nhất là ở những tỉnh có tới 2 trường
chuyên mà Sở lại điều giáo viên nội tỉnh đi ra đề, thì sự cạnh tranh và tính
mâu thuẫn sẽ rất gay gắt. Đôi khi có thể chính giáo viên nằm trong nhóm ra đề
dù thấy sai nhưng cũng không “cãi” được, vì không ai chịu ai. Nó đẩy giáo viên
ra đề vào một tình thế rất khó xử, và đôi khi là bất lực nữa. Vì thế, nó luôn
có thể dẫn đến những tiêu cực và sai sót nghiêm trọng. Tôi rất thấm thía cảnh
này, vì chính mình đã không ít lần trải qua. Đây là một vấn đề lớn mà trách nhiệm
chính thuộc về Sở Giáo dục trong công tác tổ chức thi.
Và
xin chớ quên, đây cũng không phải lần đầu tiên Quảng Nam gặp vấn đề này: mới
năm trước tôi cũng đã viết bài chỉ ra những sai sót trong đề thi của tỉnh này.
Tôi nghĩ, Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Nam cần có giải pháp khắc phục một cách
căn bản trong việc thay đổi cách thức tổ chức thi. Ví dụ, có kế hoạch xây dựng
ngân hàng đề, hoặc thuê bên thứ 3 độc lập ra đề, chấm thi, để đảm bảo công bằng,
tránh đi những tiêu cực và sai lầm tai hại như đang thấy.
Riêng
về các kỳ thi học sinh giỏi, kể cả thi học sinh giỏi quốc gia, nếu cần nêu ý kiến
thì như tôi cũng đã nhiều lần nói, ngay cả nói trước lãnh đạo Bộ Giáo dục và
Đào tạo, là nên dẹp bỏ, để góp phần chống căn bệnh thành tích đã quá độc hại
trong giáo dục, nếu vẫn không thể thay đổi căn bản về mục đích và cách thức tổ
chức các kỳ thi này.
Thái
Hạo
(*)
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=805066484833706&id=100059910855657
.
No comments:
Post a Comment