Truyền thông phương
Tây đang hiểu sai về Đài Loan?
Clarissa Wei - Foreign
Policy
Nguyễn
Thị Kim Phụng,
biên dịch
https://nghiencuuquocte.org/2024/02/29/truyen-thong-phuong-tay-dang-hieu-sai-ve-dai-loan/
Các
nhà báo đổ xô đưa tin về cuộc sống bên trong một điểm nóng địa chính trị thường
sẽ bóp méo sự thật trên thực địa.
Tháng
9/2022, tôi đang làm nhân viên điều phối (fixer) ở Đài Bắc cho một chuyên mục
tin tức của Mỹ về căng thẳng giữa hai bờ Eo biển Đài Loan, xử lý các công việc
hậu cần địa phương cho một nhà sản xuất và một nhân viên quay phim người nước
ngoài. Nhân viên điều phối là những cá nhân làm việc tự do, với vai trò ở đâu
đó giữa nhà báo và hướng dẫn viên du lịch – nghĩa là họ có thể làm mọi thứ, từ
sắp xếp lịch phỏng vấn, phiên dịch, đến đặt phòng khách sạn. Một đêm nọ, chúng
tôi đến một buổi tụ họp của các phát thanh viên nghiệp dư tổ chức trong công
viên và đã gặp một nhóm người hâm mộ phát thanh lập dị. Một người đàn ông vùi đầu
trong mớ thiết bị rối rắm ở phía sau xe tải của mình, tay liên tục gõ mã Morse;
một người khác loay hoay với chiếc ăng-ten trong lúc đi vòng quanh công viên, cố
gắng bắt tín hiệu. Nhà sản xuất nói với tôi rằng nhóm này đang học cách vận
hành đài phát thanh trong trường hợp xảy ra chiến tranh với Trung Quốc.
“Tại sao
anh lại làm điều này?” Tôi hỏi một người, mong đợi câu trả lời về tầm quan trọng
của phòng thủ dân sự.
“Bởi vì với
radio, chúng ta có thể liên lạc với bất kỳ ai trên thế giới,” anh ấy đáp.
“Còn việc
liên lạc với người dân ở Trung Quốc thì sao?”
“Cũng được
thôi, nếu họ bắt trúng đài,” anh nhún vai.
Tôi nhanh
chóng nhận ra rằng hầu hết những người này đều không có mặt ở công viên vì căng
thẳng giữa hai bờ eo biển. Dù đúng là có một phần nhỏ quan tâm đến phòng thủ
dân sự, nhưng phần lớn chỉ là những người mê đài thích tụ tập với nhau.” Chúng
tôi thất vọng rời đi, và chỉ một vài khung hình từ đêm đó được đưa vào đoạn
phim cuối cùng.
Trong những
năm gần đây, khi căng thẳng giữa Trung Quốc và Đài Loan lên đến đỉnh điểm lịch
sử, các nhà báo nước ngoài đã đổ xô đến Đài Loan để ghi lại cuộc sống bên trong
một điểm nóng địa chính trị. Hồi tháng 1, hơn 200 nhà báo từ 28 quốc gia đã đến
hòn đảo để đưa tin về cuộc bầu cử tổng thống năm 2024. Tuy nhiên, nhiều trong số
những nhà báo đến thăm ngắn hạn này đã bóp méo sự thật. Họ mô tả hòn đảo như trọng
tâm trong một vở kịch mà họ đã định sẵn từ trước, thường thổi phồng căng thẳng,
và đặt những câu hỏi mang tính định hướng để dễ đạt cao trào hơn. Và những nhân
viên điều phối sẽ đảm nhận vai trò người dựng phông nền, phụ trách cung cấp bối
cảnh cho những kịch bản đã được viết sẵn.
Bởi vì Đài
Loan thường bị xem là điểm bùng phát của một cuộc chiến tranh thế giới tiềm
tàng, nên hầu hết các nhà sản xuất chương trình truyền hình đều muốn tiếp cận
các trường bắn, hầm tránh bom, hoặc căn cứ quân sự. Nhiều người bay đến các hòn
đảo xa xôi như Kim Môn hoặc Mã Tổ, tìm cách nhảy lên một chiếc thuyền để có thể
thoáng nhìn thấy bờ biển Trung Quốc.
Jesse, một
nhân viên điều phối kỳ cựu người Đài Loan, cho biết: “Nó giống như việc gọi món
từ thực đơn – họ thấy điều gì đó mà ai đó đã đưa tin từ trước, và muốn thứ
tương tự.” (Tên của Jesse đã được thay đổi do lo ngại về những tác động có thể
xảy ra đối với các quan hệ nghề nghiệp của ông.)
Tina Liu,
một nhà báo Đài Loan, người vừa nhận công việc điều phối đầu tiên của mình với
một hãng thông tấn của Ý trong năm nay, chia sẻ: “Bạn xem tin tức và thấy các cảnh
quay về máy bay chiến đấu, dường như tình hình ở Đài Loan đang rất căng thẳng.
Nhưng sự thật thì không phải vậy. Và dù không phải vậy, mọi người vẫn cứ theo
đuổi bầu không khí căng thẳng đó.”
Tôi đã từng
làm nhân viên điều phối cho các hãng tin của Mỹ, Australia, và châu Âu, và nhiều
khách hàng của tôi rất ngạc nhiên khi họ nhận ra rằng tình hình không khốc liệt
như họ mong đợi: súng chỉ là súng hơi, hầm tránh bom chỉ là bãi đậu xe, và tầm
nhìn ra bờ biển Trung Quốc lúc nào cũng mờ mờ ảo ảo. Ngoài ra, những cử tri
bình thường của Đài Loan sẽ không nghĩ về Trung Quốc mỗi ngày. Điều đó khiến
cho các bài phỏng vấn vỉa hè (vox pop) trở nên cực kỳ nhạt nhẽo. Dù có rất nhiều
xung đột giữa các chính phủ dưới hình thức lệnh cấm thương mại, xâm nhập không
phận, và các chiến dịch thông tin sai lệch, nhưng cuộc sống hàng ngày ở Đài
Loan vẫn bình thường đến kinh ngạc.
Tuy nhiên,
sự bình thường không tạo nên những chương trình truyền hình hay. Vì vậy, tôi được
giao nhiệm vụ tạo ra những đoạn phim đầy cảnh hành động, điều tôi thường phải
phản đối. Tám nhân viên điều phối khác ở Đài Loan đã trò chuyện cùng tôi cũng
cho biết đôi khi họ bị ép phải tạo ra những cảnh không phù hợp, không phản ánh
sự thật, thậm chí là giật gân.
Adrien
Simorre, một nhân viên điều phối ở Đài Bắc, chia sẻ: “Tôi đã gặp rất nhiều tình
huống mà mọi người chỉ đơn giản là không tôn trọng chuyên môn của nhân viên điều
phối.”
Simorre là
một trong hàng chục nhân viên điều phối và cộng tác viên địa phương đã đưa ra một
tuyên bố chung về động lực độc hại giữa những nhóm điều phối và các nhà báo đến
Đài Loan sau cuộc bầu cử vào tháng 1. Họ nói về mức lương thấp, thiếu tín nhiệm,
và rộng hơn là thiếu tôn trọng. Sự bất bình của các nhân viên điều phối không
phải chỉ có ở Đài Loan, nhưng vấn đề các nhà báo nước ngoài “áp đặt quan điểm
và cách kể chuyện của riêng họ” là đặc biệt nghiêm trọng trên hòn đảo này.
Nhiều nhân
viên điều phối đã kể cho tôi nghe những câu chuyện về các nhà sản xuất nước
ngoài bơi trong vùng nước “nguy hiểm” ở Kim Môn, một hòn đảo nằm gần bờ biển
Trung Quốc, để tạo sự kịch tính; yêu cầu quay phim các vụ phóng tên lửa của
Trung Quốc từ Đài Loan (vốn là điều không thể về mặt hậu cần); và trở nên thất
vọng khi các cuộc phỏng vấn trực tiếp trên đường phố không thu được phản ứng mạnh
mẽ về Trung Quốc. (Không ai trong số những nhân viên điều phối mà tôi đã nói
chuyện muốn nêu tên khách hàng của họ vì sợ mất việc.)
Alicia
Chen, một nhà báo tự do người Đài Loan, người đã lên tiếng trên X (trước đây là
Twitter) về sự thiếu tôn trọng, thiếu tín nhiệm, và giao tiếp kém của một phóng
viên đến thăm Đài Loan, cho biết: “Tôi đã nghe nói về việc các nhà báo thúc ép
người được phỏng vấn trả lời một số câu hỏi nhất định về quan hệ Trung-Đài. Và
nếu người được phỏng vấn không muốn bình luận, họ sẽ tiếp tục lặp lại hoặc diễn
đạt lại câu hỏi cho đến khi người được phỏng vấn nói ra những lời họ muốn
nghe.”
Boan Wang,
một nhà làm phim tài liệu, cho biết vào mùa xuân năm 2023, một khách hàng châu
Âu của ông yêu cầu đi phà từ Kim Môn đến thành phố Hạ Môn của Trung Quốc. Wang
nói với họ rằng vé phà chỉ dành cho công dân Đài Loan và vợ/chồng người Trung
Quốc của họ. “Họ hỏi liệu tôi có thể nói chuyện với thuyền trưởng để cho họ lên
tàu không – về cơ bản là yêu cầu tôi đưa lậu họ qua biên giới quốc tế,” ông
nói. “Làm như vậy mà được à? Các anh có làm thế ở nước mình không?”
Một trong
những yêu cầu mà tôi hay nhận được nhất là liệu tôi có thể giúp phóng viên tiếp
cận trường bắn súng nơi dân thường đang học cách tự vệ hay không. Vấn đề là những
người đam mê súng ống chỉ là một nhóm thiểu số. Ở Đài Loan, dùng súng là bất hợp
pháp, nên trong trường hợp xảy ra chiến tranh thực sự, thường dân Đài Loan sẽ
không có quyền sử dụng súng. Những cảnh xuất hiện trên truyền hình chỉ là những
cảnh bắn súng hơi giải trí hoặc cảnh những đứa trẻ chạy quanh một tòa nhà bỏ
hoang với súng đồ chơi.
Thay vào
đó, các chương trình phòng thủ dân sự phổ biến nhất ở hòn đảo diễn ra trong các
lớp học, do một tổ chức phi lợi nhuận có tên là Học viện Kuma tổ chức. Các khóa
học này chủ yếu tập trung vào việc xác định thông tin sai lệch, học cách sơ cứu,
và thực hành diễn tập sơ tán – những cách thiết thực để người dân bình thường
chuẩn bị cho chiến tranh. Nhưng các cảnh quay những bài giảng này thường bị gạt
sang một bên để giành chỗ cho các cảnh súng ống.
Việc theo
đuổi tin tức giật gân thường sẽ lấn át một câu chuyện cân bằng. Cộng tác viên
và nhiếp ảnh gia Annabelle Chih làm việc tại Đài Bắc cho biết nhiều nhà sản xuất
nước ngoài đã lầm tưởng rằng người Đài Loan có thể được chia gọn gàng thành hai
phe: ủng hộ thống nhất và ủng hộ độc lập. Tuy nhiên, cả hai đảng chính trị lớn
của hòn đảo – Đảng Dân Tiến (DPP) và Quốc Dân Đảng (KMT) – đều không tán thành
tuyên bố độc lập, cũng không ủng hộ việc thống nhất. Dù họ có quan điểm rất
khác nhau về Trung Quốc, cả hai đều chọn mơ hồ về mặt chiến lược. Đảng Dân Tiến
giả định rằng Đài Loan đã độc lập, còn Quốc Dân Đảng có cách tiếp cận mang tính
hòa giải hơn và kiên quyết đối thoại hòa bình với Trung Quốc đại lục.
“Các nhà sản
xuất thường sẽ hỏi tôi liệu họ có thể phỏng vấn Bạch Lang không,” Chih kể lại.
Bạch Lang (hay Sói Trắng), tên thật là Trương An Lạc, là một tội phạm bị kết án
và là thủ lĩnh băng đảng, người nổi tiếng thẳng thắn về mong muốn thống nhất
Đài Loan với Trung Quốc. Dù ông là một nhân vật đáng chú ý, nhưng Chih cho rằng
việc sử dụng ông làm đối trọng với quan điểm của DPP là sai lầm. “Tôi đã giải
thích với họ rằng ông ấy không phải là người phù hợp để phỏng vấn,” cô nói.
“Ông ấy thuộc nhóm thiểu số và gây khá nhiều tranh cãi.”
Không phải
mọi trải nghiệm với truyền thông quốc tế đều tiêu cực. Chẳng hạn, nhiều khách
hàng đã lắng nghe phản hồi của tôi và điều chỉnh góc độ câu chuyện của họ cho
phù hợp. Chih cũng kể rằng một trong những khách hàng của cô cuối cùng cũng đã
thay đổi suy nghĩ và hủy bỏ câu chuyện về Bạch Lang.
Tuy nhiên,
nhu cầu về những cảnh quay kịch tính ở Đài Loan đã tăng cao khi các hãng truyền
thông cạnh tranh để giành được những câu chuyện thu hút sự chú ý nhất. Jesse
nói rằng, trước chuyến thăm lịch sử của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi tới
Đài Loan vào tháng 8/2022, hầu hết các nhà báo làm việc với ông đều tiếp cận
câu chuyện theo hướng đa sắc thái và sẽ mặc định dựa vào chuyên môn của ông về
hòn đảo này. Thế rồi, chuyến thăm của Pelosi đã tạo ra một cơn cuồng phong
trong giới truyền thông, vì nó khiến Bắc Kinh vô cùng khó chịu và khiến mọi người
ngày càng quan tâm tới những câu chuyện liên quan đến Đài Loan – nhưng chỉ là
khi chúng kể về một Bắc Kinh giận dữ và một hòn đảo đang bị đe dọa.
Năm nay, rất
nhiều khách hàng của Jesse là phóng viên chiến trường – những người vừa rời
Ukraine hoặc Israel, và đang tìm kiếm những câu chuyện hành động mới. Ông nói:
“Một số người đã tỏ ra thất vọng khi nhận ra cuộc sống vẫn bình thường.”
Bằng cách
lên tiếng, những nhân viên điều phối hy vọng có được một bức tranh chân thực và
chính xác hơn về Đài Loan.
Liu nói
thêm: “Tôi biết nhiều người đến đây vì quan hệ của chúng tôi với Trung Quốc. Mọi
người đều nói Đài Loan là Hong Kong tiếp theo hoặc Ukraine tiếp theo. Nhưng lịch
sử của chúng tôi khác với những nơi đó.”
-------------
Clarissa
Wei là nhà báo tự do người Mỹ gốc Đài Loan, hiện đang sinh sống ở Đài Bắc.
Nguồn: Clarissa Wei, “What
the Western Media Gets Wrong About Taiwan,” Foreign Policy, 21/02/2024
No comments:
Post a Comment