Phân cực chính trị
qua Đào, phở và piano
TS Nguyễn Phương Mai
Gửi cho
BBC News Tiếng Việt từ Sydney
3 tháng 3
2024
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/ced0wjvqgy1o
Có lẽ
ít bộ phim nhà nước nào khiến dư luận phân cực rõ rệt như Đào, phở và
piano.
https://ichef.bbci.co.uk/ace/ws/800/cpsprodpb/5bc0/live/b5cd32b0-d902-11ee-8f28-259790e80bba.png
Cảnh
ông hoạ sĩ đụng độ quân Pháp trong phim Đào, phở và piano
Một bên là
sự chê bai không ngớt về tính giả trân như trên sân khấu kịch, về kỹ xảo non
tay, về kịch bản gượng ép, thậm chí về sự trang điểm lộ liễu của nhân vật nữ
trong bối cảnh chiến tranh…vv.
Một bên là
những lời tung hô ngợi ca về khả năng lấy nước mắt, về cơ hội học sử Việt, và đặc
biệt là về lòng yêu nước và tự hào dân tộc.
·
Sau Đào, phở và
piano là cơn sục sôi đấu tố
Khi
sự phân cực trở nên độc hại
Sự phân cực
và đa dạng (trong nguồn gien sinh học cũng như nguồn “gien” trí tuệ) vốn là nền
tảng cho sự chọn lọc và cạnh tranh lành mạnh của xã hội loài người. Tuy nhiên,
sự phân cực trở nên nguy hiểm khi đằng sau nó là chữ “cảm xúc (cực đoan)”.
Affective
polarisation là
một loại phân cực dựa vào những xúc cảm bị đẩy đến cao trào của sự bất tín và
khả tín, ghê tởm và tôn sùng, hận thù và ngưỡng mộ. Đó là khi người ta không chỉ
bình luận về bộ phim mà còn bình luận về những người có cùng hoặc trái quan điểm
với mình. Đây là hai trong số rất nhiều lời bình phẩm trên mạng xã hội:
“Ai dám
phán xét lịch sử là bọn phản động, đu càng, vô ơn”.
“Không
thể nuốt trôi sự ngây thơ và ngu muội của những con bò rơi nước mắt khi xem
phim. Tao thì cười són d***”.
·
Thấy gì từ cơn
sốt Đào, phở và piano?
Phân
cực chính trị và cái mũ “phản động”
Nếu để ý
thêm một chút, ta sẽ thấy ở hai bình luận trên, đứng bên cạnh “cảm xúc cực
đoan” là “lý tưởng chính trị”. Ideological polarisation là một
loại phân cực dựa vào sự đối lập của niềm tin có tính chính trị như các cặp đối
kháng giữa “bảo thủ - cấp tiến”, “cánh tả - cánh hữu”, “cộng sản - tư bản”.
Trong câu
chuyện của chúng ta, sự phân cực đó có tên là “bò đỏ - phản động”. Chữ “phản động”
vốn có nghĩa là bảo thủ không chịu thay đổi (anti-reactionary). Nó thoạt tiên
được dùng để chỉ những kẻ chỉ khư khư “bảo vệ thể chế”, không chịu nhận ra rằng
chủ nghĩa xã hội là tương lai tất yếu của nhân loại. Hiểu nôm na, ai ngồi yên
là đồ phản động.
Tuy nhiên,
trong bối cảnh chính trị Việt Nam nơi chủ nghĩa xã hội của tương lai được cho
là đã bắt đầu thì việc “thay đổi thể chế” mới bị coi là phản động. Điều này dẫn
đến sự phi lý có tính nội hàm khiến nhiều người phải xoắn não: Ai chuyển động
là đồ… phản động (!)
·
Sau Đào, phở và
piano là cơn sục sôi đấu tố
29
tháng 2 năm 2024
·
Thấy gì từ
cơn sốt Đào, phở và piano?
22
tháng 2 năm 2024
·
Diễn viên Đào,
phở và piano người Mozambique: Muốn làm rể Việt Nam, mến Đảng Cộng sản
24
tháng 2 năm 2024
Phân
cực chính trị phi chính thống
Cặp đối
kháng “bò đỏ - phản động” trong bối cảnh chính trị Việt Nam là một trường hợp đặc
biệt của phân cực chính trị.
Lý do thứ
nhất là bởi từ “phản động”, trong bối cảnh Việt Nam, cần phải hiểu theo nghĩa gần
giống với “phản bội” (Tổ quốc). Vì thể chế Việt Nam chỉ có một đảng duy nhất
lãnh đạo, bất cứ hành động nào phản kháng lại cách thức tổ chức đó lập tức trở
thành một cực đối lập chính trị một cách phi chính thống.
Cực đối lập
này tồn tại kiểu “du kích” lề trái trên mạng xã hội, ở hải ngoại, trong các hội
nhóm không được nhà nước công nhận, trong nghệ thuật cũng như diễn ngôn phi
chính thống, trong các mối quan hệ xã hội hàng ngày, trong ý thức nội tại của một
bộ phận người dân, và đặc biệt là trong một số phiên tòa xử các nhà bất đồng
chính kiến về tội “chống phá nhà nước”.
Chính
trị hóa những vấn đề xã hội
https://ichef.bbci.co.uk/ace/ws/800/cpsprodpb/4d92/live/0336be80-d904-11ee-9a5b-e35447f6c53b.png
Quầy
vé Trung tâm Chiếu phim Quốc gia với khán giả đến xem phim Đào, phở
và piano
Một đặc điểm
của phân cực là những khác biệt không liên quan đến chính trị cũng sẽ bị chính
trị hóa. Ví dụ, “phân cực về quyền bỏ thai” thường bị đem ra để kích động “phân
cực cảm xúc cực đoan”. Phe cánh hữu cho rằng ai ủng hộ bỏ thai là “ác quỷ giết
người”. Phe cánh tả cho rằng ai ép buộc một phụ nữ phải đẻ con, bất chấp nguồn
gốc thai nhi là do cưỡng hiếp, hoặc bất chấp hệ lụy lâu dài cho chính cô ấy,
cho đứa con và cả xã hội mới là kẻ “giết người không dao”.
Ở Việt
Nam, rất nhiều những vấn đề xã hội không liên quan đến chính trị cũng có thể bị
chụp mũ “phản động”. Phiên tòa ấy cũng tồn tại gián tiếp trong không gian bình
luận phim Đào,
phở và piano. Một số người dám chê bai bộ phim về đề tài yêu nước bị
coi là “phản động”. Về bản chất, đây chính là một biểu hiện rất tự nhiên của
phân cực chính trị, nếu bạn phản đối A thì bạn là B, nếu bạn ghét cánh tả thì bạn
là cánh hữu, nếu bạn phản đối “nhà nước” thì bạn là “phản động”.
·
30/4: ‘Đỏ’, ‘Vàng’ và
sự phân cực giữa giới trẻ Việt Nam
·
Sau Đào, phở và
piano là cơn sục sôi đấu tố
Một người
bạn của tôi sau khi sống ở Việt Nam gần hai chục năm đã đùa rằng, việc gọi ai
đó ở Việt Nam là “phản động” cũng giống như việc ở quê hương mình anh từng bị
chửi là “con chó cánh tả” (hàm nghĩa cái gì cũng sủa), hay hàng xóm của anh bị
chó ị một bãi trước nhà và lời nhắn “đống phân cánh hữu” (hàm ý bảo thủ đến mức
thối như phân).
Tôi phải tế
nhị nhắc nhở anh rằng so sánh như thế là khập khiễng. Vì có tính phi chính thống
nên tuy Việt Nam có “phân cực chính trị” nhưng không có “phân chia quyền lực”.
Bị gọi là “chó cánh tả” hay “phân cánh hữu” thì khó chịu thật đấy, nhưng không
mấy ai vì thế mà phải vào tù. Còn bị gọi là “phản động” ở Việt Nam thì có lẽ
không an toàn chút nào.
·
Thấy gì từ
cơn sốt Đào, phở và piano?
22
tháng 2 năm 2024
·
Diễn viên Đào,
phở và piano người Mozambique: Muốn làm rể Việt Nam, mến Đảng Cộng sản
24
tháng 2 năm 2024
·
Sau Đào, phở và
piano là cơn sục sôi đấu tố
29
tháng 2 năm 2024
Di
chứng chiến tranh trong phân cực
Tuy nhiên,
điểm đặc biệt trong câu chuyện của chúng ta không phải là việc “chính trị hóa một
vấn đề xã hội”, mà đó là chính trị hóa nhầm thời điểm lịch sử.
Trong bối
cảnh của Đào, phở và piano - một bộ phim chống thực dân Pháp
thì kẻ “phản bội” hẳn phải ủng hộ Pháp. Tuy nhiên, nhiều người chê phim lại bị
chụp mũ “phản động” với mặc định là họ ủng hộ… Mỹ. Bằng chứng là những câu chửi
thường liên quan đến một cuộc xung đột chính trị từ gần nửa thế kỷ trước giữa
miền Bắc cộng sản và miền Nam cộng hòa. Họ bị chửi là “ba sọc”, “ba que”, “đu
càng”. Họ cũng bị chửi là “khát nước” và “phản động” - hai từ thường được dùng
trong bối cảnh cuộc chiến Bắc-Nam chứ không phải cuộc chiến chống thực dân.
Việc những
người chê phim “chống Pháp” bị chửi bằng diễn ngôn “chống Mỹ” và chống “ngụy
quân-ngụy quyền” là một tín hiệu đáng lo ngại. Tệ hơn nữa là sự chửi bới đó phần
lớn đến từ giới trẻ. Nó cho thấy công cuộc hòa hợp hòa giải không những vẫn còn
dang dở với thế hệ đi trước mà di chứng đã kịp di truyền đến thế hệ hôm nay.
Cơ
hội rã cực bị bỏ lỡ
https://ichef.bbci.co.uk/ace/ws/800/cpsprodpb/8964/live/c4f824b0-d903-11ee-8f28-259790e80bba.jpg
Hai cô
đào cùng Văn Dân (đồ đen) và ông phán trong phim Đào, phở và piano
Về khía cạnh
lịch sử, Đào, phở và piano hoàn toàn có thể trở thành một yếu
tố rã cực (de-polarisation) kết nối hàn gắn dân tộc. Nó không dính đến Mỹ hay
Trung Quốc mà zoom ống kính vào thời toàn dân chống Pháp.
Ở thời điểm
lịch sử ấy, giai cấp tư sản chưa bị bôi đen thành một lũ đỉa hút máu dân nghèo,
tầng lớp trí thức chưa bị gạt ra ngoài lề, người nghệ sĩ chưa trở thành công cụ
tuyên giáo, tình yêu lứa đôi chưa bị coi là đồi trụy và tôn giáo chưa phải là
thuốc phiện của nhân dân. Những nhân vật trong bộ phim cũng không bị chủ nghĩa
anh hùng làm mờ đi những góc khát khao rất dung dị, rất người - điều khiến thế
hệ thời bình có thể nhìn thấy mình trong đó. Nhà văn Hà Thủy Nguyên đã nhận xét
như sau:
“Nhân vật
có nhiều tố chất nổi loạn ‘lãng mạn tiểu tư sản’. Đôi nam nữ chính là những người
luôn ‘chống lệnh’, ông họa sĩ cũng không tìm thấy đam mê trong khắc họa hình
ánh người lính hào hùng, vị cha xứ sẵn sàng bước ra khỏi các quy tắc giáo điều
của Nhà thờ... Các nhân vật cư xử rất con người, thậm chí rất tầm thường. Chẳng
nhân vật chính nào trong đó lý trí, chẳng nhân vật nào giỏi hay đẹp, chẳng nhân
vật nào coi cuộc chiến là một lý tưởng... mà chỉ cố bảo vệ những gì mình tin là
của mình, xứng đáng để giữ gìn.”
·
Sau Đào, phở và
piano là cơn sục sôi đấu tố
Tuy nhiên,
cơ hội rã cực ấy bị bỏ lỡ bởi sự “phân cực cảm xúc cực đoan” như đã nêu ở phần
đầu bài viết. Đây là một bài học kinh điển trong lĩnh vực khoa học về phân cực
chính trị.
Trong nhiều
nghiên cứu thần kinh học nổi tiếng, hai nhóm người cánh hữu và cánh tả cùng xem
video về quyền bỏ thai. Bộ não của họ xử lý thông tin giống nhau khi video đó
dùng ngôn ngữ trung tính, khách quan và khoa học. Tuy nhiên, bộ não của họ phân
cực, kích hoạt các cảm xúc hận thù, sợ hãi và kinh tởm khi xem video dùng ngôn
ngữ kích động, gắn quyền bỏ thai với chính trị.
Chúng ta
ghét nhau không phải vì chúng ta khác nhau. Chúng ta ghét nhau vì đã dùng những
lời lẽ làm nhau đớn đau. Thật tiếc cho một bộ phim có tiềm năng hàn gắn, nhưng
sự miệt thị và tôn vinh quá đà đã khiến “cảm xúc cực đoan” tiếm ngôi trở thành
nhân vật chính.
---
TS.
Nguyễn Phương Mai là chuyên gia đào tạo trong lĩnh vực ứng dụng Khoa học Não bộ
vào Giao tiếp-Quản trị đa văn hóa và Phát triển năng lực cá nhân. Bài viết thể
hiện quan điểm riêng của tác giả.
----------------------------
Tin
liên quan
·
Sau Đào, phở và
piano là cơn sục sôi đấu tố
29 tháng 2
năm 2024
·
Thấy gì từ cơn
sốt Đào, phở và piano?
22 tháng 2
năm 2024
·
Diễn viên Đào, phở
và piano người Mozambique: Muốn làm rể Việt Nam, mến Đảng Cộng sản
24 tháng 2
năm 2024
·
Công an ập vào rạp
chiếu phim Mai 18+ để kiểm tra tuổi khán giả
28 tháng 2
năm 2024
·
The Sympathizer: Tiểu
thuyết về Chiến tranh Việt Nam có được chuyển thể ‘táo bạo’ dưới bàn tay HBO?
17 tháng 2
năm 2024
·
Singapore độc quyền
concert Taylor Swift, giới trẻ Việt Nam chi đậm đi xem thần tượng
2 tháng 3
năm 2024
No comments:
Post a Comment