Vũ Thế Thành
01/03/2021 07:10
https://soha.vn/tuy-but-con-gai-ha-noi-o-dau-20210227101315947.htm
(Ảnh
ghép có sử dụng nguồn của báo Dân Việt)
Mẹ tôi nói đúng về con gái Hà Nội. Họ hiếm hoi, ẩn
mình như giọt nước đọng ở mặt dưới của lá cây sau cơn mưa. Có duyên mới gặp,
phải tìm mới thấy.
Mẹ tôi nể phục mấy cô gái Hà Nội lắm. Dưới con mắt
của người nhà quê ra Hà Nội làm việc vặt, bà thấy các thiếu nữ nơi đây ứng xử
khôn khéo, nói năng lễ độ, và khuôn phép lắm. Đó là chưa kể thêu thùa may vá,
nữ công gia chánh… Nói chung là đảm. Mỗi khi thấy mấy cô Sài Gòn tân thời quá,
tự nhiên quá, bà lại chép miệng, con gái Hà Nội đâu có thế. Bà nói riết, nói
riết…, khiến tôi ngờ… bà muốn thằng con của bà nên đi tìm một thiếu nữ Hà Nội.
Nhưng thế giới của tôi lại khác. Tôi sinh ra ở Sài
Gòn, lớn lên ở Sài Gòn, bạn bè Sài Gòn... Trong đầu tôi, nếu có, cũng chỉ nên
là con gái Sài Gòn cho hợp… thủy thổ.
Mà con gái Bắc (di cư 54) hồi đó gớm lắm, vờn qua
vờn lại, làm duyên, đá lông nheo, õng ẹo... làm điêu đứng con trai Nam Kỳ
đến là khổ. Một thanh niên xứ Biên Hòa đã phải cay đắng thế này:
Em
nhớ giữ tính tình con gái Bắc
Nhớ
điêu ngoa nhưng giả bộ ngoan hiền
Nhớ
khiêm nhường nhưng thâm ý khoe khoang
Nhớ
duyên dáng ngây thơ mà xảo quyệt…(*)
Tôi không có ý kiến gì về bài thơ trên, mà cũng
chẳng dại gì có ý kiến. Mấy bà mấy cô Bắc Kỳ đọc mà có nổi cơn tam bành rủa xả,
thì chắc cũng chỉ mình rủa mình nghe thôi, chứ tác giả, nhà thơ Nguyễn Tất
Nhiên chết rồi, chết trong một chiếc xe hơi cũ kỹ ở sân chùa bên California.
Dù sao cũng nên đọc tiếp thêm vài câu nữa mới thấy
"cảm thương" cho tác giả:
…
Ta vẫn nhớ dặn dò lòng tha thiết
Nên
vội vàng tin tưởng chuyện vu vơ
Nên
yêu đương bằng gương mặt khờ khờ
Nên
hùng hổ để đợi giờ thua thiệt…(*)
Những ngày sau năm 75, trên tivi Sài Gòn là những
cô gái bước theo nhịp quân hành, đôi mắt rực lửa, giọng nói lanh lảnh. Cảm giác
đầu tiên của tôi với các cô gái Bắc Kỳ (thứ thiệt) là… ớn. Tôi cười, Đấy
con gái Hà Nội của mẹ đấy… Bà cụ lại thở dài, chép miệng…
Dĩ nhiên, mẹ tôi không thể phát hiện cái trò đánh
lận rẻ tiền của thằng con, tỉnh bơ xem tất cả các cô Bắc Kỳ đều là các cô Hà
Nội.
Thực ra trong đầu tôi cũng có một chút gì đó mơ hồ
về con gái Hà Nội. Biết tả thế nào nhỉ! Có thể là hình ảnh dịu dàng đằm thắm
của cô Liên trong Gánh hàng hoa, hay thiếu nữ tân thời một cách bảo thủ,
không sao thoát ra khỏi vòng lễ giáo của cô Loan trong Đoạn tuyệt, hay
nỗi cô đơn của Loan khi thả bộ trên bờ đê Yên Phụ mà tôi cảm được … Đại loại là
tôi đã nhìn thiếu nữ Hà Nội qua lăng kính của những tiểu thuyết trong Tự Lực
Văn Đoàn được học thời trung học…
Cũng chẳng dừng ở đấy đâu. Khi đọc Tuấn, chàng
trai nước Việt, một loại tiểu thuyết hồi ký của Nguyễn Vỹ, tôi biết thêm
rằng, các cô nữ sinh Hà Nội cũng lãng mạn ra rít. Họ kín đáo lập ra hội Ái
Tino. Tino Rossi là ca sĩ người Pháp lừng danh thuở đó, thần tượng của vô
số thiếu nữ, chẳng riêng gì thiếu nữ Hà thành. Cái "hội" kín đáo, chỉ
lèo tèo dăm ba cô thế thôi, nhanh chóng tan hàng, rồi mạnh ai người nấy tam
tòng tứ đức, xuất giá tòng phu, công dung ngôn hạnh… Cái "lãng mạn
tân thời" chỉ là đóm lửa; họ nhanh chóng quay lại với sự thanh lịch, nề
nếp theo giáo dục của gia đình.
Năm 1980, lần đầu tiên tôi ra Hà Nội công tác. Anh
bạn đồng nghiệp trạc tuổi, tốt nghiệp từ Đông Đức, chở tôi trên chiếc Simson
lòng vòng Hà Nội. Nơi đầu tiên tôi muốn ghé thăm là phố Khâm Thiên. Anh bạn
tròn xoe mắt, Làm gì còn hố bom mà ghé thăm. Tôi chợt hiểu vì sao
anh ngạc nhiên, nhưng không thể giải thích. Môi trường giáo dục trong Nam ngoài
Bắc khác nhau.
Cái máu phóng đãng đã dẫn tôi đến phố Khâm Thiên,
chứ không phải bom rơi đạn lạc ở đó. Đến, dù chỉ để nhìn vài căn nhà xiêu vẹo,
cũng thỏa đôi chút tò mò về một thời vang bóng. Phong lưu tài tử giai nhân,
đúng, nhưng không phải cách phong lưu của Vân Hạc trong Lều chõng của
Ngô Tất Tố.
Anh chàng Vân Hạc khi chờ kết quả thi, ra vào chốn
ả đào để vui say bè bạn, để trấn an nhau, để bốc nhau, để chờ ngày bảng vàng
ghi tên...
Tôi nhớ kiểu cách phong lưu của Cao Bá Quát, một
tay chơi thứ thiệt, khi làm sơ khảo trường thi, tiếc bài thi hay mà phạm húy,
đã dùng muội đèn để sửa. Việc lộ, bị kết án giảo giam hậu, ông phải đi dương
trình hiệu lực, nghĩa là làm phục dịch cho phái đoàn đi công cán nước ngoài.
Con người tài hoa này, mang theo nỗi cô đơn đến phố ả đào giải sầu bên chén
rượu, làm vài bài hát nói, đào nương hát, mình gõ nhịp…
Giai
nhân nan tái đắc
Trót
yêu hoa nên dan díu với tình
Mái
tây hiên nguyệt gác chênh chênh
Rầu
rĩ lắm xuân về oanh nhớ…
Cũng lần đầu ở Hà Nội, một buổi chiều chập choạng
tối, lang thang ở phố Huế, tôi thấy một bà đi xe đạp ngược chiều, bị cảnh sát
ngoắc lại. Bà năn nỉ thông cảm? Không. Bà phân bua? Không. Bà cãi tay đôi với
cảnh sát rằng, nhất định mình đúng. Lương và nhu yếu phẩm phân phối còn không
đủ sống, đâu dễ gì chịu nộp phạt.
Đôi co với nhau mà cả hai vẫn một mực xưng hô… đồng
chí. Tôi phì cười. Hà Nội có những điều không nằm trong trí tưởng tượng của một
người Sài Gòn, lần đầu ra Hà Nội như tôi.
Bây giờ, Hà Nội khác xa rồi. Hà Nội nhiều nhà cao
tầng, cầu vượt. Hà Nội nhiều xe hơi hơn. Hà Nội giàu hơn.
Hà Nội không còn những cảnh cãi tay đôi với cảnh
sát buồn cười như thế nữa. Hà Nội văn minh hơn, nhưng có thể họ phải cãi tay
đôi với chính mình, khi mà còn những cảnh thanh niên thiếu nữ à la mode
hái hoa, giẫm hoa, bẻ cành để chụp ảnh, hay gào thét tung hô thần tượng minh
tinh Hàn Quốc. Đó là chưa kể "bún mắng cháo chửi", rải rác vẫn còn
đâu đó... Thương hiệu chăng? Tôi chịu! Ăn ngon mà nghe chửi, thôi thà ăn độn dễ
nuốt hơn.
https://sohanews.sohacdn.com/160588918557773824/2021/2/27/photo-1-1614401241135457236676.jpg
NSƯT Lê Vân (sinh năm 1958, tại Hà Nội) được
coi là nhan sắc điển hình mỹ nhân Hà thành một thời (ảnh: Internet)
Tôi có bà bạn già (hơn tôi) là dân Hà Nội mấy đời.
Cha bà là một trong số rất ít người xong bậc đại học thời Tây. Sau 54, nhà đông
con, xoay sở không nổi, ông bố định cho hai đứa con lớn tạm nghỉ học, đi làm
rồi học bổ túc sau. Nhưng bà mẹ thì không, nhất quyết không. Bà đến gặp ông bà
bác sỹ nhà bên mượn tiền để các con tiếp tục ăn học. Họ cùng ở trong thành như
bà, không vướng bận con cái, còn chút của ăn của để, đồng ý cho vay tín chấp,
một thứ tín chấp tình người, thời nay khó tìm.
Tôi hiểu ra, dân trí thức Hà Nội xưa có kiểu chơi
"chẳng giống ai" (lúc này). Họ kín đáo giúp đỡ nhau trong những tình
huống khắc nghiệt. Trong họ dường như chất nhân và lòng tự trọng được
rèn luyện qua giáo dục, giấy rách phải giữ lấy lề, mực đen và bão tố không thể
vấy bẩn hay phá sập. Những năm sau 75, trong Sài Gòn tôi cũng thấy vài trường
hợp như thế.
Bà bạn (già) này, về chuyên môn, thì kiến thức mênh
mông chứ chẳng vừa. Ăn nói nhẹ nhàng, nhưng quyết liệt khi cần. Vậy mà cư xử
thì cứ dạ dạ, cám ơn... Bà nói chuyện với tôi cũng
thế, cũng dạ dạ, cám ơn... Tôi cười, Sao chị khách sáo thế - Không
phải đâu, tôi được giáo dục trong nhà từ nhỏ như thế. Các anh chị em tôi cũng
đều như vậy chứ chẳng riêng tôi. Hồi đi học, chỉ vì dạ, cám ơn... mà chúng tôi
có khi bị phê bình là tiểu tư sản. Ông bà cụ dạy con nghiêm khắc lắm. Tôi là
con gái, đi học về là phải tập tành bếp núc, ăn quả chuối là phải bẻ đôi. Ở
trường là chuyện khác, còn về nhà là đâu ra đó, vào khuôn phép.
Tôi cũng nhận ra sự "khách sáo chân
thành" của bà, chứ không phải khách sáo đãi bôi.
Dạo sau này, vì công việc, tôi thường ra Hà Nội. Đi
ăn hàng với bè bạn ở đó thì không sao, nhưng hễ đi một mình là bị chặt (giá),
dù chỉ là chai nước tinh khiết, mười ngàn đồng ở quán ven đường phố cổ. Bị chặt
riết thành quen. Tôi nhủ thầm, lần nào ra Hà Nội mà không bị chặt, coi như
trúng số.
Dù tôi cũng có vài người bạn thân ở Hà Nội, nhưng
giữa tôi và Hà Nội, dường như vẫn còn khoảng cách nào đó. Tôi đến Hà Nội như
một kẻ xa lạ, đến như "đi nước ngoài" không cần visa.
Sài Gòn dễ hội nhập. Cứ ở Sài Gòn là thành người
Sài Gòn. Chưa thấy mình là người Sài Gòn, ở lâu thêm chút nữa cũng biến thành
người Sài Gòn. Sài Gòn đồng hóa con người nhanh lắm.
https://sohanews.sohacdn.com/160588918557773824/2021/2/27/photo-1-16144119783431785004593.png
Chuyên gia Vũ Thế Thành
Nhưng Hà Nội có lẽ khác, người ta đồng hóa Hà Nội
như vũ bão, đồng hóa cạnh tranh từ nhiều nguồn khác nhau để tạo ra một văn hóa
Hà thành hiện đại khó mô tả. Còn người Hà Nội (thứ thiệt) đành phải co cụm,
khép kín và giáo dục con cái theo cách riêng của họ để bảo tồn… di sản. Giáo
dục từ gia đình mới tạo ra gốc rễ, chứ không phải là quy tắc ứng xử, hay
giàu sang, quyền thế.
Hà Nội nhiều hồ. Hà Nội đẹp vì hồ vào những buổi
sáng thật sớm, khi trời còn nhá nhem. Sáng lên, Hà Nội biến mất. Con gái Hà Nội
(xưa) chắc cũng thế. Cuộc đời dâu bể đã làm họ biến mất, nhưng thực ra cũng chỉ
lẩn quất, âm thầm đâu đó thôi.
Năm ngoái, đi ngang qua ngõ nhỏ trong khu phố cổ,
tôi ghé tiệm tạp hóa mua chai nước lạnh. Bà bán hàng, dễ cũng gần bảy mươi, đưa
chai nước: Thưa, của ông đây, giá năm nghìn. Cám ơn ông. Tai tôi
lùng bùng. Trong tiềm thức có cái gì nghe quen quen, đọc đâu đó rồi. Đã dợm
chân đi, nhưng phải quay lại: Thưa bà, bà là người Hà Nội? - Vâng
ạ, nhà tôi ở ngõ này đã ba đời rồi, từ thời ông nội tôi ra làm quan ở đây.
Mẹ tôi nói đúng về con gái Hà Nội. Họ hiếm hoi, ẩn
mình như giọt nước đọng ở mặt dưới của lá cây sau cơn mưa. Có duyên mới gặp,
phải tìm mới thấy.
No comments:
Post a Comment