The Decision Lab
DCVOnline dịch thuật
Posted on February 17, 2021
http://dcvonline.net/2021/02/17/hieu-ung-dunning-kruger/
Tại sao chúng ta tưởng rằng mình giỏi về một lĩnh
vực nào đó trong khi chúng ta thực sự không giỏi?
Hiệu ứng Dunning-Kruger là gì?
Hiệu ứng Dunning-Kruger mô tả những người thực sự
kém trong một phương diện nào đó nhưng lại đánh giá quá cao khả năng và kiến thức của họ trong lĩnh vực đó.
https://thedecisionlab.b-cdn.net/wp-content/uploads/2019/11/Dunning%E2%80%93Kruger-effect-g.jpg
Biểu đồ này thể hiện mối quan hệ hình chữ U
giữa sự tự tin và năng lực đặc trưng cho hiệu ứng Dunning-Kruger. The
Decision Lab
Hãy nhớ lại thời ở tiểu học. Tất cả chúng ta đều
biết một người bạn cùng lớp nghĩ rằng họ thông minh hơn họ thực sự thông minh.
Hãy gọi người này là ‘Kiêu.’ Mặc dù Kiêu thường được điểm thấp hơn nhiều so với
điểm trung bình của lớp trong các bài kiểm ở trường, anh ấy cũng hay giơ tay
phát biểu nhiều hơn mức trung bình trong lớp. Kiêu luôn tự tin vào kiến thức của mình về lịch sử, khoa học và văn chương, khẳng định với bạn bè rằng anh bị điểm kém vì phương pháp kiểm tra tồi và sự “bất cần” của
anh ấy. Tuy nhiên, thầy cô và các bạn cùng lớp của Kiêu thấy rất rõ ràng anh
không biết anh đang nói gì. Kiêu trước sau như một quyết định giơ tay phát biểu
về những vấn đề mà anh ấy không biết. Kiêu không thể nhận ra sự kém cỏi của
mình và dẫn đến sự tự tin thái quá; Kiêu hành động như vậy là do là hiệu ứng
Dunning-Kruger.
Hiệu ứng cá nhân
Hiệu ứng Dunning-Kruger có thể khiến chúng ta có
những quyết định sai lầm trong cuộc sống cá nhân và nghề nghiệp của mình. Không
có gì bí ẩn khi khả năng trong một lĩnh vực nhất định ảnh hưởng trực tiếp đến
việc lấy quyết định trong lĩnh vực đó. Khi sự hiểu biết của chúng ta về một chủ
đề hoặc kinh nghiệm với một công tác, tăng lên, chúng ta trở nên khá hơn trong
việc xác định quyết định nào là tốt, quyết định nào là không tốt trong các lĩnh
vực đó. Thành công trong quá khứ khiến chúng ta trở nên tự tin vào khả năng của
mình bởi vì chúng ta thấy trước sự có thể thành công trong tương lai rất cao.
Đây thường không phải là một vấn đề vì khả năng thực tế và nhận thức
của chúng ta tương đối ngang nhau, điều này làm cho sự dự tính của chúng ta
về những điều có thể xảy ra khá hợp lý.
Tuy nhiên, khi chúng ta nghĩ rằng chúng ta giỏi hơn
ở một phương diện nào đó so với thực tế thì sẽ có một khoảng cách giữa khả năng
chúng ta nghĩ rằng mình có và khả năng thực tế. Khoảng cách này – hoặc sự đánh
giá quá mức khả năng thực tế của chúng ta – là một vấn đề vì nó khiến chúng ta
tin rằng có thể các quyết định của chúng ta sẽ là những quyết định tốt hơn là
thực tế. Điều này có thể giải thích tại sao các thí sinh của những chương trình
tuyển chọn tài năng phải đối diện với những sự thật phũ phàng, phải xấu hổ
trước công chúng. Họ không biết mình không biết hát, do đó vẫn họ tự tin vào
khả năng hát của mình – cho đến khi bị ban giám khảo loại.[1]
Những người bị ảnh hưởng của hiệu ứng
Dunning-Kruger cũng ít có khả năng rút kinh nghiệm từ những sai lầm của họ. Sự
quá tự tin của họ khiến họ sai lầm trong lúc đánh giá bản thân, và do đó, họ
khó có thể biết những quyết định tồi tệ của mình là tồi tệ. Đây là một vấn đề,
vì chúng ta chỉ học được cách quyết định tốt hơn bằng cách nhìn lại những sai
lầm và thành công của những người đi trước.
Hiệu ứng hệ thống
Các quyết định do hiệu ứng Dunning-Kruger thúc đẩy
có thể nhân lên để tạo ra các vấn đề mang tính hệ thống. Thách thức chính là nó
có thể ngăn cản người có khả năng chuyên môn tiến đến giai đoạn quyết định. Nói
cách khác, nó có thể ngăn cản những người thực sự thành thạo trong một công
việc hoặc chủ đề đi đến quyết định trong lĩnh vực chuyên môn liên hệ.
Thường thì người ồn ào nhất trong phòng sẽ được chú
ý nhiều nhất và làm chủ cuộc thảo luận. Trở lại ví dụ trước, khuynh hướng bày
tỏ quan điểm thiếu hiểu biết của Kiêu có thể ngăn cản những học sinh sinh khác,
thực sự giỏi hơn, tham gia thảo luận. Hiện tượng này cũng có thể ảnh hưởng đến
các tổ chức lớn hơn, trong đó những người có khả năng nhất không phải lúc nào
cũng đưa ra quyết định; thay vào đó, những người tưởng là họ có khả năng lớn
nhất được ưu tiên hơn. Khi loại người sau thay thế cho loại người trước, rõ
ràng là đưa đến kết quả không tối ưu.
Tại sao nó xảy ra
Như đã nói trước đó, hiệu ứng Dunning-Kruger phát
sinh từ khoảng cách giữa khả năng nhận thức và khả năng thực tế. Nhưng tại sao
khoảng cách này lại xuất hiện?
Vấn đề kép
Khi chúng ta thiếu chuyên môn và khả năng trong một
lĩnh vực, kết quả là chúng ta thường làm việc kém hiệu quả. Phần thứ hai
của vấn đề là những khiếm khuyết dẫn đến hiệu quả kém cũng khiến chúng ta không
thể nhận ra chúng (những khiếm khuyết). Làm thế nào bạn có thể biết rằng bạn
yếu kém ở một lĩnh vực nào đó nếu bạn không có dụng cụ để nhận ra sự kém cỏi
của mình? Hãy tưởng tượng cố gắng chọn ra một cuốn sách viết thật hay nếu bản
thân chúng ta không đủ kiến thức về ngữ pháp.
Do đó, những khả năng và kiến thức cần có để giỏi một thứ gì đó chính là nhưng yếu tố người ta cần sử dụng để nhận ra rằng họ không giỏi về một vấn đề nào khác. Điều này có nghĩa
là nếu một người không có những khả năng đó, họ không chỉ kém cỏi mà còn không
nhận thức được sự bất lực của chính mình.[2] Dunning và Kruger gọi đây là “gánh
nặng kép”. Do gánh nặng kép, nhiều người trong chúng ta không thể đánh giá
chính xác khả năng của bản thân trong một số lĩnh vực.
“Việc
đánh giá quá mức xảy ra một phần là do những người không có kinh nghiệm trong
những lĩnh vực này phải chịu gánh nặng kép: Những người này không chỉ đưa ra
kết luận sai lầm và đưa ra lựa chọn không đúng, mà sự kém cỏi của họ còn cướp
đi khả năng siêu nhận thức để nhận ra điều đó.”
Dunning và Kruger
Chúng ta không thể nhìn mình từ bên ngoài.
Nhiều người đấu tranh với “siêu nhận
thức” (metacognition, hậu thiết nhận tri), sự mô tả nhận thức của ai
đó về suy nghĩ và hành vi của chính họ. Vì mục đích của chúng ta, chúng ta có
khả năng (hoặc thiếu khả năng đó) để lùi lại và xem xét bản thân từ góc độ bên
ngoài (hay một cách khách quan). Thực hiện được điều này thường rất khó, vì hầu
hết chúng ta đã quen với việc nhìn thế giới và bản thân bằng đôi mắt của chính
mình. Tuy nhiên, theo đánh giá ‘chủ quan’ này, chúng ta thường tự cho mình là
người có khả năng và kiến thức cao. Do đó, chúng ta thường gặp khó khăn trong việc chấp nhận một cách nhìn thực tế hơn về khả năng của bản thân.[3] Điều này có ý nghĩa: khi chúng ta
gắt gỏng hoặc thiếu cân nhắc, bạn bè hoặc người trong gia đình thường phải lên
tiếng yêu cầu chúng bình tĩnh lại. Rất nhiều lúc, chúng ta thiếu ý thức về bản
thân để nhận ra khiếm khuyết bản thân nhưng lại rất dễ nhận thấy chúng ở những
người khác.
Việc thiếu ‘siêu nhận thức’ này cũng có thể liên
quan đến việc bộ não của chúng ta sử dụng ‘phương pháp khám phá’ (giải
quyết vấn đề bằng cách đánh giá kinh nghiệm, và tìm giải pháp qua thí nghiệm và
rút tỉa khuyết điểm). Đây là những ngõ tắt tinh thần mà chúng ta sử dụng để đi
đến quyết định một cách hiệu quả. Suy nghĩ và tự vấn bản thân cần nhiều thời
gian và năng lượng. Vì vậy, những giả định về khả năng của chúng ta trong một
số hoàn cảnh nhất định có thể là con đường tắt để giải quyết chúng một cách
nhanh chóng.
Chúng ta muốn cảm
thấy hài lòng về bản thân
Một lý do khác khiến chúng ta đôi khi gặp phải hiệu
ứng Dunning-Kruger vì nó bảo vệ lòng tự trọng của chúng ta. Không ai thích cảm
thấy bản thân mình tồi tệ – và việc nhận ra rằng chúng ta kém cỏi ở một lĩnh
vực nào đó có thể gây ra hậu quả này bởi vì nó có thể cho thấy rằng chúng ta
thiếu thông minh. Do đó, chúng ta thường không muốn nhận lỗi là mình không biết
(ngu dốt) với người khác hoặc với chính mình.
Phản ứng này có thể có ý thức hoặc ở tiềm thức. Có
ý kiến cho rằng tâm trí của chúng ta tạo ra một lớp bảo vệ tự nhiên để phản ứng theo cách này đối với những hoàn cảnh mà chúng ta có thể không nhận thức được.[4] Đây có thể là lý do tại sao chúng ta
có khuynh hướng đánh giá quá cao khả năng và kiến thức của mình về các chủ đề khác nhau.
“Những
người kém cỏi – và tất cả chúng ta đều là những người kém cỏi ở một số công
việc hay phương diện nào đó – không nhìn thấy những sai sót trong suy nghĩ của
họ hoặc những câu trả lời mà họ thiếu. Khi chúng ta nghĩ rằng chúng ta đang ở
mức tốt nhất của mình đôi khi là chúng ta ở mức tồi tệ nhất của mình một cách
khách quan.”
Dunning và Kruger
Tại sao nó quan
trọng
Tuy vậy, chúng ta nên nhận thức được hiệu ứng
Dunning-Kruger vì ảnh hưởng tiêu cực của nó đối với việc chúng đi đến quyết
định. Khi ai đó không có các dụng cụ (tức là kinh nghiệm hoặc khả năng nhận
thức) để đi đến những quyết định sáng suốt, họ thường không đi đến quyết định
đó vì rất có thể nó sẽ gây ra hậu quả bất lợi. Nhưng nếu ai đó không nhận thức
được những thiếu sót của họ, họ sẽ đi đến những quyết định như vậy bất kể những
tác động tiêu cực mà họ có thể sẽ gặp phải. Hơn nữa, bởi vì những người bị ảnh
hưởng của hiệu ứng Dunning-Kruger tự tin vào khả năng của họ, có thể đầu tư một
số tài nguyên và năng lượng đáng kể vào quyết định thiếu sáng suốt mà họ tin
rằng sẽ mang lại thành công. Điều này ở mức tốt nhất là điều không lý
tưởng và ở mức tồi tệ nhất thì là hành động nguy hiểm.
Hãy xét hoàn cảnh một người lái xe trẻ tuổi tự tin
vào khả năng lái xe của mình đến mức quyết định lái xe trên xa lộ giữa cơn bão
tuyết nguy hiểm. Hoặc, trong một môi trường chuyên nghiệp, hãy nghĩ đến một
giám đốc điều hành mạnh dạn đầu tư vào việc quảng cáo một sản phẩm mà họ không
hiểu.
Cũng cần lưu ý rằng sự tự tin quá mức thường không
mang lại điều lành cho người khác – đặc biệt nếu nó đặt sai chỗ. ‘Kiêu ngạo’ là
một nhãn hiệu đáng tránh.
Làm thế nào để
tránh
Dunning và Kruger cho rằng việc đánh giá quá cao
khả năng của chúng ta là cao nhất khi chúng ta có hiểu biết hẹp về một chủ đề.
Sự tự tin của chúng ta đạt đến điểm thấp nhất khi chúng ta không có hiểu biết,
nhưng đi xuống từ đỉnh cao sai lầm của nó khi chúng ta có được sự hiểu biết đầy
đủ hơn để phát giác ra những lỗ hổng trong kiến thức của chúng ta. Ở đây, chúng ta thể hiện mức độ tự tin thấp hơn, nhưng thực tế hơn với khả năng của mình. Khi chúng ta có được kiến thức chuyên môn khá, chúng ta
cũng sẽ có được sự tự tin – nhưng bây giờ nó đã được đặt đúng mức, đúng chỗ.
Thật vậy, các chuyên gia nên thể hiện sự tự tin cao vào khả năng của họ vì họ
thường thực sự có khả năng. Biểu đồ ở đầu bài cho thấy mối quan hệ hình chữ U
giữa sự tự tin và năng lực đặc trưng cho hiệu ứng Dunning-Kruger.
Nhưng điều này có liên quan gì đến việc tránh những
tác hại có thể xảy ra của hiệu ứng Dunning-Kruger?
À, nếu khả năng nhận thức của chúng ta về một chủ
đề phù hợp với khả năng thực tế của chúng ta bằng việc gia tăng kiến thức, thì
một chiến lược có thể là thu thập kiến thức cho hiểu biết của chúng ta sâu rộng
hơn. Thay vì cho rằng mình đã biết tất cả những gì cần biết về một chủ đề, hãy
đi khám phá thêm về nó. Khi bạn hiểu rõ hơn về một chủ đề, bạn có thể sẽ nhận
ra rằng vẫn còn nhiều điều để học. Điều này có thể giúp chống lại thói quen lầm
tưởng chúng ta là chuyên gia khi thực sự chúng ta không phải là chuyên
gia.
Một chiến lược khác là yêu cầu người khác đánh giá
kết quả việc làm của bạn. Hãy nhớ rằng, không dễ để chúng ta xem xét và đánh
giá bản thân một cách khách quan.
Hiệu ứng
Dunning-Kruger: sự va chạm giữa việc tự đánh giá bản thân và thực tế .
Minh họa: Kenneth Lim
___
© 2021 DCVOnline
Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng
lại bài từ DCVOnline.net”
Nguồn: The Dunning–Kruger Effect, explained |
The Decision Lab
[1] Samson, A. (2017). The
Behavioral Economics Guide 2017. Behavioral Science Solutions.
[2] Cherry, K. (2019, June 14). Dunning-Kruger Effect: Why
Incompetent People Think They Are Superior. Retrieved June 26, 2020, from https://www.verywellmind.com/an-overview-of-the-dunning-kruger-effect-4160740
[3] Ehrlinger, J., Johnson,
K., Banner, M., Dunning, D., & Kruger, J. (2008). Why the unskilled are
unaware: Further explorations of (absent) self-insight among the incompetent.
Organizational Behavior and Human Decision Processes,105(1), 98-121.
doi:10.1016/j.obhdp.2007.05.002
[4] Duignan, B. (2019, July
26). Dunning-Kruger effect. Retrieved June 26, 2020, from https://www.britannica.com/science/Dunning-Kruger-effect
[5] Crew, D. (2019, February 14). Start-and-Up:
Dunning-Kruger effect on startups. Retrieved June 26, 2020, from https://medium.com/swlh/start-and-up-dunning-kruger-effect-on-startups-19c0aa921688
[6] Why Startups Fail: Top 20 Reasons. (2020,
February 03). Retrieved June 26, 2020, from https://www.cbinsights.com/research/startup-failure-reasons-top/
No comments:
Post a Comment